ΦΡΑΝΣΟΥΑ ΒΑΛΛΕΖΟ
Μεταμορφώσεις
μτφρ.: Γιάννης Στρίγκος
εκδ. Πόλις
Το δέκατο μυθιστόρημα του Φρανσουά Βαλλεζό χαρακτηρίστηκε προφητικό πριν καν φτάσει στα ράφια των γαλλικών βιβλιοπωλείων: Μολονότι οι «Μεταμορφώσεις» κυκλοφόρησαν το φθινόπωρο του 2012, το πρώτο χειρόγραφο βρισκόταν ήδη στα χέρια του εκδότη στις 19 Μαρτίου, όταν ο 23χρονος Μοχάμεντ Μερά επιτέθηκε σε εβραϊκό σχολείο της Τουλούζης, σκοτώνοντας έναν δάσκαλο και τρεις μαθητές. Τις προηγούμενες ημέρες, ο αλγερινής καταγωγής νεαρός, που ισχυριζόταν ότι εκτελούσε εντολές της Αλ Κάιντα, είχε δολοφονήσει τρεις Γάλλους στρατιώτες στην Τουλούζη και το Montauban. Η ιστορία επαναλαμβάνεται με την ελληνική μετάφραση του βιβλίου που, κατά μία παράξενη σύμπτωση, κυκλοφορεί στον απόηχο της επίθεσης στο περιοδικό Σαρλί Εμπντό.
Ελλειψη αξιών
Εκ πρώτης όψεως, η πορεία του Αλμπάν Ζοζέφ είναι αρκετά διαφορετική από εκείνη του Μοχάμεντ Μερά ή των αδελφών Κουλιμπαλί: Γιος ευυπόληπτων Γάλλων αστών και αριστούχος φοιτητής χημείας, σοκάρει τον κοινωνικό του περίγυρο όταν αποφασίζει να ασπαστεί το Ισλάμ, να αλλάξει το όνομά του σε Αμπντελκρίμ Γιουσέφ και, λίγο αργότερα, να λάβει ειδική εκπαίδευση σε κάποιο στρατόπεδο της Μέσης Ανατολής. Η σταδιακή ριζοσπαστικοποίησή του δεν είναι μία φαινομενική «επιστροφή στις ρίζες» -τις δικές του ή των προγόνων του-, ούτε η εξέγερση ενός «πολίτη δεύτερης κατηγορίας» ενάντια στις διακρίσεις που υφίσταται από παιδί. Αντίθετα, ο Αλμπάν έχει μεγαλώσει χωρίς στερήσεις, και τα αίτια της μεταστροφής του κρύβονται πολύ βαθύτερα: στην έλλειψη στόχων, αξιών και νοήματος, την ανάγκη του ανήκειν και τη σχεδόν εμμονική αναζήτηση ολοένα και πιο έντονων συγκινήσεων. Ωστόσο, όπως τα παιδιά μεταναστών από τα υποβαθμισμένα προάστια του Παρισιού, ο Αλμπάν θεωρεί πως μπορεί να συμβάλλει στην οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου και, το κυριότερο, αισθάνεται ότι για πρώτη φορά στη ζωή του έχει ανακαλύψει την αλήθεια.
«Αυτή είναι η νέα αλήθεια, η μόνη σύγχρονη αλήθεια» εξομολογείται στην ετεροθαλή αδελφή του και συντηρήτρια έργων τέχνης, Αλίξ Tεζέ. «Το Ισλάμ βρίσκεται στο επίκεντρο, πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη θρησκεία. Η βαρύτητά του σε αναγκάζει να αναλογιστείς γύρω από τον εαυτό σου, από τη ζωή σου, και αυτό μοιάζει αβάσταχτο. Η ύπαρξη των ισλαμιστών αναγκάζει όλο τον κόσμο να σκεφτεί, εδώ που τα λέμε, να σκεφτεί τι κάνει και τι θέλει, τη στιγμή που κανείς εδώ δεν έχει πια τη διάθεση, ούτε το θάρρος να καθίσει πραγματικά να σκεφτεί». Για την Αλίξ, που αναζητεί απεγνωσμένα απαντήσεις και ενίοτε προσπαθεί να τις εκβιάσει, το σοκ είναι διπλό, αφού ποτέ δεν φανταζόταν πως ο μικρός αδελφός της θα μπορούσε να της αποκρύψει ένα τόσο σημαντικό στοιχείο της ταυτότητάς του. Το -πειστικό- αντεπιχείρημα του Αλμπάν είναι πως και η ίδια έχει «μεταμορφωθεί» αρκετές φορές στη ζωή της, πως η αρνητική αντίδρασή της οφείλεται περισσότερο στις προκαταλήψεις της και λιγότερο στο ελεύθερο πνεύμα ή το ανοιχτό μυαλό της.
Οι δύο κόσμοι
Ισορροπώντας με μαεστρία ανάμεσα στις δύο αντίπαλες πλευρές και εγείροντας καίρια ερωτήματα, ο Φρανσουά Βαλλεζό δεν επιτρέπει στον αναγνώστη να επαναπαυτεί, ούτε να καταλήξει σε εύκολα συμπεράσματα – ακόμα και αν η βία είναι πάντοτε καταδικαστέα, γιατί συσχετίζουμε αυτομάτως με τον φονταμενταλισμό τους νεοφώτιστους μουσουλμάνους; Μήπως η καχυποψία, που συντηρείται και από τις δύο πλευρές, αυξάνει την πόλωση ωθώντας περισσότερους νέους στη ριζοσπαστικοποίηση, καθώς προσπαθούν να κερδίσουν την αποδοχή σε έναν κόσμο που τους έχει απορρίψει; «Μου φαίνεται ότι το ριζοσπαστικό Ισλάμ έχει γίνει η εμμονή των καιρών μας, τόσο εξαιτίας των οπαδών του, όσο και εξαιτίας εκείνων που προτιμούν να κάνουν ότι δεν βλέπουν ή ότι δεν ξέρουν» αναφέρει ο συγγραφέας σε συνέντευξή του στο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο Feedbooks. «Το θέμα, που πραγματικά με ενδιέφερε, δεν ήταν τόσο η ιδέα της μεταστροφής, όσο η αναταραχή, που προκαλείται από την εμμονική παρουσία του Ισλαμισμού, το πώς ενισχύουμε την επέκτασή του με τον δικό μας τρόπο ζωής. Αυτές τις τριβές και τις ανταλλαγές μεταξύ των δύο κόσμων, οι οποίοι μου φαίνονται πιο πορώδεις από ό,τι πίστευα αρχικά, ήθελα να ενσωματώσω στο πρόσωπο του νεαρού Γάλλου προσήλυτου στο Ισλάμ».
Η Αλίξ δεν αργεί να αντιληφθεί πως ο Αλμπάν είναι διατεθειμένος να πάρει κάθε είδους ρίσκα προκειμένου να πείσει τη νέα του κοινότητα για τη σοβαρότητα των προθέσεών του. Ομως, στα μάτια των «συντρόφων» του, παραμένει ένας ξένος- χρήσιμος ίσως αλλά ποτέ απόλυτα αξιόπιστος και αναλώσιμος αν κριθεί απαραίτητο, ενώ οι παρεμβάσεις της αδελφής του απλώς τον εκθέτουν περισσότερο. Παράλληλα, οι λεπτομερείς σημειώσεις, που συνεχίζει να κρατά η Αλίξ παρότι όλοι τη συμβουλεύουν για το αντίθετο, περιπλέκουν περισσότερο την υπόθεση, προκαλώντας σύγχυση ακόμα και στην κεντρική υπηρεσία πληροφοριών.