ΝΙΚΟΣ Α. ΜΑΝΤΗΣ
Πέτρα, ψαλίδι, χαρτί
εκδ. Καστανιώτη
Αφηγήματα εκ πρώτης όψεως ανεξάρτητα, που συναρθρώνονται σταδιακά σ’ ένα καθηλωτικό σπονδυλωτό μυθιστόρημα· ένα πολυπρισματικό και πολυφωνικό βιβλίο, το οποίο εκκινεί από το ιδιωτικό για να εκβάλει στο δημόσιο, και παρακολουθεί ατομικές διαδρομές για να τις συνθέσει σ’ ένα συλλογικό ντελίριο, μέσα στη διασάλευση κάθε σταθεράς, μέσα στην κατάρρευση όλων των παγιωμένων βεβαιοτήτων. Το «Πέτρα, ψαλίδι, χαρτί» (αναφορά στο γνωστό παιδικό παιχνίδι, όπου, στο τέλος, το χαρτί, αν καταφέρει να ξεφύγει από την αρπάγη του ψαλιδιού, νικάει την πέτρα, σαν τη γραφή που εξουδετερώνει την αδρανή και άψυχη ύλη απορροφώντας μέσα της τη ζωή της γλώσσας), είναι ένα βιβλίο που μιλάει για την κρίση χωρίς καταγγελτισμό, ηθικολογία ή διδακτισμό, που δεν αναζητεί ενόχους ούτε αποδίδει ευθύνες, αφού οι πάντες, θύτες και θύματα, είναι σφραγισμένοι από την ενοχή γι’ αυτό που είναι, γι’ αυτά που έπραξαν, για ό,τι θα μπορούσαν να είναι, για όσα εγκατέλειψαν μεσοστρατίς από αδυναμία, από έπαρση, από αδιαφορία. Ανθρωποι γονατισμένοι από την εξάρτηση, παραδομένοι στην αλητεία, σε συνεχή ερωτοτροπία με την αυτοκαταστροφή· άνθρωποι εγωπαθείς, περίκλειστοι στην ασφυκτική τους ιδιωτικότητα, που κρύβουν σκελετούς στο ντουλάπι τους και εγκληματικά μυστικά πίσω από τους τοίχους των σκιερών επαύλεών τους· άνθρωποι κλονισμένοι, τσακισμένοι, μόνοι, βυθισμένοι στη σιωπηλή τους απόγνωση, πασχίζοντας μάταια να πορευτούν σε μια πραγματικότητα δονούμενη από το μίσος και την αλληλοαποστροφή. Η σκηνογραφία γνωστή -μια καθημαγμένη μητρόπολη που αργοπεθαίνει, με τον επιθανάτιο ρόγχο της να λειτουργεί ως ηχητικό υπόβαθρο στα πάθη και τα παθήματα των ηρώων- και η κοινωνική συνθήκη γνωστή επίσης: βαρβαρότητα, μισαλλοδοξία, ηθική κατάρρευση, πολιτική αφασία.
Ο Νίκος Μάντης, γνωστός για τις φαντασιακές επιδρομές του στην «άγρια πλευρά» των πραγμάτων, δημιουργός αποπνικτικών δυστοπιών (στο μυθιστόρημά του «Αγρια Ακρόπολη» το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού έχει επιτευχθεί οδηγώντας σ’ ένα τερατώδες σύστημα κοινωνικού προσδιορισμού), γειώνεται τώρα στην καυτή επιφάνεια του παρόντος που δεν διαφέρει και τόσο, ως προς το ανήλεο βάρος της, από τον εφιαλτικό μελλοντικό κόσμο του προηγούμενου βιβλίου του. Η βία είναι πανταχού παρούσα, το ποινικό έγκλημα συνδέεται άρρηκτα με το πολιτικό (συγκλονιστική η περιγραφή μιας συγκέντρωσης οπαδών της Χρυσής Αυγής), οι αντιθέσεις και η εκμετάλλευση ενδημούν και στις τάξεις των καταφρονεμένων και των απόβλητων, όπου μάλιστα συχνά προσλαμβάνουν τα απεχθέστερα χαρακτηριστικά, η διαφθορά καλπάζει καταβροχθίζοντας κάθε ίχνος ακεραιότητας, η ψυχική διάλυση απλώνει σαν αράχνη τον ιστό της πάνω από όλους και όλα. Πρεζόνια που βαδίζουν μοιραία προς την αυτοκαταστροφή, γονείς που εγκαταλείπουν ανενδοίαστα το ανάπηρο παιδί τους σε ίδρυμα χωρίς να το επισκέπτονται ποτέ, μετανάστες που απορροφούν την περιρρέουσα εξαχρείωση και γίνονται χειρότεροι από τους δυνάστες τους, αναγνωρίσιμοι λαϊκιστές πολιτικοί που κολακεύουν το ακροατήριό τους, μεγαλοαστοί με ανεξέλεγκτο θυμικό, έφηβοι που γυρίζουν την πλάτη στους ανάξιους γονείς τους, μεταμφιέζοντας την τρυφερότητά τους σε ωμότητα.
Για τον Μάντη, ωστόσο, η κρίση προϋπάρχει της εμφάνισης και της επικυριαρχίας της. Βρίσκεται στη ρίζα παλαιότερων επιλογών των ηρώων, μεγεθύνει τα ήδη εγκατεστημένα αδιέξοδά τους, αποκαλύπτει ιδιωτικές αμαρτίες και δημόσια ανομήματα, φέρνει στο φως την υπνώττουσα βαναυσότητα επιφανειακά ανεπίληπτων πολιτών, επιτρέπει στην αποχαλινωμένη, πια, ασυνειδησία να διαχυθεί σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και να εκδηλωθεί σε όλες της τις μορφές. Λιτή, στεγνή, τραχιά και θαρραλέα γραφή, εξαιρετική εναρμόνιση μορφής και περιεχομένου, και μια ενορατική, θα έλεγε κανείς, προβολή σε ένα επαπειλούμενο άμεσο μέλλον (όταν η άκρα δεξιά θα πιστωθεί όλη την οργή, την απογοήτευση και τη ματαίωση ενός λαού που διαψεύσθηκε καταλήγοντας «να στρέψει πάνω του το ξίφος της αυτοτιμωρίας») δίνουν ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία του καιρού μας.