Το κίνητρο ήταν για όλους η αγάπη για το βιβλίο. Κάποια τα έβρισκαν, δύσκολα ή εύκολα, στα βιβλιοπωλεία των πόλεων της Ελλάδας όπου ζουν. Κάποια όμως δεν υπήρχαν, αλλά όλοι θα ήθελαν να υπάρχουν. Και για να τα διαβάσουν οι ίδιοι, αλλά και για άλλους αναγνώστες. Ετσι, είναι πολλοί πια εκείνοι που ίδρυσαν μικρούς αλλά δραστήριους εκδοτικούς οίκους, σε διάφορες πόλεις της χώρας, και εκδίδουν τα βιβλία που αγαπούν. Ολοι ζουν σε πόλεις της περιφέρειας. Για άλλους είναι μοναδική και αποκλειστική απασχόληση. Αλλοι κάνουν και άλλες δουλειές για να ενισχύσουν το «χόμπι» τους. Και οι περισσότεροι κάνουν όλες τις δουλειές που χρειάζεται μια τέτοια επιχείρηση.
Ο Βασίλης Τομανάς ίδρυσε τις εκδόσεις «Νησίδες» το 1993 στη Σκόπελο (τώρα η έδρα του είναι στη Θεσσαλονίκη) και μέχρι σήμερα έχει εκδώσει περίπου 250 τίτλους, τους περισσότερους από τους οποίους έχει μεταφράσει ο ίδιος, μιας που έχει και αυτή την ιδιότητα. «Ηταν πολύ δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο. Αυτό που πάντα έβγαζα ήταν αυτό που με εξέφραζε. Αυτό που θα ήθελα εγώ να διαβάσω και δεν υπήρχε στα ελληνικά». Πώς τα έβγαλε πέρα όλα αυτά χρόνια; «Οταν ξεκίνησα είχα υποστήριξη μόνο από τη γυναίκα μου, μπορώ και τα βγάζω πέρα, αλλά είμαι ένας άνθρωπος. Ολα εγώ τα κάνω. Μόνο έτσι μπορείς να βγεις. Μαζί με πείσμα και κουμάντο».
Ο πιο παλαιός
Τα πρωτεία της παλαιότητας φαίνεται ότι κρατούν οι εκδόσεις «Το Μάτι» στην Κατερίνη. Ο πολιτικός μηχανικός Κυριάκος Προβατίδης ξεκίνησε το 1981 μ’ ένα γενικό βιβλιοπωλείο, που σήμερα είναι 300 τ.μ., και το 1987 άρχισε τις εκδόσεις, που μέχρι σήμερα πλησιάζουν τους 400 τίτλους. Σήμερα στην επιχείρηση έχει μπει και ο 20χρονος γιος του, Σάββας, που καταπιάνεται με τα δικαιώματα ξένων τίτλων και τη λογοτεχνία. «Η βασική μας επιθυμία ήταν να φτιάξουμε υψηλού επιπέδου βιβλιοπωλείο. Το ανώτερο στάδιο του βιβλιοπωλείου είναι ο εκδοτικός χώρος και επειδή είμαστε περιφέρεια, έπρεπε να είναι βιβλία ειδικού περιεχομένου. Ο σκοπός μας ήταν οι νέοι ιστοριοδίφες να δημιουργήσουν τη βάση μιας βιβλιοθήκης αναγκαίας για τις μελέτες τους. Ετσι η εκδοτική δραστηριότητα υπήρξε δυναμική και με αξιόλογους τίτλους. Οσο για τις δυσκολίες, «ήταν δύσκολη η πρόσβασή μας στο κέντρο. Υπάρχει μια δυσπιστία και μια αυτοπροστασία των εκδοτικών του κέντρου. Πλέον, σιγά σιγά ξεπερνιέται. Στην αρχή, το βιβλιοπωλείο στήριζε τις εκδόσεις. Τώρα, οι εκδόσεις στηρίζουν και το βιβλιοπωλείο» λέει ο Κυριάκος Προβατίδης.
«Ισνάφι» = δικαιοσύνη
Ο Πάνος Βαδαλούκας, προτού καταπιαστεί με τις εκδόσεις, ασχολούνταν με αγροτικές δουλειές και έφτιαχνε τσίπουρο. Ακόμη φτιάχνει, αλλά από το 2003 ξεκίνησε στα Γιάννενα τις εκδόσεις «Ισνάφι». Η λέξη προέρχεται από το εσνάφ που σημαίνει δικαιοσύνη. Εσνάφια είναι οι συντεχνίες. «Σε όλη την Ελλάδα έχει μείνει το σινάφι με αρνητική έννοια, το ισνάφι έχει πιο θετική» μας λέει συστηνόμενος. Και συνεχίζει: «Μου άρεσε πολύ η ανάγνωση και είπα να ξεκινήσω με κάποια βιβλία που έλειπαν από τη βιβλιογραφία. Δεν μπορώ να πω ακόμα ότι είναι η κύρια δουλειά μου, γιατί πρέπει να βγουν πολλά βιβλία και να γίνει μεγάλη επένδυση. Εκανα προσεκτικά βήματα, αλλά κάποια προβλήματα της αγοράς με πισωγύρισαν. Εχω ένα καλό κι ένα κακό. Το “Ισνάφι” δεν ανήκει σε κανένα σινάφι. Οταν η πραγματικότητα έχει αρνητικά χαρακτηριστικά είναι θετικό. Ομως, έχω μεγάλο κοστολόγιο, γιατί τυπώνω στην Αθήνα και πρέπει να στέλνω κάθε φορά βιβλία, αφού το 90% της αγοράς του βιβλίου είναι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Προσπαθώντας να είμαι στην αγορά, αναλαμβάνω το κόστος των αποστολών. Ξέρω ότι έχουν ανοίξει στην Αθήνα πολλά μικρά και ωραία βιβλιοπωλεία και δεν μπορώ να τα προσεγγίσω». Οσο για το μέλλον; «Δεν μπορώ να προγραμματίσω το μέλλον γιατί γελάει ο Θεός όταν προγραμματίζεις. Με προβληματίζουν πάντα οι ανατροπές της αγοράς», μας λέει.
Τεράστιο ρίσκο
Ο Γιάννης Πλεξίδας καταπιανόταν νωρίς με τα βιβλία. Είχε εκδώσει μάλιστα το πρώτο δικό του βιβλίο στις εκδόσεις «Νησίδες». Με σπουδές στη Φιλοσοφία και τη Θεολογία θέλησε κάποια στιγμή να ασχοληθεί με τα βιβλία και τα θέματα που αγαπούσε. Ετσι το 2009 ξεκίνησε στα Τρίκαλα τις εκδόσεις «Λογείον», που ήταν το μικρό ξύλινο βάθρο όπου ανέβαινε ο τραγωδός για να διαβάσει το έργο του. «Το χρησιμοποίησα μεταφορικά σαν εφαλτήριο για τους συγγραφείς». Και παραδέχεται ότι ήταν «τεράστιο ρίσκο». Μέχρι σήμερα έχει βγάλει περίπου 40 τίτλους. «Ο εκδοτικός οίκος συντηρείται από τα χρήματά του. Υπήρξαν προβλήματα τον πρώτο και δεύτερο χρόνο της ύφεσης, επειδή έκλεισαν χονδρέμποροι και δεν πληρώθηκαν πολλές επιταγές. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι βρισκόμαστε εκτός κυκλώματος και μας αντιμετωπίζουν σαν επαρχιώτες. Για να είμαι ειλικρινής δεν είχα αρνητική αντιμετώπιση. Ομως θα ήταν πολύ πιο εύκολη η δουλειά αν ερχόμουν σε προσωπική επαφή με τον κόσμο του βιβλίου. Η διακίνηση γίνεται μέσω χονδρεμπόρων εκτός από κάποια μεγάλα βιβλιοπωλεία. Αλλά το δύσκολο δεν είναι η διακίνηση αλλά πώς θα πληρωθούμε». Εκτός από τις εκδόσεις «Λογείον», ο Γιάννης Πλεξίδας διδάσκει εδώ και χρόνια στο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας των φυλακών Τρικάλων. «Εχουμε κάνει και δημιουργική γραφή», λέει με περηφάνια.
Στην επαρχία αφιερώνεσαι απερίσπαστος στο έργο σου
Από τους νεότερους στον χώρο είναι οι εκδόσεις «Χαραμάδα» στην Πάτρα και οι «Βορειοδυτικές Εκδόσεις» στα Ιωάννινα. Στη συζήτησή μας παρουσιάζουν δύο διαφορετικές οπτικές. Ας τους ακούσουμε:
Από την Πάτρα ξεκίνησε πριν από 10 χρόνια, το 2005, η «Χαραμάδα», του Νεκτάριου Λαμπρόπουλου. «Η αγάπη μου για τα περιοδικά και τα βιβλία αλλά και η πρόθεσή μου να μοιραστώ ό,τι βρίσκω ενδιαφέρον ήταν οι αφορμές για να ξεκινήσω. Μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει περίπου 50 τίτλοι και 4 περιοδικά με την ετικέτα της “Χαραμάδας” και για φέτος έχουμε στα σκαριά περίπου 20 νέα βιβλία συν τα 4 τεύχη του περιοδικού “μικρό ΠΕΖΟ” που ξεκινήσαμε τον Νοέμβριο. Η επαρχία δεν αποτελεί πρόβλημα για έναν μικρό εκδοτικό, μάλλον αποτελεί πλεονέκτημα, γιατί μπορείς να αφιερωθείς απερίσπαστος στο έργο σου, πέρα από μικροσυντεχνιακούς κύκλους και “κλίκες” που ταλανίζουν μερικές φορές την πρωτεύουσα. Η επιβίωση είναι σαφώς μια δύσκολη υπόθεση και σε αυτή την κατεύθυνση δημιουργήσαμε πριν από ένα χρόνο το μικροβιβλιοπωλείο της “Χαραμάδας” ώστε να έχουμε κάποια πιο σταθερά έσοδα από τις πωλήσεις λιανικής, αλλά και για να προτείνουμε και αγαπημένα μας βιβλία από άλλους εκδοτικούς στους φίλους και αναγνώστες μας».
Πρόβλημα η διανομή
O Γιάννης Πλιώτας, από τις «Βορειοδυτικές Εκδόσεις» στα Γιάννενα, λέει ότι το 2014 έβγαλε μόνο ένα βιβλίο «λόγω οικονομικών δυσκολιών και έλλειψης χρόνου». Και απαριθμεί τα προβλήματα των μικρών εκδοτών της περιφέρειας. «Το κυριότερο πρόβλημα είναι η διανομή των τίτλων στην υπόλοιπη Ελλάδα. Απαιτεί πολύ χρόνο, κόπο και χρήμα για να φτάσουν τα βιβλία του σε βιβλιοπωλεία που βρίσκονται μακριά από την πόλη του. Επίσης, οτιδήποτε πλήττει τα μικρά, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία (όπως η ουσιαστική κατάργηση της Ενιαίας Τιμής) πλήττει απευθείας και τον εκδότη. Καθώς τα σημεία πώλησης λιγοστεύουν και η αγορά συσσωρεύεται στις μεγάλες αλυσίδες (δηλαδή, στην εξής μία: Public), τα πιο “ιδιαίτερα” βιβλία δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να βρουν τους αναγνώστες τους. Οταν ο μικρός εκδότης βασίζεται σε μια αλυσίδα και πρέπει να παλέψει στα ράφια της με τους μεγάλους εκδοτικούς οίκους, το παιχνίδι είναι χαμένο. Υπάρχουν όμως και αισιόδοξα κομμάτια στο παζλ. Βιβλιοπωλεία όπως η “Πολιτεία” στην Αθήνα και οι “Ακυβέρνητες Πολιτείες” στη Θεσσαλονίκη, τα οποία δείχνουν μεγάλο ζήλο για να προωθήσουν μικρούς εκδότες και να συστήσουν στους αναγνώστες μια διαφορετική πλευρά της λογοτεχνίας».