Ο γερμανόφωνος συγγραφέας, εβραϊκής καταγωγής, Γιόζεφ Ροτ (Γαλικία, σημερινή Ουκρανία,1894-1939) υπήρξε ένα από τα πιο ανήσυχα πνεύματα της εποχής του. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος για λογαριασμό διαφόρων σπουδαίων γερμανικών εφημερίδων, στις οποίες εξάλλου δημοσίευσε πολλά από τα πρωτότυπα έργα του, ενώ συνδέθηκε με πολλούς αξιόλογους συγγραφείς της εποχής του, όπως με τον Στέφαν Τσβάιχ, τον Χέρμαν Κέστεν, τον Ερνστ Τόλερ και τον Εγκον Ερβιν Κις. Αγαπούσε τη γερμανική και γαλλική λογοτεχνία, ενώ χαριτολογώντας, πολύ συχνά, έλεγε σε φίλους του: «Ο υπολοχαγός Τρότα είμαι εγώ» –ήρωάς του στο παρόν μυθιστόρημα, όπως και στο άλλο σπουδαίο του έργο, «Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ»– παραλλάσσοντας τη γνωστή ρήση του Φλομπέρ «Η μαντάμ Μποβαρί είμαι εγώ».
Η απειλή του ναζισμού
Και αυτό το μυθιστόρημα, το οποίο κυκλοφόρησε το 1938, ένα χρόνο πριν από τον θάνατό του, είναι ένας αποχαιρετισμός, μια ελεγεία, αλλά και η έκφραση της νοσταλγίας για το χαμένο παρελθόν, τη διάλυση της Αυστροουγγαρίας, ενώ παράλληλα μπορεί να θεωρηθεί ως η αποτύπωση της αβεβαιότητας για το μέλλον, εφόσον η απειλή του ναζισμού ήταν ήδη παρούσα. Ο συγγραφέας απεικονίζει, για άλλη μία φορά, το τέλος της μοναρχίας των Αψβούργων, γιατί γι’ αυτόν «η πιο αξέχαστη εμπειρία του ήταν ο πόλεμος και το τέλος της πατρίδας του, της μοναδικής του πατρίδας, της Αυστροουγγαρίας». Κι έτσι, στο μυθιστόρημά του «Η κρύπτη των καπουτσίνων», εκεί όπου «αναπαύονται εν ειρήνη, θαμμένοι σε πέτρινους σαρκοφάγους οι αυτοκράτορές του», περιγράφει τη ζωή του Τρότα, από τις ανέμελες ημέρες πριν από το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, κατά τη διάρκειά του, μιας και ο ίδιος υπηρέτησε στον αυτοκρατορικό στρατό ως ανθυπολοχαγός, και την περίοδο μετά την επιστροφή του στη Βιέννη. Με αριστοτεχνικό τρόπο, ακρίβεια και λιτότητα στη γραφή του, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο Ροτ περιγράφει τα γεγονότα που σημάδεψαν τον ήρωά του, τις μύχιες σκέψεις του, την εμπλοκή του στον αληθινό πόλεμο, αλλά και στον «πόλεμο» των σχέσεων, όπως αυτές αναπτύσσονται στην πραγματική ζωή, στην καθημερινότητα. Και η αποτυχία του ήρωά του να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις για μια ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή, αντανακλά τη στάση του ίδιου του συγγραφέα, ο οποίος έγραψε σε επιστολή του στον Τσβάιχ: «Δεν μπορώ παρά να αγωνίζομαι για την ανθρωπιά και την ελευθερία… Δεν μου αρέσουν οι μυρωδιές της κουζίνας και της οικογενειακής ζωής… Μισώ τα έπιπλα και τα σπίτια…».
Πορτρέτο της ζωής
Το εν λόγω έργο, ωστόσο, δεν μπορεί να ιδωθεί μόνο ως ένα χρονικό της πτώσης της αυτοκρατορίας των Αψβούργων –με μέλη του οίκου αυτού, άλλωστε, είχε συνδεθεί ο συγγραφέας–, αλλά σαν ένα πορτρέτο της ίδιας της ζωής, μιας και οι υπαρξιακές νύξεις είναι πολλές. Και αυτό γιατί αποδίδεται με πειστικότητα η σύνδεση των γεγονότων με την εσωτερική ζωή του ήρωα, ο οποίος παρατηρεί και ερμηνεύει όσα παρακολουθεί να συμβαίνουν γύρω του. Γιατί ο συγγραφέας, λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του, έγραψε ένα «μελέτημα» γι’ αυτόν, προσδίδοντας έτσι στην «Κρύπτη των καπουτσίνων» μια ολοκληρωμένη εικόνα της ζωής.
Joseph Roth, «Η κρύπτη των καπουτσίνων», μετάφραση Μαρία Αγγελίδου, Αγρα 2014