Καθώς προετοιμαζόμαστε για να υποδεχτούμε την εποχή του «νέου ελληνικού προγράμματος», μοιάζει να έχει ήδη παγιωθεί η διπολική κοινωνία. Πόση ζωή θα έχει, μένει να το δούμε. Πάντως, είναι εντυπωσιακό πόσο γρήγορα απορροφήθηκαν οι αποχρώσεις του όποιου ιδεολογικού φάσματος και για πότε στοιχίστηκαν, προσωρινά ή όχι αλλά πάντως γρήγορα, όσοι είναι «υπέρ» και όσοι είναι «κατά» της κυβέρνησης. Δύσκολο να βρεις κάποιον που να στέκεται ενδιάμεσα.
Και όλη αυτή η διχοτόμηση της κοινωνίας, σε πολλαπλά ζεύγη αντιθετικών σχημάτων, μοιάζει διαρκώς να τροφοδοτείται από αισθήματα της πρώτης ακατέργαστης βαθμίδας. Μέσα στο κλίμα διγλωσσίας, ευρεσιτεχνίας σε νεολογισμούς και ενίσχυσης του λαϊκισμού, ο μεγαλύτερος εχθρός μοιάζει πλέον να είναι η «εσωτερική» αντιπολίτευση μέσα στην ίδια την κυβέρνηση. Ωστόσο, εκείνο που επιμένει να επιπλέει ως αίσθηση είναι η τεχνητή ατμόσφαιρα πολέμου (που αυτονοήτως προϋποθέτει και την άμυνα ως επίθεση για εσωτερική κατανάλωση). Και αυτή η καπνισμένη ατμόσφαιρα, όσο και αν διαλύεται ο καπνός, μοιάζει να είναι το φυσικό πεδίο, ο αυθόρμητος τόπος και η αρχαία πατρίδα της ρητορικής της κυβέρνησης, που αντλεί -ό,τι μπορεί να αντλήσει- από τη φιλολογία της αέναης σύγκρουσης.
Η αντιπαράθεση είναι διαρκής και δημοφιλής: με το «παλαιό καθεστώς», με τον ευρωπαϊκό κανόνα, με την ηθική τάξη. Η κουλτούρα της σύγκρουσης εμφανίστηκε αρχικά ως αναμόχλευση του αισθήματος αδικίας, μειονεξίας και εκδίκησης. Πιθανώς, αυτό είναι το πρώτο κεφάλαιο. Διότι, ήδη, έχουμε εισέλθει στη δεύτερη φάση επαναδιατύπωσης της ιδέας της «σύγκρουσης», που πρέπει να κατασκευαστεί ως «δικαίωση». Παρά τα δείγματα στροφής προς τον ρεαλισμό, ο «λαός» έχει μείνει στο πρώτο κεφάλαιο, έχοντας αποδεχθεί ως επιλογή «αξιοπρέπειας» τη μετατόπιση από τον πραγματιστικό ρεαλισμό, υιοθετώντας μια συναισθηματική, ιερή, ευαγγελική αποστολή. Σήμερα, ο «ορθός δρόμος» θα πρέπει να επαναδιατυπωθεί. Το ελληνικό λεξιλόγιο είναι πλουσιότατο.
Και αν η εικόνα της «πλατείας» μοιάζει ήδη παρωχημένη, το ερώτημα που τίθεται δεν είναι αν πλέον είναι αδιάφορα τα λάβαρα της «περηφάνιας», αλλά αν θα μπορέσει αυτή η κοινωνία να δεχθεί τους όρους ώστε να γίνει παραγωγική.