«Ηταν σκληρό. Αναρωτιόμουν γιατί μου φέρονται έτσι», λέει ο Κώστας για την πρώτη ημέρα που πέρασε την πύλη του Καταστήματος Κράτησης Νέων στον Αυλώνα. Ηταν 2008 και αυτός 16 ετών. Ο υπαστυνόμος που είχε χειριστεί την υπόθεσή του, τηλεφώνησε τότε σε φίλο του σωφρονιστικό. Αγωνιούσε για την τύχη του εφήβου στη φυλακή. «Να τον προσέχεις», του είπε. «Φαίνεται καλοσυνάτο παιδί». Σε σύντομο διάστημα μετά την αποφυλάκισή του, όμως, συνελήφθη ξανά για ληστείες και κλοπές. Πρόσφατα, πίσω από τους ίδιους τοίχους πάλι, πληροφορήθηκε τις προγραμματικές δηλώσεις του νέου υπουργού Δικαιοσύνης, Νίκου Παρασκευόπουλου: πως ανήλικοι με αντίστοιχα παραπτώματα δεν θα φυλακίζονται. Αν αυτό το μέτρο ίσχυε στα δικά του χρόνια, ο Κώστας σκέφτεται ότι μπορεί να ήταν διαφορετική η εξέλιξή του.
«Η πορεία της επανένταξης είναι καλύτερη όταν δεν έχει περάσει ένας νέος σε εγκλεισμό», λέει στην «Κ» ο κ. Παρασκευόπουλος. Εξηγεί ότι η φυλάκιση θα προβλέπεται μόνο για ανηλίκους ηλικίας 15-18 ετών που έχουν διαπράξει ανθρωποκτονία. «Αυτοί είτε είναι ελάχιστοι είτε δεν υπάρχουν. Επομένως, θα στερηθούν οι φυλακές την πελατεία τους», λέει. Τον περασμένο Οκτώβριο περίπου 25 ανήλικοι 15-18 ετών μεταφέρθηκαν από τα Καταστήματα Κράτησης Νέων Βόλου και Αυλώνα στις φυλακές Κορίνθου, ικανοποιώντας πάγιο αίτημα του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Συνηγόρου του Πολίτη για διαχωρισμό τους από μεγαλύτερους κρατούμενους. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τριμελούς Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών, την περίοδο 2013-2014 σε περίπου 50 υποθέσεις αποφασίστηκε ο ποινικός σωφρονισμός.
Ο εγκλεισμός, πάντως, των ανηλίκων στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η τελευταία επιλογή των Αρχών. Στα 13 του ο Κώστας είχε σταλεί στο Ιδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Βόλου, ανοιχτή δομή που λειτουργεί ως αναμορφωτήριο. Από εκεί το έσκασε, όπως συχνά συμβαίνει και με άλλα παιδιά. Αντίστοιχα ο Χρήστος, συγκρατούμενός του σήμερα στον Αυλώνα, άρχισε να απασχολεί τη Δικαιοσύνη από τα 11 του έτη. Τότε είχε σπάσει μαζί με φίλους του την τζαμαρία ενός Goody’s στον Πειραιά. Συνέχισε στα επόμενα χρόνια να διαπράττει μικροκλοπές. «Μου είχαν δώσει ευκαιρίες. Ερχόταν και στο σπίτι μια επιμελήτρια ανηλίκων. Εγώ όμως έκανα πολλά λάθη. Νόμιζα ότι δεν πρόκειται ποτέ να πάω φυλακή, ώσπου έγινα 16 και με έπιασαν ξανά», λέει σε τηλεφωνική μας επικοινωνία.
Υποτροπή μετά τη φυλάκιση
Τους πρώτους έξι μήνες μετά την αποφυλάκισή του ο Κώστας εργάστηκε σε ταβέρνα. «Μετά όμως πάλι έμπλεξα», λέει σε τηλεφωνική μας συνομιλία μέσα από τον Αυλώνα. «Με πλεύρισαν οι ίδιες παρέες. Αρχισα χρήση κοκαΐνης. Και όταν δεν μου έφταναν τα λεφτά ξεκίνησα τις ληστείες. Χωρίς καλυμμένα χαρακτηριστικά. Δεν με ένοιαζε».
Η πιο πρόσφατη έρευνα για την υποτροπή νεαρών κρατουμένων έγινε το 2000 από τον καθηγητή Νέστορα Κουράκη στο Εργαστήριο Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σε διάστημα επτά ετών (1993-1999) οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι 80% των ανήλικων κρατουμένων που είχαν πρωτοσυναντήσει στον Κορυδαλλό και στην Κασσαβέτεια οδηγήθηκαν ξανά στις φυλακές για νέα αδικήματα μετά την αποφυλάκισή τους. «Η πρώτη εμπλοκή τους και ο εγκλεισμός τους σε ίδρυμα ή σωφρονιστικό κατάστημα ήταν για 10-12 μήνες. Χρόνος αντικειμενικά σύντομος, αλλά αρκετός για να εξοικειωθούν με την έννοια της φυλακής και να διδαχθούν την τεχνογνωσία του εγκλήματος από άλλους, πιο έμπειρους συγκρατουμένους τους», αναφέρεται στα συμπεράσματα της έρευνας.
Εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια, ο Πάνος Λάμπρου, μέλος της πολιτικής γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ και της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων, ζητάει την κατάργηση των φυλακών ανηλίκων. Τώρα εστιάζει και στην επόμενη μέρα. «Πολλά παιδιά δεν έχουν ένα σταθερό και στέρεο πλαίσιο γι’ αυτό πρέπει να υπάρξουν ανοιχτές δομές φροντίδας, ώστε η μετάβαση να είναι ομαλή», επισημαίνει.
Στο υπουργείο Δικαιοσύνης αναφέρουν ότι εξετάζουν αυτούς τους εναλλακτικούς θεσμούς και ότι το θέμα των ανηλίκων είναι άμεσης προτεραιότητας, γι’ αυτό και ήταν ψηλά στις προγραμματικές δηλώσεις, πάνω από εκείνο των φυλακών υψίστης ασφαλείας. Επιμελητές ανηλίκων με τους οποίους μίλησε η «Κ» επισημαίνουν την ανάγκη στήριξης του εξωιδρυματικού πλαισίου. Σήμερα είναι λιγότεροι από 80 για όλη την Ελλάδα και ορισμένοι καλούνται μετά τις συρρικνώσεις σε προσωπικό να ασχοληθούν και με υποθέσεις ενηλίκων.
«Αυτά τα παιδιά είναι δύσκολο να ξεφύγουν. Δεν υπάρχει πάντα κάποιος να τα υποδεχτεί», λέει στην «Κ» σωφρονιστικός υπάλληλος στον Αυλώνα. Ο πατέρας του Κώστα είναι 85 ετών και η μητέρα του πλησιάζει τα 70. «Δεν μπορούσαν να με ελέγξουν όταν ήμουν έφηβος», λέει. Οταν επιστρέψει σπίτι του, ο Χρήστος θα πρέπει να φροντίσει τη μητέρα του, τη γιαγιά του και τα δύο ανήλικα αδέλφια του. «Εγώ μεγάλωσα εδώ μέσα», σημειώνει για τη φυλακή. «Και βλέπω και σκέφτομαι ότι δεν αξίζει να φας όλα τα χρόνια σου εδώ».