Tο «Διαζύγιο: η δίκη της Βίβιαν Αμσάλεμ», γυρισμένo από δύο αδέλφια σκηνοθέτες, τη Ρόνιτ και τον Σλόμι Ελκαμπέτς, μας φέρνει στον νου τη «Δίκη» του Φραντς Κάφκα. Θα μπορούσε κι αυτό να ενταχθεί στο «νέο κύμα» του ισραηλινού σινεμά («Βαλς με τον Μπασίρ» του Αρι Φόλμαν, «Λίβανος» του Σαμουέλ Μαόζ, «Βig Bad Wolves: στο στόμα των λύκων» των Ααρον Κεσάλες και Ναβότ Παπουσάντο).
Ο Γολγοθάς μιας γυναίκας, η οποία είναι σε διάσταση με τον σύζυγό της και ζητεί διαζύγιο, δεν περιγράφεται σαν μια δύσκολη ανηφόρα, που πρέπει να την ανέβει με τον σταυρό της στην πλάτη, αλλά ως ένας ασφυκτικός κύκλος από τον οποίο δεν θα μπορέσει ποτέ να βγει. Ενας επαναλαμβανόμενος κύκλος του παραλόγου στη θέση του μαρτυρίου του Σίσυφου. Πιο μινιμαλιστικό δικαστικό θρίλερ, τόσο πλούσιο σε ένταση και σασπένς δεν έχουμε ξαναδεί.
Το βάθος του κύκλου
Για να καταλάβουμε το βάθος του κύκλου στον οποίο έχει εγκλωβιστεί η Βίβιαν Αμσάλεμ, παραδόξως η ενάγουσα αλλά και η κατηγορούμενη σε αυτή τη δίκη, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη πόσο δύσκολο είναι για μια γυναίκα στο Ισραήλ να πάρει διαζύγιο. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από συνέντευξη της Ρόνιτ και του Σλόμι Ελκαμπέτς. «Στο Ισραήλ όλοι οι γάμοι ορίζονται από τον θρησκευτικό νόμο, ανεξαρτήτως αν το ζευγάρι είναι θρήσκο ή όχι. Οταν μια γυναίκα λέει “ναι” κάτω από το νυφικό της πέπλο, αυτομάτως εκχωρεί στον σύζυγό της το δικαίωμά της να ζητήσει διαζύγιο στο μέλλον. Ο νόμος δίνει απόλυτη εξουσία στον άντρα σε τέτοια ζητήματα. Οι ραβίνοι, οι οποίοι έχουν αποστολή να σώσουν την εβραϊκή οικογένεια, θεωρούν πως απειλείται το καθεστώς όταν μια γυναίκα θέλει διαζύγιο».
Η ταινία στο σύνολό της εκτυλίσσεται στον προθάλαμο και στη μικρή αίθουσα ενός δικαστηρίου ραβίνων. Το σκηνικό παραπέμπει σε αίθουσα ανάκρισης και σε έκτακτο στρατοδικείο. Η Βίβιαν Αμσάλεμ εμφανίζεται εκεί με τον δικηγόρο της. Είναι φανερό πως έχει εξαντληθεί κάθε περιθώριο συμβιβασμού με τον σύζυγό της, τον Ελίσα, και πως η μόνη λύση είναι και τυπικά ο χωρισμός. Ο Ελίσα, όμως, ανένδοτος ακολουθεί παρελκυστική τακτική: δεν παρουσιάζεται στο δικαστήριο ή αθετεί στο παρά πέντε τον λόγο του ότι θα ενδώσει. Η ίδια πάνω κάτω σκηνή, στην ίδια αίθουσα με ή χωρίς τον Ελίσα, θα επαναληφθεί πολλές φορές. Οι εβδομάδες, οι μήνες και τα χρόνια περνούν μετατρέποντας το φαινομενικά μονότονο δικαστικό σίριαλ, που δεν έχει τέλος, σε θρίλερ.
Οι ραβίνοι δικαστές άλλοτε νίπτουν τα χέρια τους σαν σύγχρονοι Πόντιοι Πιλάτοι, και άλλοτε γίνονται αυτόκλητοι συνήγοροι του Ελίσα σε αυτή τη δίκη-παρωδία. Η δικαιοσύνη, όπως και στη «Δίκη» του Κάφκα, μετατρέπεται σε τυραννική γραφειοκρατία. Η θρησκεία και η οργανωμένη κοινωνία συνθλίβουν κάθε προσωπική επιλογή της Βίβιαν Αμσάλεμ μαζί και το αυτονόητο δικαίωμά της να ζει ελεύθερη. Στην κρίσιμη στιγμή η δίκη-παρωδία φαντάζει ως παρωδία γαμήλιας τελετής.
Ο υποχθόνιος εραστής
Ο Ελίσα, μονίμως πράος και ευγενικός, φαίνεται σχεδόν συντετριμμένος από την «παράλογη» και επαναστατημένη γυναίκα του, που θέλει να τον χωρίσει οριστικά και με σφραγίδα του νόμου. Της επιτρέπει να γυρίσει στο πατρικό της, όχι όμως και να χειραφετηθεί. Η εξουσία του, βασισμένη στη συναλλαγή (έτσι είναι αυτός ο γάμος) και διασφαλισμένη από τους θεσμούς, δεν χρειάζεται καμιά μορφή φανερής βίας.
Το «Διαζύγιο: η δίκη της Βίβιαν Αμσάλεμ» φαντάζει σαν ανατομία της συζυγικής ευτυχίας, που γίνεται με αφορμή ένα έγκλημα χωρίς δολοφόνο, υπό τη σκιά του εβραϊκού νόμου. Δεν υπάρχει εραστής ή μοιχεία για να αιτιολογηθεί «λογικά» το τέλος αυτής της σχέσης. «Δεν θα χωρίσουμε ποτέ!» λέει ο υποχθόνιος Ελίσα με μίσος αντί για πάθος. Υποκριτικά, ως πονηρός εραστής που δίνει όρκους αιώνιας πίστης.
Σε μια στιγμή της ατέρμονης «τελετής» λύσης του γάμου στο δικαστήριο, στην οποία κορυφώνεται… κωμικά το θρίλερ, ζητεί ως αντάλλαγμα από την αγαπημένη του να μην πάει ποτέ με άλλον άνδρα! Η μάσκα στο πρόσωπό του θα ταίριαζε σε ηθογραφική κωμωδία. Η τραγωδία κρύβεται πίσω από τη μάσκα του (μελο)δράματος της Βίβιαν Αμσάλεμ. Η Ελκαμπέτς την ενσαρκώνει εξαιρετικά.
Δείτε
Το διαζύγιο: η δίκη της Βίβιαν Αμσάλεμ (Gett: The Trial of Viviane Amsalem, 2014)
Στο σύγχρονο Ισραήλ μια γυναίκα προσπαθεί απεγνωσμένα να πάρει διαζύγιο. Το ιερατείο των ραβίνων, οι δικαστές σε ένα δικαστήριο ραβίνων που είναι αρμόδιο για τέτοιες υποθέσεις, συμπεριφέρεται ως Πόντιος Πιλάτος. Το δικαστικό δράμα, το θρίλερ και το παράλογο γίνονται συγκοινωνούντα δοχεία σε μια εξαιρετική ταινία της Ρόνιτ και του Σλόμι Ελκαμπέτς (είναι αδέλφια).
Η Ελκαμπέτς δίνει συναρπαστική ερμηνεία στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Με το βλέμμα της και με μικρές ανεπαίσθητες κινήσεις είναι σαν να κλιμακώνει αόρατες σκηνές δράσης στο εσωτερικό της. Ολη η ένταση αυτής της «μονότονης» ταινίας είναι μέσα της. (Προβάλλεται στις αίθουσες)
Ενας χωρισμός (A Separation, 2011)
Ενα ζευγάρι Ιρανών μεσοαστών, ο Ναντέρ και η Σιμίν (φωτ.), λογομαχεί ενώπιον ενός δικαστή για το διαζύγιό του. Η Σιμίν θέλει να φύγει στο εξωτερικό για να έχει μέλλον η κόρη τους. Ο Ναντέρ δεν μπορεί να εγκαταλείψει τον γέροντα πατέρα του. Του Ασγκάρ Φαραντί (Σε dvd)