Συναντώ τον Σάιμον Σινγκ αμέσως μετά την ομιλία του στη Σχολή Μωραΐτη και λίγες ώρες πριν από τη διάλεξή του για «Τα μυστικά μαθηματικά των Simpsons» στο Hub, κοντά στο Γκάζι. Αν και βρίσκεται στην Αθήνα για μόλις δύο –φορτωμένες– ημέρες, ο Λονδρέζος συγγραφέας και παρουσιαστής επιστημονικών εκπομπών δείχνει να απολαμβάνει τις ευκαιρίες που του προσφέρει η δουλειά του. Τον Ιανουάριο συμμετείχε στο Φεστιβάλ Λογοτεχνίας της Τζαϊπούρ, ενώ σχεδόν αμέσως μετά την επιστροφή του στο Λονδίνο θα ταξιδέψει στο Αμπου Ντάμπι για την παρουσίαση του βιβλίου της γυναίκας του. Επόμενος σταθμός τα νησιά Φερόες, στις 20 Μαρτίου, για να γιορτάσει τα πέμπτα γενέθλια του γιου του, που συμπίπτουν με μία ολική ηλιακή έκλειψη. Με τα στρογγυλά μεταλλικά γυαλιά, το αβίαστο χαμόγελο και το εφηβικό κούρεμα, μοιάζει περισσότερο με ενθουσιώδη φοιτητή και λιγότερο με τον διάσημο «πρεσβευτή της επιστήμης», όπως τον αποκαλεί ο βρετανικός Τύπος, ή με τον σταθερό συνεργάτη του BBC και συγγραφέα πέντε ιδιαίτερα επιτυχημένων βιβλίων για επιστημονικά θέματα.
Σε αντίθεση με άλλους εκλαϊκευτές, ο Σινγκ, ο οποίος σπούδασε φυσική στο Imperial College και ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στο Κέμπριτζ και το CERN, δεν «ειδικεύεται» σε ένα επιστημονικό πεδίο. Αντιθέτως, αντλεί τη θεματολογία του από ένα ευρύ φάσμα και καταφέρνει να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη του είτε γράφει για την ιστορία του σύμπαντος («Big Bang. H πιο σημαντική επιστημονική ανακάλυψη όλων των εποχών») είτε διερευνά τη σχέση των μαθηματικών με την αγαπημένη του σειρά («Τα μυστικά μαθηματικά των Simpsons»).
Η ψευδοεπιστήμη
Γιος αγροτών από το Πουντζάμπ της Ινδίας, γεννήθηκε στο Σόμερσετ της Αγγλίας και σε νεαρή ηλικία αποφάσισε ότι ήθελε να γίνει επιστήμονας. Ωστόσο, δεν μετανιώνει που εγκατέλειψε την προοπτική μιας ακαδημαϊκής καριέρας για να αφοσιωθεί στην επικοινωνία της επιστήμης. «Ξέρω ότι ποτέ δεν θα γινόμουν πολύ καλός επιστήμονας. Μου λείπει, εύχομαι να μπορούσα να γίνω, αλλά είμαι πολύ ευχαριστημένος που κάνω αυτό που κάνω», υπογραμμίζει. Μολονότι αναγνωρίζει πως την εποχή του Διαδικτύου το ευρύ κοινό έχει ευκολότερη πρόσβαση στην επιστημονική γνώση, επισημαίνει ότι δεν πρέπει να παραβλέπουμε τη σημασία της σωστής επιστημονικής εκπαίδευσης στα σχολεία. «Οι άνθρωποι που παρακολουθούν ντοκιμαντέρ για τα μαθηματικά, έχουν ήδη αναπτύξει ένα ενδιαφέρον για τα μαθηματικά, και αυτό συμβαίνει επειδή είχαν έναν καλό δάσκαλο», διευκρινίζει. «Το πρόβλημα στην Αγγλία είναι ότι θέσαμε ως προτεραιότητά μας το να βοηθήσουμε τους χειρότερους μαθητές, και ώς ένα βαθμό το πετύχαμε. Ξεχάσαμε όμως τους καλύτερους μαθητές, που δεν πιέζονται καθόλου και τελειώνουν το σχολείο χωρίς να έχουν αρκετές γνώσεις φυσικής ή μαθηματικών».
Τα τελευταία χρόνια, ο Σινγκ αφιερώνει σημαντικό κομμάτι του χρόνου του στην προσπάθεια κατάρριψης των μύθων που σχετίζονται με την εναλλακτική ιατρική. Εκτός από το βιβλίο «Trick or Treatment? : Alternative Medicine on Trial», που έγραψε σε συνεργασία με τον Edzard Ernst, συμμετείχε στην εκστρατεία «10:23» –στις 10.23 π.μ. της 30ής Ιανουαρίου 2010, εκατοντάδες εθελοντές πήραν «υπερβολική» δόση από ομοιοπαθητικά χάπια για να αποδείξουν ότι δεν περιέχουν ενεργά συστατικά– και έχει δημοσιεύσει πολυάριθμα άρθρα στον Τύπο. Επιπλέον, η καμπάνια, που ξεκίνησε όταν δέχθηκε μήνυση από την Ενωση Χειροπρακτών εξαιτίας ενός άρθρου του στον Guardian, είχε ως αποτέλεσμα τη μεταρρύθμιση της αγγλικής νομοθεσίας περί λίβελλου.
Πιο πρόσφατα, δημιούργησε τη ΜΚΟ Good Thinking, αποστολή της οποίας είναι η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις παγίδες της εναλλακτικής ιατρικής, καθώς και η αναζήτηση μεθόδων για την αντιμετώπιση «των τσαρλατάνων, της ψευδοεπιστήμης, των μέντιουμ..» εξηγεί. «Εξετάζουμε πιθανά νομοθετικά και ρυθμιστικά μέτρα, συμβάλλουμε στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, πραγματοποιούμε μυστικές ηχογραφήσεις θεραπευτών», συνεχίζει. «Η ομοιοπαθητική για παράδειγμα. Είναι πολύ δημοφιλής στην Αγγλία και η κυβέρνηση τη χρηματοδοτεί». Κατά συνέπεια, «κρατικά χρήματα ξοδεύονται σε αναποτελεσματικές θεραπείες» και οι θεραπευτές εκμεταλλεύονται την κρατική υποστήριξη για να επιχειρηματολογούν υπέρ της εγκυρότητας των πρακτικών τους. «Θεωρούμε ότι η κυβέρνηση παραβαίνει τους ίδιους της τους νόμους».
«Λένε ψέματα»
Γιατί όμως οι εναλλακτικές θεραπείες αποδεικνύονται τόσο ελκυστικές και ανθεκτικές στον χρόνο; «Νομίζω ότι είναι ελκυστικές επειδή λένε ψέματα», υποστηρίζει ο κ. Σινγκ. Για παράδειγμα, οι συμβατικές θεραπείες για τον καρκίνο «συχνά είναι πραγματική δοκιμασία για τους ασθενείς, ενώ οι ομοιοπαθητικοί τους υπόσχονται κάτι διαφορετικό, φυσικό, χωρίς παρενέργειες». Ή μπορεί «να είναι κάτι πιο απλό, όπως ένα μωρό με κολικούς. Το μωρό κλαίει, οι γονείς ανησυχούν, και αν ο γιατρός είναι ειλικρινής θα παραδεχτεί ότι δεν μπορεί να κάνει πολλά πράγματα, θα πρέπει να κάνουν υπομονή. Ομως οι γονείς δεν μπορούν να το δεχτούν. Θα πάνε, λοιπόν, σε έναν ομοιοπαθητικό, ο οποίος θα τους διαβεβαιώσει ότι μπορεί να βοηθήσει. Το μωρό ίσως έκλαιγε για ένα μήνα πριν πάνε στον γιατρό, και άλλος ένας μήνας πέρασε μέχρι να επισκεφθούν τον ομοιοπαθητικό, ο οποίος τους υπόσχεται πως σε ένα μήνα θα λύσει το πρόβλημα. Στο μεταξύ, ο κολικός έχει περάσει».
Επιδίωξη του συγγραφέα δεν είναι βέβαια να αλλάξει γνώμη στους εναλλακτικούς θεραπευτές. «Αν αλλάξουν γνώμη θα πρέπει να σταματήσουν να δουλεύουν, να αλλάξουν πεποιθήσεις και να παραδεχτούν πως έχουν βλάψει ασθενείς στο παρελθόν». Εντούτοις, «οι ασθενείς θέλουν μόνο να γίνουν καλά και κατά μία έννοια ενεργούν λογικά. Αλλωστε, οι περισσότερες έρευνες για την αποτελεσματικότητα της ομοιοπαθητικής δείχνουν ότι λειτουργεί. Μόνο που πρόκειται για πολύ κακής ποιότητας έρευνες. Οι ποιοτικές έρευνες δείχνουν ότι δεν λειτουργεί». Πάντως, ο συγγραφέας τονίζει ότι δεν είναι τυφλός απέναντι στις ατέλειες της συμβατικής ιατρικής. «Δεν είμαι ενάντια σε κάθε τι εναλλακτικό. Είμαι απλά υπέρ των αποδείξεων», τονίζει. «Στόχος της Good Thinking είναι να προβάλλει την επιστήμη και συγχρόνως να αμφισβητεί την ψευδοεπιστήμη».
Στο επίκεντρο των βιβλίων βρίσκεται ο άνθρωπος
Το πρώτο βιβλίο του Σάιμον Σινγκ κυκλοφόρησε το 1997 και αφηγείται τη συγκινητική ιστορία του Αντριου Ουάιλς, όνειρο ζωής του οποίου ήταν να καταφέρει να αποδείξει το περιβόητο τελευταίο θεώρημα του Φερμά. Ουσιαστικά, το βιβλίο «Το τελευταίο θεώρημα του Φερμά» αποτελούσε συνέχεια του ομότιτλου βραβευμένου με Bafta ντοκιμαντέρ, που δημιούργησε σε συνεργασία με τον Τζον Λιντς, παραγωγό της τηλεοπτικής σειράς του BBC «Horizon». Τον Μάρτιο συμπληρώνονται 20 χρόνια από τη δημοσιοποίηση της απόδειξης του θεωρήματος, και ο συγγραφέας είναι μεταξύ των προσκεκλημένων στην ειδική επετειακή εκδήλωση που θα φιλοξενηθεί στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ.
Ο ίδιος παραδέχεται πως έκτοτε δεν έχει παρακολουθήσει πολύ στενά τις εξελίξεις, που σχετίζονται με το θεώρημα και την απόδειξή του. «Το πρόβλημά μου όταν γράφω ένα βιβλίο είναι ότι, αν και ποτέ δεν χάνω το ενδιαφέρον μου, πρέπει να σταματήσω για να γράψω ένα καινούριο βιβλίο», εξηγεί. Συμπτωματικά, όμως, το «Θεώρημα του Φερμά» στάθηκε αφορμή για τη συγγραφή του τελευταίου βιβλίου του, «Τα μυστικά μαθηματικά των Simpsons»: Ολα ξεκίνησαν όταν, παρακολουθώντας ένα επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς, ο έκπληκτος Σινγκ είδε τον Χόμερ να «λύνει» το θεώρημα, αντικρούοντας τους μεγαλύτερους μαθηματικούς των τελευταίων τεσσάρων αιώνων. Εν τέλει αποδείχθηκε πως η «λύση» ήταν μια φάρσα ενός από τους συγγραφείς των Simpsons, αρκετοί εκ των οποίων τυχαίνει να είναι μαθηματικοί ή φυσικοί. Στο «Τελευταίο θεώρημα του Φερμά», όπως και στα επόμενα έργα του συγγραφέα, οι άνθρωποι διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, γεγονός που καθιστά την αφήγηση ενδιαφέρουσα ακόμα και για τους ελάχιστα εξοικειωμένους με τα μαθηματικά ή τη φυσική αναγνώστες. Στόχος του Σάιμον Σιγνκ, όμως, δεν είναι η υπεραπλούστευση: «Πιστεύω ότι είναι αδύνατον να μην αφηγηθείς τις ιστορίες των επιστημόνων. Το σημαντικό είναι να μην αφήσεις απ’ έξω την επιστήμη», υπογραμμίζει.
Τα βιβλία του Σάιμον Σινγκ κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τραυλός.