Ας κάνουμε, χάριν της ιστορίας που ακολουθεί, την υπόθεση ότι τα ταμεία του κράτους ή του Δήμου Αθηναίων είναι ικανά να χρηματοδοτήσουν γενναίες παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο. Πώς θα σας φαινόταν, λοιπόν, η ιδέα να γκρεμιστούν πολυώροφα κτίρια γραφείων του ’50 και του ’60 για να ξαναχτιστούν κάποια από τα νεοκλασικά της Βασιλίσσης Σοφίας ή της οδού Πανεπιστημίου; Ενα παρόμοιο ερώτημα τέθηκε σε πραγματική βάση πριν από μία δεκαετία για ένα τεράστιο κτιριακό συγκρότημα στην καρδιά της παλαιάς πόλης της Φρανκφούρτης, το οποίο, αντί να ανακαινιστεί, τελικά κατεδαφίστηκε και θα αντικατασταθεί από 34 κτίρια, κάποια ακριβή αντίγραφα κτιρίων που προϋπήρχαν των βομβαρδισμών και κάποια όχι. Το φιλόδοξο εγχείρημα θα ολοκληρωθεί το 2017.
Η παλαιά πόλη της Φρανκφούρτης ισοπεδώθηκε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ένα τμήμα της ανακατασκευάστηκε με διάφορους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Ανεγέρθηκαν όμως και κάποια νέα κτίρια, όπως το κτιριακό συγκρότημα Technisches Rathaus. Το 2007 η παραχώρηση του κτιρίου έληξε και ο Δήμος Φρανκφούρτης ανέκτησε την κυριότητά του. Στην αναμονή της εξέλιξης αυτής ξεκίνησε μια δημόσια συζήτηση για την τύχη του κτιριακού συγκροτήματος, η οποία κράτησε αρκετά χρόνια. «Το κτίριο αυτό ήταν το μόνο μεγάλο οικοδόμημα στην περιοχή του παλαιού ιστορικού κέντρου, κοντά στον καθεδρικό ναό», εξηγεί στην «Κ» ο διευθυντής του project, Πάτρικ Μπρούμερμαν. «Οταν άνοιξε η συζήτηση για την τύχη του, πολίτες και αρχιτέκτονες ανέπτυξαν την ιδέα της ανακατασκευής της παλαιάς πόλης, ώστε να αποκτήσει και πάλι η Φρανκφούρτη την “καρδιά” της».
Τελικά, η πλάστιγγα έκλινε υπέρ της κατεδάφισης του κτιρίου και της «επαναφοράς» του προϋπάρχοντος τμήματος της παλαιάς πόλης. Για τον λόγο αυτό το 2009 ιδρύθηκε η Dom-Romer GmbH, μια εταιρεία πλήρως ελεγχόμενη από τον δήμο, η οποία ανέλαβε να φέρει σε πέρας τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και την κατασκευή. Η κατεδάφιση του Technisches Rathaus ξεκίνησε το 2011, ενώ το πρώτο κτίριο άρχισε να κατασκευάζεται το 2013. «Για τα 15 από τα 35 σπίτια υπήρχαν αρκετές ιστορικές πηγές ώστε να ανακατασκευαστούν όπως ήταν. Βέβαια θα πρόκειται για σύγχρονα κτίρια στο εσωτερικό τους, αλλά εξωτερικά θα δίνουν την αίσθηση του παλαιού», εξηγεί ο κ. Μπρούμερμαν. «Πηγές τεκμηρίωσης ήταν παλαιές φωτογραφίες, σχέδια πόλης και ένα πολύ ρεαλιστικό μοντέλο της παλαιάς πόλης που δημιούργησαν δύο αδέρφια, ο Hermann (1876-1962) και ο Robert Treuner (1877-1948), και εκτίθεται σήμερα. Τα υπόλοιπα 20 κτίρια θα έχουν σύγχρονη αρχιτεκτονική, εμπνευσμένη όμως από τα κτίρια της παλαιάς πόλης».
Πού βρίσκονται λοιπόν οι εργασίες; «Το εγχείρημα έχει περάσει από διάφορες φάσεις. Οπως καταλαβαίνετε, το να στηθεί ένα τόσο μεγάλο εργοτάξιο στην καρδιά της πόλης απαιτεί εκτενή προετοιμασία. Κάτω από την περιοχή βρίσκεται ένα υπόγειο πάρκινγκ, αλλά και η σήραγγα του μετρό. Ξεκινήσαμε, λοιπόν, ανακαινίζοντας πλήρως το υπόγειο πάρκινγκ. Κατόπιν κατασκευάστηκαν τα κελάρια από δύο παλαιά σπίτια. Παράλληλα, ξεκίνησε η κατασκευή του “Stadthaus am Markt”, ενός νέου χώρου εκδηλώσεων στα νότια της περιοχής ανάπλασης. Τον Νοέμβριο του 2014 ξεκίνησαν οι εργασίες κατασκευής των 35 σπιτιών. Σήμερα, στην περιοχή εργάζονται πέντε κατασκευαστικές εταιρείες, αλλά μέσα στους επόμενους μήνες θα φθάσουν τις 70. Το 2017 όλα τα κτίρια και οι δημόσιοι χώροι θα έχουν ολοκληρωθεί.
Κλήρωση
»Το ενδιαφέρον για τα διαμερίσματα ήταν τόσο μεγάλο, που η DomRömer GmbH τελικά αποφάσισε να προχωρήσει σε κλήρωση ανάμεσα στους υποψήφιους αγοραστές. Τα 15 ιστορικά κτίρια που ανακατασκευάζονται πωλήθηκαν κατά την έναρξη του εγχειρήματος, προκειμένου να εξασφαλιστούν πόροι και να διασφαλιστεί το ενδιαφέρον της αγοράς. Δύο ιστορικά κτίρια που ανακατασκευάζονται, τα διάσημα “Goldene Waage” και “Rotes Haus”, θα παραμείνουν στην κυριότητα του δήμου καθώς είναι σημαντικά για την πόλη μας».
Με το εγχείρημα αυτό, ο Δήμος Φρανκφούρτης υπερασπίζεται την αναδημιουργία της ατμόσφαιρας της παλαιάς πόλης, ως κινητήριο δύναμη για την αναζωογόνηση του κέντρου. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην επιστημονική ομάδα του έργου συμμετέχουν ειδικοί από τη Δρέσδη, όπου έγινε η μεγαλύτερη «ανασύσταση» ιστορικού κέντρου στη Γερμανία. «Κάθε πόλη έχει την ιστορία και τους κατοίκους της. Για τη Φρανκφούρτη, η επιχειρούμενη δημιουργία παλαιών και νέων σπιτιών στο κέντρο της είναι ένα σημαντικό βήμα. Με τα σπίτια θα έρθουν οικογένειες, επισκέπτες και τουρίστες που θα περιδιαβαίνουν τα στενά σοκάκια της, θα κάθονται στα καφέ και θα περνούν χρόνο στην καρδιά της πόλης. Από αυτή την οπτική προέρχεται και το σύνθημα του εγχειρήματος: “Η πόλη είναι ζωντανή!” (Die Stadt lebt!)».
Στις διπλανές στήλες ακολουθούν δύο αντίθετες απόψεις πάνω στο ίδιο θέμα:
Πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις πόλεις μας ως ζωντανούς οργανισμούς και να σεβόμαστε τη συνέχειά τους ή να παρεμβαίνουμε για να αποκαθιστούμε «εγκλήματα» του παρελθόντος;
Η στροφή στο παρελθόν δεν έχει τίποτα να προσφέρει
ΠΑΝΟΣ ΔΡΑΓΩΝΑΣ
Οι νοσταλγικές εικόνες των κομψών νεοκλασικών μεγάρων και των αθηναϊκών κήπων των αρχών του περασμένου αιώνα έχουν γίνει ιδιαίτερα δημοφιλείς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα τελευταία χρόνια. Το πρόβλημα, βέβαια, με τις όμορφες φωτογραφίες είναι ότι αναδεικνύουν τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της πόλης, αποκρύπτοντας τους πολεοδομικούς μετασχηματισμούς που καθόρισαν την εξέλιξή της. Η διαφορά ανάμεσα σ’ ένα μεταπολεμικό κτίριο και το νεοκλασικό μέγαρο το οποίο αντικατέστησε, δεν περιορίζεται στο αρχιτεκτονικό ύφος. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα νεοκλασικά κτίρια αποτέλεσαν πολυτελείς κατοικίες της αστικής τάξης που εγκατέλειψε το κέντρο της πόλης κατά την περίοδο του μεσοπολέμου. Η κλίμακα των παλαιών μεγάρων ήταν αρκετά μικρότερη των νεότερων κτιρίων γραφείων ή πολυκατοικιών που τα αντικατέστησαν. Το ύψος και οι επιφάνειες των κτιρίων αυξήθηκαν, ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του δραματικά αυξανόμενου πληθυσμού και οι ελεύθεροι χώροι τριγύρω τους συρρικνώθηκαν.
Αυτό, λοιπόν, που αποτελεί αντικείμενο νοσταλγίας στις παλιές αθηναϊκές φωτογραφίες δεν είναι το ύφος της αρχιτεκτονικής, αλλά τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά ενός αστικού κέντρου που διαμορφώθηκε κάτω από εντελώς διαφορετικές κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Η συζήτηση για τη νέα αρχιτεκτονική πρέπει να αποτελέσει μέρος του ευρύτερου προβληματισμού για την εξέλιξη του αθηναϊκού κέντρου. Στην κατεύθυνση αυτή, η στροφή προς το μακρινό παρελθόν δεν έχει τίποτε να προσφέρει.
* Ο κ. Πάνος Δραγώνας είναι αρχιτέκτων και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
«Ναι» στο παρελθόν, που όμως φτιάχνει καινούργιο
ΝΙΚΟΣ ΣΑΛΙΓΚΑΡΟΣ
Βεβαίως και έχουμε το δικαίωμα να «σβήνουμε» κτίρια που θεωρούνται αποτυχημένα, για να επαναφέρουμε παλαιότερες, ωραιότερες φάσεις της πόλης μας. Στις ειδικές περιπτώσεις ανοικοδόμησης εκ νέου παλαιότερων κτιρίων των οποίων σώζονται τα σχέδια, μια τέτοια απόφαση τιμά την ιστορία του λαού και του τόπου.
Βλέποντας τα σχέδια για τη συγκεκριμένη περιοχή της Φρανκφούρτης, ενώ η παρουσία πιστών ανακατασκευών είναι ευπρόσδεκτη, ταυτόχρονα φαίνεται πολύ ωμά η φτώχεια σχεδίου στα δήθεν «σύγχρονα» κτίρια, επειδή οι σχεδιαστές τους επιμένουν στα μηχανικά πρότυπα. Στην Ελλάδα απουσιάζει και αυτή η, έστω προσχηματική, προσαρμογή στο αστικό περιβάλλον και βλέπουμε την επιβολή του νέου στο παλιό. Κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες κατασκευής «ψευδονεοκλασικών» χρησιμοποιούνται ως επιχειρήματα ενάντια σε όλες τις ανακατασκευές.
Τόσο η επαναφορά στο αρχιτεκτονικό παρελθόν όσο και η εισαγωγή μιας καινούργιας ανθρώπινης υπερσύγχρονης αρχιτεκτονικής είναι ικανές να βελτιώσουν τις πόλεις μας. Θα μπορούσαμε να δούμε κάτι τέτοιο στην Αθήνα ή αλλού, σε ειδικές περιπτώσεις, να γκρεμίσουμε δηλαδή γυάλινα κτίρια γραφείων της Πανεπιστημίου ή της Σταδίου για να ανακατασκευάσουμε τα νεοκλασικά. Αλλα το μεγάλο έργο αστικής αναζωογόνησης θα έρθει με καινούργια κτίρια, όχι αναγκαστικώς νεοκλασικά, σε γεωμετρίες που βοηθούν την πόλη σαν έναν ζωντανό οργανισμό. Δεν είναι λάθος να επαναφέρουμε το παρελθόν, στο πλαίσιο μιας μεθόδου που φτιάχνει κάτι καινούργιο, με παρούσες τις χαμένες διαχρονικές ιδιότητες.
* Ο κ. Νίκος Σαλίγκαρος είναι μαθηματικός, πολεοδόμος, θεωρητικός της αρχιτεκτονικής.