Προσέγγισα το νέο βιβλίο του Russ Roberts, με τίτλο «How Adam Smith Can Change Your Life», πολύ επιφυλακτικά. Πρόκειται για εισαγωγή σε ένα από τα λιγότερο γνωστά αριστουργήματα του Ανταμ Σμιθ, το «Η θεωρία των ηθικών συναισθημάτων», υπό τον μανδύα ενός βιβλίου αυτοβοήθειας. Θεέ μου. Δεν ακούγεται καλό.
Παρ’ όλα αυτά άρχισα να το διαβάζω και πρέπει να ομολογήσω ότι τελικά με κέρδισε το βιβλίο. Ο Σμιθ είναι παρεξηγημένος, ιδίως από τους πλέον αφοσιωμένους θαυμαστές του. Το βιβλίο του «Ερευνα για τη φύση και τα αίτια του πλούτου των εθνών» αποτελεί μια μαγευτική, συνεκτική περιγραφή της οικονομίας της αγοράς.
Το βιβλίο που εκδόθηκε το 1776 είναι πολύ μπροστά από την εποχή του, αφού ο Σμιθ προβλέπει προς τα πού μπορεί να κινηθεί ο σύγχρονος καπιταλισμός προτού ακόμη αυτός εμφανιστεί. Ο Σμιθ είδε τι μπορεί να επιτευχθεί μέσω της εξειδίκευσης, του καταμερισμού της εργασίας και του εμπορίου, ενώ τα στοιχεία που διέθετε ήταν ελάχιστα.
Κατανόησε δε ένα εκπληκτικό και πολύ σημαντικό γεγονός, που ακόμη και σήμερα φαντάζει σε πολλούς παράδοξο, αν όχι αντιφατικό, δηλαδή ότι η πεφωτισμένη επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος προωθεί ακούσια το συλλογικό καλό.
Φράση που ακόμη και σήμερα αποτελεί το «κλειδί» για την κατανόηση του καπιταλισμού. Δυστυχώς, η ανόητη παρωδία αυτής της σκέψης είναι το «η απληστία είναι καλή». Ομως ο Σμιθ δεν πίστευε πως είναι καλή η απληστία, πράγμα που είναι πρόδηλο ακόμη και στον «Πλούτο των εθνών», παρά την επιμονή στις έννοιες του κέρδους και του ατομικού συμφέροντος. Το προηγούμενο βιβλίο του Σμιθ για τα «Ηθικά συναισθήματα» αφορά αποκλειστικά τον κεντρικό ρόλο της αρετής, της εγκράτειας και της κοινωνικής συνεργασίας. Εξ ου και άνθρωποι που δεν έχουν διαβάσει κανένα βιβλίο θεωρούν λανθασμένα ότι υπάρχουν δύο Ανταμ Σμιθ. Για εμένα το μεγαλύτερο προτέρημα του «How Adam Smith Can Change Your Life» είναι ότι ο Roberts εξηγεί πώς συνδυάζονται τα δύο βιβλία. Στο τελευταία κεφάλαιο το θέτει πολύ καλά: «Η “Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων” είναι βιβλίο που εξετάζει τον προσωπικό μας χώρο, πώς μας βλέπουν οι άλλοι και πώς αλληλεπιδρούμε μαζί τους. Το βιβλίο δεν αφορά τους ξένους. Αφορά ανθρώπους που βλέπουμε συχνά, ορισμένους καθημερινά, και πώς η αλληλεπίδραση με τους γύρω μας διαμορφώνει την εσωτερική μας ζωή και τη συμπεριφορά μας.
Στον “Πλούτο των εθνών” ο Σμιθ γράφει για το πώς συμπεριφερόμαστε σε έναν κόσμο απρόσωπων συνδιαλλαγών, κάτι που είναι αναπόδραστο σε έναν κόσμο ξένων». Στο βιβλίο «Η μοιραία αλαζονεία» ο Φρίντριχ Χάγεκ εξετάζει τις καταστροφικές συνέπειες που προκαλεί η σύγχυση μεταξύ αυτών των δύο σφαιρών. Δηλαδή τις καταστροφικές συνέπειες που έχει η προσπάθεια να κυβερνήσει κανείς κοινωνίες ξένων σαν να είναι κοινότητες που αποτελούνται από συγγενείς. Ο Σμιθ ποτέ δεν έθιξε το ζήτημα: Δεν προέβλεψε τον κομμουνισμό. Ομως ο Roberts υποστηρίζει ότι ο Σμιθ και ο Χάγεκ συμφωνούν στο ότι οι άνθρωποι θέλουν να προσβλέπουν, να λατρεύουν και να εμπιστεύονται την τύχη τους σε παντοδύναμους ηγέτες, τάση που κρύβει μέσα της πολλούς κινδύνους. Το βιβλίο δεν αποτελεί στο μεγαλύτερο μέρος του ούτε δοκίμιο για τη συνοχή της κοσμοθεωρίας του Σμιθ ούτε βέβαια οδηγό αυτοβοήθειας. Αποτελεί μια ευανάγνωστη αναγνώριση της ευφυΐας του Σμιθ, του εκπληκτικού μοντερνισμού του όταν θέτει ερωτήσεις όπως τι σημαίνει να είναι κανείς ευτυχισμένος, να είναι ενάρετος, σώφρων και να ζει μια καλή ζωή. Στη «Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων» ο Σμιθ απευθύνει γοητευτικά ερωτήματα και δίνει κατά κανόνα ενδιαφέρουσες απαντήσεις. Το βιβλίο του Roberts αποτελεί απολαυστική συνέχεια της συζήτησης. Σίγουρα θα το διασκεδάσετε.