Στην αρχή, η εγκύκλιος με την οποία στην πράξη καθίστατο ελεύθερη η λαθρομετανάστευση στην Ελλάδα του Αλέξη Τσίπρα ήταν για την κυβέρνηση «αποκύημα φαντασίας». (Παρεμπιπτόντως, μόλις το άκουσα, εγώ το εξέλαβα ως επίδειξη διεστραμμένου χιούμορ: ένα δώρο στον Ν. Μιχαλολιάκο για την αποφυλάκισή του…) Αργότερα, για την κυβέρνηση η εγκύκλιος έγινε «προβοκάτσια». Στο τέλος, αποκαλύφθηκε ως αυτό που ήταν από την αρχή: μια παράσταση από τον όχι πλέον νέο, αλλά πάντα ευαίσθητο, πολύπλευρο και ταλαντούχο καλλιτέχνη της πολιτικής σκηνής, Γιάννη (Τζόνη) Πανούση, ανεπανάληπτο στον ρόλο του υπουργού.
Οι υποθέσεις, που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την επίμαχη εγκύκλιο με τη «νέα πολιτική» στην αντιμετώπιση των λαθρομεταναστών, δεν είναι πολλές. Να την έγραψε κάποιος ανώτατος αξιωματικός, λόγω του υπερβάλλοντος ζήλου του και εν αγνοία των προθέσεων της πολιτικής ηγεσίας; Αυτό είναι εκείνο για το οποίο προσπαθεί να μας πείσει ο υπουργός Γ. Πανούσης. Ακούγεται απίθανο, αλλά ας μην το αποκλείσουμε εκ των προτέρων: θεωρητικά, κάθε μορφή απρονοησίας (και ανοησίας) είναι πιθανή.
Περισσότερο πιθανή, όμως, είναι η εκδοχή που φαντάζονται όσοι έχουν κάποια ιδέα για τη νοοτροπία των ανωτάτων αξιωματικών στα Σώματα Ασφαλείας: είναι αδύνατον αστυνομικός να συνέταξε την εγκύκλιο χωρίς ο ίδιος να πιστεύει ότι έχει την κάλυψη της πολιτικής ηγεσίας. Απλώς, μόλις η πρόωρη αποκάλυψη της εγκυκλίου από τον ΣΚΑΪ προκάλεσε τρόμο στην κοινή γνώμη, ο υπουργός ένιψε τας χείρας του και φόρτωσε την ευθύνη στον αστυνομικό. Παλιά και δοκιμασμένη μέθοδος της κάθε εξουσίας, πάντα αποτελεσματική…
Σε κάθε περίπτωση, όμως, ισχύουν τρία τινά: η εγκύκλιος ήταν πραγματική· η εγκύκλιος εκφράζει τις δεδηλωμένες θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ για το θέμα· η εγκύκλιος προκάλεσε σοκ με το περιεχόμενό της. Για όλο αυτό, τυπικά και πολιτικά, ευθύνεται ο κ. Πανούσης. Και μόνο το γεγονός, δε, ότι είχε την ατυχή έμπνευση να κατηγορήσει τον σταθμό που αποκάλυψε την είδηση δείχνει, κατά τη γνώμη μου, τη δυσκολία της θέσης του. Διότι, ακόμη και αν ο σταθμός επικοινωνούσε με τον υπουργό προσωπικώς για να τον ρωτήσει (το παράλογο) αν ισχύει το επίσημο έγγραφο των υπηρεσιών που ο ίδιος προΐσταται, ακόμη και αν ο υπουργός το διέψευδε αμέσως και απολύτως, ακόμη και αν η αγανάκτησή του ήταν ειλικρινής και η ντροπή του γνήσια, και πάλι η ιστορία του εγγράφου θα ήταν είδηση και ο σταθμός θα είχε την υποχρέωση να τη μεταδώσει. Ο θόρυβος θα ήταν εξίσου μεγάλος ακόμη και αν συνέβαιναν έτσι τα πράγματα. Επίσης, ο κ. Πανούσης θα ήταν εξίσου υπεύθυνος. Ο μόνος τρόπος για να μην ήταν θυμωμένος ο κ. Πανούσης θα ήταν αν ο σταθμός έκρινε ότι όφειλε να τον υποχρεώσει, αποφεύγοντας τη μετάδοση της είδησης. Ομως, ο σταθμός δεν έκανε κάτι τέτοιο και, φυσικά, ούτε και ο κ. Πανούσης θα διενοείτο ποτέ να το ζητήσει. Επομένως, προς τι τα νευράκια;
Αν η υπόθεση αυτή έχει (εκτός από πλάκα…) και πολιτική σημασία, είναι επειδή αποτελεί ακόμη ένα επεισόδιο στην περιπέτεια που ζει αυτές τις μέρες η κυβέρνηση, την περιπέτεια της ανακάλυψης, μέσω λαθών και αστοχιών, των πραγματικών ορίων της δημοκρατικής εντολής της. Εφόσον ως «δημοκρατική εντολή» αντιλαμβάνεται ό,τι δεν μειώνει τη δημοτικότητά της, τότε από τις πρώτες αντιδράσεις στην αποκάλυψη της εγκυκλίου προκύπτει ότι ο κόσμος που έφερε τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία με την ψήφο του φρίττει στην ιδέα ότι, ως κυβέρνηση, θα εφαρμόσει τις εκπεφρασμένες και δημοσιευμένες θέσεις του για το μεταναστευτικό.
Οι προ Μνημονίου βολεμένοι δημόσιοι υπάλληλοι και οι μάζες των μικρομεσαίων που έφεραν τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία περιμένουν από την κυβέρνηση την άμεση βελτίωση του εισοδήματός τους: λεφτά στην τσέπη τους και χαλάρωση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού―βλέπε, π.χ., την αποκατάσταση προνομίων της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ. Πλην των ιδεολόγων (που, θεωρητικά τουλάχιστον, πάντα υπάρχουν), οι άλλοι, οι κανονικοί και συνηθισμένοι Ελληνες, αυτοί που άλλοτε ψήφιζαν ΠΑΣΟΚ και τώρα ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ με γνώμονα τον κυνισμό του προσωπικού συμφέροντος, βάζουν την ασφάλεια που απέκτησαν με την πολιτική Δένδια στο μεταναστευτικό πάνω από τα δικαιώματα των ανθρώπων που συρρέουν παράνομα στη χώρα. Τι να κάνουμε; Αυτή είναι η ανθρώπινη φύση και αν αλλάζει δεν το ξέρω.
Στα ακραία στοιχεία των θέσεων του ΣΥΡΙΖΑ –αυτά που κατήγγελλαν προεκλογικά τα στελέχη της Ν.Δ.– ο κόσμος τελικά δεν έδωσε σημασία. Ψήφισαν τον Αλέξη Τσίπρα για τη νεανική αυτοπεποίθησή του και τις εύηχες υποσχέσεις του· και, βεβαίως, από την αηδία τους για τους προηγούμενους. Με τη δημοτικότητά της λοιπόν να εξαρτάται από την κρίση αυτών των ψηφοφόρων, η κυβέρνηση δεν έχει σπουδαία περιθώρια για αριστερή πολιτική σε κοινωνικά θέματα, την ώρα ακριβώς που προσπαθεί να μεθοδεύσει τη στροφή της στο γνωστό «θεματάκι» μας με εταίρους και δανειστές.
Δεν θα ήθελα με τίποτα να είμαι στη θέση του Αλέξη Τσίπρα και νομίζω κανείς σώφρων άνθρωπος (εξαιρουμένου του Αντ. Σαμαρά, φυσικά…) δεν θα το ήθελε. Η επαφή με την πραγματικότητα πιέζει όλο και περισσότερο την κυβέρνηση του Αλ. Τσίπρα να περιοριστεί μέσα στο πλαίσιο της προηγουμένης, με ελάχιστες και ασήμαντες δυνατότητες διαφοροποίησης. Αν είναι φυσιολογικός άνθρωπος ο Αλ. Τσίπρας, όπως λένε, η φρίκη του διλήμματος που έχει μπροστά του πρέπει κάποιες στιγμές να τον παραλύει. Κανείς δεν του έφταιξε όμως, αυτό είναι το τίμημα του λαϊκισμού του.