Στον παγκόσμιο ψηφιακό χάρτη μπαίνει η βυζαντινή Θεσσαλονίκη και η λατρευτική μουσική της παράδοση. Μια βάση δεδομένων με τα ηχοτοπία βυζαντινών ναών, που δημιουργεί πανεπιστήμιο της Αμερικής, δίνει τη δυνατότητα πρόσβασης στην ακουστική των μνημείων για την ακριβέστερη ερμηνευτική απόδοση της αρχαίας λατρευτικής μουσικής κληρονομιάς.
Το περασμένο καλοκαίρι, βυζαντινοί ναοί της Θεσσαλονίκης πλημμύρισαν από ψαλμούς του 14ου και του 15ου αιώνα. Προεξάρχοντες και λειτουργοί, παιδική χορωδία και σολίστες, αναβίωναν στιγμές της λατρευτικής μουσικής παράδοσης, ψάλλοντας ή απαγγέλλοντας σύμφωνα με το τυπικό της βυζαντινής τελετουργίας.
Οκτώ ναοί
Απέναντί τους δεν είχαν λάτρεις της εκκλησιαστικής μουσικής αλλά μια επιστημονική ομάδα κορυφαίων πανεπιστημίων της Αμερικής, που έβαλε στο μικροσκόπιο της έρευνας την ακουστική των βυζαντινών ναών της Θεσσαλονίκης. Οκτώ μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς (UNESCO) οι χώροι του διερευνητικού προγράμματος «…of bodies and spirits: Saundscapes of Byzantine Thessaloniki» (…σωμάτων τε και πνευμάτων: Ηχοτοπία της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης), που χρηματοδοτείται από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (UCLA).
Διαπρεπείς ερευνητές, μουσικολόγοι, μηχανικοί, αρχιτέκτονες, βυζαντινολόγοι πανεπιστημίων των ΗΠΑ (UCLA, USCΝ, Ν. Τζέρσεϊ, Βοστώνης, City University του Λονδίνου), με επικεφαλής την καθηγήτρια Βυζαντινής Τέχνης, Σάρον Γκέρστελ, από το πανεπιστήμιο του Λος Αντζελες και τον Κρις Κυριακάκη (USCN), επιχείρησαν προσομοιώσεις βυζαντινών λειτουργικών ακολουθιών, για να πετύχουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό την ηχητική αναπαράσταση μιας βυζαντινής λειτουργίας.
Με εργαλεία τον πλέον εξελιγμένο τεχνολογικά ψηφιακό εξοπλισμό για την ηχητική χαρτογράφηση του χώρου με υψηλή ακρίβεια, οι ερευνητές πραγματοποίησαν ακουστικές μετρήσεις σε διαφορετικούς, τυπολογικά και χρονολογικά, ναούς: Αχειροποίητο (5ος αι.), Αγίας Σοφίας (8ος αι.) Παναγία Χαλκέων (11ος αι.) και τους μοναστικούς ναούς Αγίου Νικολάου Ορφανού, Αγίων Αποστόλων, Αγίας Αικατερίνης, Προφήτη Ηλία και Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (14ος αι.).
Στις μετρήσεις ηχογραφήθηκαν ψαλμοί και ύμνοι από τη χειρόγραφη παράδοση, τόσο του μοναστικού όσο και του νεο-Σαββαϊτικού τυπικού, αντίφωνα από τους πρωτοχριστιανικούς αιώνες, κοντάκια του Ρωμανού του Μελωδού και κανόνες από ποικίλες θέσεις των ναών (κεντρικό κλίτος, τρούλους, πλευρικά κλίτη, υπερώο).
Εξαίρετοι ψάλτες της Θεσσαλονίκης, με προεξάρχοντα τον καθηγητή Βυζαντινής Μουσικολογίας και ψαλτικής τέχνης του ΑΠΘ π. Σπυρίδωνα Αντωνίου, απέδωσαν ιερατικές εκφωνήσεις και στάσεις από τον Ακάθιστο Υμνο, που επαναλήφθηκαν σε όλους τους ιστορικούς ναούς για τη συγκριτική μελέτη ακουστικής. Παράλληλα, χορωδία και σολίστες της «Schola Cantorum» (εργαστήριο ψαλτικής), υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Νεκτάριου Αντωνίου, έψαλαν συνθέσεις της βυζαντινής μελοποιίας.
Συμπεράσματα
Μολονότι τα ηχητικά ντοκουμέντα βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της επεξεργασίας, τα πρώτα αποτελέσματα ανακοίνωσε ο αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ράπτης, στο 28ο Αρχαιολογικό Συνέδριο Μακεδονίας-Θράκης. Η έρευνα έδειξε εξαιρετική ακουστική στην Αγία Αικατερίνη και στους μικρών διαστάσεων μοναστικούς ναούς του 14ου αιώνα, όπου τρεις-τέσσερις φωνές αρκούσαν να πληρώσουν ηχητικά τον χώρο. Αντίθετα, στους μεγάλους ναούς, την Παναγία Αχειροποιήτου και την Αγία Σοφία, το άριστο ηχητικό αποτέλεσμα ήταν εφικτό από πολυπληθή ομάδα ψαλτών. Εκστασίασαν οι παιδικές φωνές, όταν αναβίωσαν στον ναό της Του Θεού Σοφίας τους ήχους της χορωδίας ορφανών παιδιών που, σύμφωνα με τις πηγές, έψαλε για τελευταία φορά στο εσωτερικό του ναού, στα μέσα του 15ου αιώνα.