Η είδηση είναι σοκαριστική: Σχεδόν ένα στα δύο είδη τροφίμων που καταναλώνεται στην Ευρωπαϊκή Ενωση περιέχει υπολείμματα παρασιτοκτόνων ουσιών. Η πρώτη αίσθηση μετριάζεται, αλλά δεν αναιρείται, από τη συνέχεια της είδησης: λιγότερο από το 3% των τροφίμων περιέχει συγκεντρώσεις που υπερβαίνουν τα θεσπισμένα όρια. Κι αυτό γιατί τα όρια δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως όρια ασφαλείας και επιστημονικής αυθεντίας, αλλά ως πολιτικές συμβάσεις, που αποτυπώνουν οικονομικά συμφέροντα, κοινωνική συναίνεση και την επιστημονική γνώση της εποχής, που δεν είναι απόλυτη βεβαίως. Σε κάθε περίπτωση, η έρευνα αποτελεί ένα εκκωφαντικό καμπανάκι κινδύνου για τις πρακτικές του αγροτοδιατροφικού βιομηχανικού συμπλέγματος και τις συνθήκες της εντατικής γεωργίας.
Η είδηση προέρχεται από μια πολύ μεγάλη έρευνα, την οποία πραγματοποίησε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA), ένας οργανισμός που έχει κριτικαριστεί στο παρελθόν από οικολογικές και κοινωνικές οργανώσεις για τη στάση που έχει κρατήσει σε υποθέσεις μεταλλαγμένων. Είναι υπεράνω δηλαδή κάθε υποψίας για υπερβολική περιβαλλοντική ευαισθησία.
Ο EFSA εξέτασε 80.967 δείγματα φρούτων και λαχανικών, κατεργασμένων τροφίμων και κρασιών για το έτος 2013 από όλες τις χώρες της Ε.Ε., καθώς επίσης και από Νορβηγία, Ισλανδία και Λιχτενστάιν. Στο μικροσκόπιο της έρευνας βρέθηκαν 685 είδη διαφορετικών παρασιτοκτόνων φυτοφαρμάκων. Κατά μέσο όρο, το κάθε δείγμα αναλύθηκε για 200 φυτοφάρμακα. Η πλειονότητα των δειγμάτων (68,2%) προερχόταν από την Ε.Ε. και τα άλλα τρία κράτη, τα υπόλοιπα από τρίτες χώρες, ενώ για το 4,1% των προϊόντων δεν αναφέρθηκε προέλευση.
Το 45,4% των δεκάδων χιλιάδων δειγμάτων περιείχε μετρήσιμα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, αλλά μόνο το 2,6% των δειγμάτων -σύμφωνα με την ανακοίνωση της ΕFSA- υπερέβαινε τα ανώτατα όρια συγκεντρώσεων. Το 1,5% ήταν καθαρά πάνω από το όριο. Τα προϊόντα που εισάγονται στην Ε.Ε. από τρίτες χώρες βρέθηκαν σε μεγαλύτερο βαθμό μολυσμένα, καθώς το ποσοστό που περιείχε ανιχνεύσιμα υπολείμματα υπερέβαινε το 55%, με το 5,7% να βρίσκεται άνω των ορίων. Στον έλεγχο για το έτος 2012 τα ευρήματα ήταν χειρότερα, καθώς τότε είχε βρεθεί το 7,5% άνω των ορίων. Τα πιο επιβαρυμένα προϊόντα (είτε ευρωπαϊκά, είτε εισαγωγής) είναι οι φράουλες, τα μαρούλια, η βρώμη, τα ροδάκινα και τα μήλα.
Υπολείμματα όμως παρασιτοκτόνων ανιχνεύθηκαν όμως και σε βιολογικά (οργανικά) προϊόντα, σε ποσοστό 15,5% των δειγμάτων που αναλύθηκαν, με το 0,8% να είναι άνω των ορίων. Σύμφωνα με τον EFSA βέβαια στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ουσίες που ανιχνεύτηκαν στα βιολογικά προϊόντα προέρχονται από φυτοφάρμακα που επιτρέπονται στη βιολογική γεωργία, ρύπους που βρίσκονται στο περιβάλλον και δεν εξαλείφονται εύκολα ή ουσίες που μπορεί να προέρχονται και από φυσικές πηγές. Ακόμα και στις παιδικές τροφές καταγράφηκαν υπολείμματα φυτοφαρμάκων, σε πολύ χαμηλότερη έκταση βέβαια (7,5%), με το 0,7% πάνω από τα όρια.
Σύμφωνα με την EFSA «είναι μάλλον απίθανο η παρουσία παρασιτοκτόνων στις τροφές να έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των καταναλωτών». Επίσης, εκτιμά «μικρό» τον κίνδυνο να εκτεθούν οι καταναλωτές σε βλαβερές συγκεντρώσεις τοξικών ουσιών στις τροφές που καταναλώνουν. Στην τοποθέτηση αυτή αντέδρασε η μη κυβερνητική οργάνωση PAN (Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δράσης για τα Παρασιτοκτόνα) χαρακτηρίζοντας τον ισχυρισμό της EFSA «προφανώς εσφαλμένο και μη επιστημονικό». Η ΡΑΝ τονίζει την τοξική επίδραση που μπορεί να έχουν τα παρασιτοκτόνα, κυρίως μέσω της συσσωρευμένης και μακροχρόνιας έκθεσης του ανθρώπινου οργανισμού σε αυτές τις ουσίες. Υπογραμμίζει επίσης, πως τα όρια επιτρέπουν μεγάλες συγκεντρώσεις.
Συνδυαστική δράση
«Υπάρχει ο μύθος των ορίων, που δήθεν προστατεύουν δημόσια υγεία και περιβάλλον. Oμως δεν μπορούμε να πηγαίνουμε στη σύγχρονη εποχή με την παλιά λογική της "θανατηφόρας δόσης". Σήμερα η δράση των διαφόρων τοξικών ουσιών είναι προσθετική και συνδυαστική. Υπάρχουν ουσίες που ακόμα και σε απειροελάχιστες συγκεντρώσεις, όπως ένα μέρος στο τρισεκατομμύριο, λειτουργούν ως ενδοκρινικοί διαταράχτες και δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στην υγεία. Δεν χρειάζεται ούτε καν ένα γραμμάριο, αρκεί ένα μόριο», λέει στην «Κ» η κ. Πολυξένη Νικολοπούλου – Σταμάτη, αναπλ. καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή Αθηνών και επιστημονική υπεύθυνη του μεταπτυχιακού προγράμματος «Περιβάλλον και Υγεία. Διαχείριση περιβαλλοντικών θεμάτων με επιπτώσεις στην Υγεία».
Η κ. Νικολοπούλου δίνει και μια ακόμα διάσταση στο πρόβλημα. «Νεότερες έρευνες δείχνουν πως η κλιματική αλλαγή ενισχύει την απειλή της τοξικής μόλυνσης, καθώς μέσω των πλημμυρών γίνεται διασπορά φυτοφαρμάκων ή υπολειμμάτων, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται περισσότερα προϊόντα». Ιδού η αλληλεπίδραση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.