Τη 15η Μαρτίου, ημέρα κατά την οποία εντοπίστηκε η σορός του άτυχου Βαγγέλη Γιακουμάκη, ορισμένοι ανήρτησαν στο διαδίκτυο εξευτελιστικά σχόλια για τον θανόντα –η αστυνομική έρευνα αποκάλυψε τουλάχιστον τρεις. Προχθές, μετά τη δημοσιοποίηση της λίστας επιβατών του Airbus Α320 της Germanwings που κατέπεσε στις Γαλλικές Αλπεις, ορισμένοι Ισπανοί εξύβρισαν στο twitter τους νεκρούς συμπατριώτες τους επειδή ήταν Καταλανοί («δεν έχουμε κανένα δράμα, στο αεροπλάνο επέβαιναν Καταλανοί, όχι άνθρωποι»). Προ μηνών, ταπεινωτικά σχόλια είχαν γραφτεί και για τον δολοφονημένο συγγραφέα Μένη Κουμανταρέα. Εξύβριση νεκρού. Κάθε άλλο παρά καινοφανές φαινόμενο –μόνο περισσότερο ευμετάδοτο σήμερα ελέω διαδικτύου.
«Δεν ήθελα να προσβάλω τη μνήμη του Βαγγέλη», είπε εκ των υστέρων ένας από τους μπλόγκερ, «απλά ήθελα με το σχόλιό μου να ξεχωρίσω». Επιπολαιότητα; Μωρότητα; Ευτελείς δραστηριότητες του μυαλού; Μικροψυχία; Εναντιολογία; Σκληροκαρδία; Ισως. Αλλά και ρατσιστικά, διχαστικά αισθήματα, κακοβουλία, φθόνος, εμπάθεια, μίσος. Που δεν σταματούν μπροστά στον θάνατο, δεν καταπνίγονται από την αίσθηση της απώλειας, δεν ακυρώνονται από το δέος μπροστά στην αλλότρια οδύνη, το πένθος, τη θλίψη, δεν δαμάζονται από το οριστικό και το ανεπίστρεπτο του αφανισμού. Οι ζωντανοί έχουν ευκαιρίες, εάν το θελήσουν, ενδεχομένως να λύσουν τις διαφορές τους. Ο ζωντανός με τον νεκρό, καμία.
Η εξύβριση νεκρού θεωρείται έγκλημα κατά της τιμής («όποιος προσβάλλει τη μνήμη νεκρού με βάναυση ή κακόβουλη εξύβριση ή με συκοφαντική δυσφήμηση τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών» αναφέρει ο ποινικός μας κώδικας). Ο σεβασμός στους νεκρούς θεσπίζεται και από διεθνείς συμβάσεις, π.χ. από το δίκαιο του πολέμου, που προβλέπει αναστολή των εχθροπραξιών για την περισυλλογή των νεκρών.
Αν και σε καιρό ειρήνης, ζούμε σ’ έναν κόσμο που το πλαίσιό του είναι η διχόνοια, η μισαλλοδοξία, ο «πόλεμος», τα «σφαγεία». Κάθε πλευρά πιστεύει βαθιά στην ορθότητα της δικής της θέσης και στο άδικο του αντιπάλου, στην επιβουλή και αδιαλλαξία του «εχθρού». Η πεποίθηση αυτή νομιμοποιεί τη βία, τη βαρβαρότητα, που πυροδοτεί την επιθετικότητα της άλλης πλευράς.
Πάντως, την εντονότερη συγκίνηση, τη βαθύτερη ικανοποίηση, μέσα στον παραλογισμό και την αγριότητα του πολέμου, πάντα προσέφερε η ταπείνωση του νεκρού αντιπάλου, με την κακοποίηση της σορού του, την περιφορά, την καθύβρισή της, τον αποκεφαλισμό. Διότι η τιμή ή η ατίμωση δεν αφορά μόνο το λείψανο, αλλά και την προσωπικότητα του νεκρού εν ζωή, που κατά έναν τρόπο «επιβιώνει» μετά θάνατον ως μνήμη τεθνεώτος. Στην αρχαία τραγωδία, οι νεκροί δεν στέργουν να παραμείνουν νεκροί. Επανεμφανίζονται ως οπτασίες, που αποκαλύπτουν, κρίνουν, καθοδηγούν, χαράσσοντας τα μονοπάτια που οδηγούν στην κατανόηση του αντιπάλου, του ξένου, του μισητού· και εν τέλει διδάσκοντας την ανοχή, την επιείκεια, τη συμπόνια. Θα μπορούσε να είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο μάθημα σε ημέρες έκρυθμες, όπως οι σημερινές.