ΗΜΑΘΙΑ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Ο Κώστας Ταμπακιάρης είναι ψηλός, αλλά έτσι όπως ξεχύνεται η σκιά του καθώς προχωρά στους αχανείς, έρημους αυτόν τον καιρό, χώρους του συνεταιρισμού, μοιάζει με γίγαντα. Μας εξηγεί ότι το καλοκαίρι το μέρος θα είναι αγνώριστο, όταν εκατοντάδες παραγωγοί θα ξεφορτώνουν τα ροδάκινά τους, θα γίνονται ο έλεγχος και η διαλογή, τα τεράστια ψυγεία ελεγχόμενης ατμόσφαιρας θα γεμίζουν και τα κλαρκ θα σβουρίζουν μεταφέροντας τελάρα για να φορτωθούν στα φορτηγά. «Αυτό το θέαμα πρέπει να έρθεις να το δεις» λέει. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Νάουσας είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγικός φορέας σε νωπό ροδάκινο στη χώρα, διαχειρίζεται 30 εκατ. κιλά φρούτων ετησίως με τζίρο που φτάνει τα 22 εκατ. ευρώ. Ο κ.Ταμπακιάρης βρίσκεται στο τιμόνι του 18 χρόνια (την τελευταία φορά εκλέχτηκε με 78%). Δεν είναι εύκολος άνθρωπος, αλλά χαίρει μεγάλης εκτίμησης αφού καταφέρνει να συντονίζει 850 αγρότες, διατηρώντας δυναμική και υγιή την επιχείρηση. Στις 7 του περασμένου Αυγούστου ήταν η μόνη φορά που τον έπιασε πανικός.
«Οταν επιβλήθηκε το ρωσικό εμπάργκο στις εισαγωγές φρούτων και λαχανικών από την Ευρώπη, τα ψυγεία μας ήταν γεμάτα, την εβδομάδα εκείνη είχαμε δρομολογήσει 50 αυτοκίνητα από 20 τόνους το καθένα, ένα εκατομμύριο κιλά φρούτα, για τη Ρωσία». Από τη μια μέρα στην άλλη, όλα άλλαξαν. Η αγορά της Ρωσίας ήταν ό,τι καλύτερο είχε συμβεί στους ροδακινοπαραγωγούς της Ημαθίας τις τελευταίες δεκαετίες. Παρότι το ροδάκινο Νάουσας είναι Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης και ασύγκριτης ποιότητας σε σχέση με αυτό της Ιταλίας και της Ισπανίας (είναι «κλαρίσιο», δηλαδή μαζεύεται ώριμο και συσκευάζεται στο χωράφι, δεν ταλαιπωρείται σε συσκευαστήρια), οι παραγωγοί δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τους συναδέλφους άλλων χωρών της Μεσογείου στις αγορές της Ευρώπης. Ιταλία και Ισπανία έχουν πολύ λιγότερα μεταφορικά έξοδα, ενώ λόγω μεγαλύτερου κλήρου και χαμηλότερου εργατικού κόστους προσφέρουν πιο φθηνό φρούτο από την Ελλάδα. Το άνοιγμα της αγοράς της Ρωσίας άλλαξε τα δεδομένα. Αντίθετα με τους Ευρωπαίους που θέλουν το προϊόν άγουρο και μικρό, ώστε να συσκευαστεί στα «κουπάκια» των σούπερ μάρκετ, οι Ρώσοι το προτιμούν ώριμο, μεγάλο, με το χνούδι του, όπως το τρώμε εδώ. Ηθελαν ποιότητα και ποσότητα. Και πλήρωναν όσο-όσο. Μέχρι το ’14, οι εξαγωγές στη Ρωσία ξεπερνούσαν το 60% των συνολικών εξαγωγών με το αντίστοιχο ποσοστό στην Ιταλία και την Ισπανία πολύ χαμηλότερο του 10%. Ετσι «μοιραία για εμάς το εμπάργκο σημαίνει καταστροφή».
Το εμπάργκο έγινε το βασικό θέμα συζήτησης στα σπίτια και τα καφενεία της Νάουσας που την εβδομάδα που πέρασε έζησε τις πρώτες ημέρες ηλιοφάνειας μετά ένα χειμώνα που έμοιαζε αιώνας. Είναι η εποχή που οι ροδακινιές ανθοφορούν κι οι κάμποι έχουν ζωγραφιστεί ροζ. Η εικόνα σε γεμίζει αισιοδοξία. Δεν μπορεί να συνεχιστεί το εμπάργκο, κάτι θα γίνει τελευταία στιγμή, σκέφτονται οι περισσότεροι. Το εναλλακτικό σενάριο είναι εφιαλτικό. Αν το ρωσικό εμπάργκο δεν αρθεί, ο νομός Ημαθίας και ο νομός Πέλλας θα αντιμετωπίσουν συνθήκες οικονομικής καταστροφής. Μετά την αποβιομηχάνιση που εκτόξευσε το ποσοστό ανεργίας στο 50%, η αγροτική παραγωγή είναι η μόνη που την κρατά ζωντανή. «Πρέπει να δεις τι γίνεται στην πόλη τις ημέρες που πληρώνουν οι συνεταιρισμοί» λέει στην «Κ» ο Αντώνης Μπορδάνος, που καλλιεργεί ροδάκινα και δαμάσκηνα. «Τι κίνηση υπάρχει στα καφέ και τα μαγαζιά, πόσες σακούλες κυκλοφορούν. Εμείς κρατάμε όλη την αγορά. Τα λεφτά αυτά δεν πάνε στις Ελβετίες, εδώ πέφτουν. Η Ρωσία μας βοηθούσε να βγάζουμε ένα καλό εισόδημα να ζούμε τις οικογένειές μας». Οπως έλεγαν οι παππούδες τους, «από τη γη κανένας δεν έγινε πλούσιος». «Εχω κάνει πολλά πράγματα στη ζωή μου, αλλά τώρα κάνω την καλύτερη δουλειά στον κόσμο. Η κούραση είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη, αλλά είναι τιμή να δουλεύεις στον πρωτογενή τομέα».
Το προφίλ του ροδακινοπαραγωγού δεν μοιάζει με του κλασικού αγρότη -τουλάχιστον από την εικόνα που εμφανίζει στα μπλόκα της Θεσσαλίας. Η δενδροκαλλιέργεια θέλει μεράκι και «χέρι». Δεν είναι μηχανική καλλιέργεια όπως π.χ. του σταριού. «Δένδρο δένδρο το μιλάμε, το χαϊδεύουμε, μέχρι να το αναστήσουμε» λένε παραγωγοί στην «Κ». Ειδικά μετά τη συνεργασία με τη Ρωσία, που θέλει τα φρούτα θεριεμένα, ο παραγωγός ελέγχει τις βέργες μία μία πετώντας τα μισά ροδάκινα για να πάρουν δύναμη τα άλλα. «Για να το κάνεις αυτό πρέπει να αγαπάς τη γη, κανείς δεν ασχολήθηκε για να βγάλει λεφτά». Οι προοπτικές της εμπορικής συνεργασίας με τη Ρωσία οδήγησαν πολλούς να επιστρέψουν στην ιδιαίτερη πατρίδα για να ασχοληθούν με τη γη. Περίπου το 20-30% των παραγωγών είναι νέοι, πολλοί από τους οποίους επιστήμονες που βρήκαν εδώ διέξοδο από την κρίση. Μπήκαν σε αναπτυξιακά προγράμματα, επενδύσανε, χρεωθήκανε σε τράπεζες. Σήμερα βρίσκονται σε απόγνωση.
Οι αγρότες παρακολουθούν τις εξελίξεις με τη Ρωσία περίπου όπως όλη η χώρα τις διαπραγματεύσεις για το χρέος. Ωστόσο, δεν έχουν καθίσει με σταυρωμένα χέρια. «Γίνεται προσπάθεια να διεισδύσουμε μέσω κάποιων προγραμμάτων προώθησης στις σκανδιναβικές χώρες, αλλά έχουμε μεγάλο ανταγωνισμό» λέει στην «Κ» ο πρόεδρος της Κοινοπραξίας Συνεταιρισμών Ομάδων Παραγωγών Ημαθίας κ. Χρήστος Γιαννακάκης. «Πέρυσι είχα επισκεφθεί αυτές τις αγορές και ενώ είχα κάνει αρχική συμφωνία, δεν μπόρεσα να ακολουθήσω τις τιμές των Ισπανών, δεν θα έμενε ούτε σεντ για τον παραγωγό». Επαφές έγιναν και με αραβικές χώρες. «Στις αγορές της αραβικής χερσονήσου δραστηριοποιούνται κυρίως Ιταλοί, Τούρκοι, Ιορδανοί και Αιγύπτιοι. Δεδομένου ότι το ρωσικό εμπάργκο απαγορεύει στα ευρωπαϊκά ροδάκινα να μπουν στη Ρωσία, η Τουρκία θα καλύψει το δικό μας κενό, κι έτσι θα μας αφήσει χώρο να μπούμε στις αγορές αυτές. Αλλά και πάλι δεν μπορούν να απορροφήσουν ποσότητες». Μόνο από τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Νάουσας έφευγαν για Ρωσία 600-700 φορτία ετησίως, περίπου 14 εκατ. κιλά. «Στην Αραβία μας έλεγαν αλυσίδες σούπερ μάρκετ ότι έχουν πολλές δυνατότητες, ότι μπορούν να φορτώσουν μέχρι και δύο αυτοκίνητα την εβδομάδα. Οταν εμείς εξυπηρετούμε 40 και 50 αυτοκίνητα την ημέρα από τη Ρωσία, τι να μας κάνουν τα δύο την εβδομάδα;» λέει ο κ. Ταμπακιάρης. «Αυτές οι αγορές μπορούν να λειτουργήσουν βοηθητικά, δεν λύνουν το πρόβλημα. Η άρση του εμπάργκο είναι μονόδρομος».
Μέσα σε αυτή την αναμπουμπούλα, πολλοί θεωρούν ότι κρύβεται μια ευκαιρία. Ισως αυτό το αδιέξοδο οδηγήσει σε χάραξη μιας εθνικής πολιτικής για τη γεωργία. «Η αγροτική πολιτική είναι στρεβλή εδώ και δεκαετίες» υποστηρίζει ο παραγωγός Θοδωρής Παπακωνσταντίνου. «Τη δεκαετία του ’80 στηρίχθηκε στις αποσύρσεις. Μετά προσπαθήσαμε να μπούμε στις αγορές της Αλβανίας και της Ρουμανίας και την επόμενη δεκαετία άνοιξε η Ρωσία. Ομως έπρεπε να έχουμε προετοιμαστεί για κάθε ενδεχόμενο. Κάθε μονοπώλιο ενέχει τον κίνδυνο να βρεθείς εκτός ανά πάσα στιγμή. Σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά, δεν μπορείς να “παίζεις” μόνο με μια χώρα», λέει. «Ο ανταγωνισμός είναι 100 χρόνια μπροστά. Ξέρουν τι θα παράξουν, πότε και πώς. Εμείς είμαστε ό,τι να ’ναι. Αντί να έχουμε ένα υπουργείο Γεωργίας-στρατηγείο που θα εκμεταλλευτεί όλες τις δυνατότητες, κάθεται και ασχολείται με γραφειοκρατικά θέματα. Το πρόβλημα είναι δομικό. Πρέπει να ορίσουμε ζώνες παραγωγής, να οργανώσουμε τις ποικιλίες μας ώστε να καλύπτουμε κάθε στιγμή τον πελάτη, να μην κάνει ο καθένας ό,τι του κατεβαίνει».
Λίγος ο χρόνος
Ο,τι και αν συμβεί, τέλη Μαΐου αρχίζει η πρώτη συγκομιδή του ροδάκινου. Τα περιθώρια είναι στενά. Σε αντίθεση με το μήλο ή το πορτοκάλι που μπορούν να αποθηκευτούν σε ψυγεία για μήνες, ο κύκλος ζωής του ροδάκινου δεν ξεπερνά τις 20 μέρες. «Αν δεν το προωθήσεις ώς τότε, το ’χασες» λέει ο πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Νάουσας Κώστας Ταμπακιάρης. Πέρυσι, οι αδιάθετες ποσότητες διοχετεύτηκαν σε ιδρύματα και φορείς, ενώ ένα ποσοστό χυμοποιήθηκε. Αυτή θα είναι και η μόνη λύση εάν έως τότε δεν έχει αρθεί το ρωσικό εμπάργκο. «Θα πρέπει η Ε.Ε. να ετοιμάσει από τώρα τον νέο κανονισμό για τα έκτακτα μέτρα, ώστε να μπορέσουμε να ξανακάνουμε δωρεάν διανομές και να προχωρήσουμε στη χυμοποίηση» λέει ο πρόεδρος της Κοινοπραξίας Συνεταιρισμών Χρ. Γιαννακάκης. «Αυτό θα μας βοηθήσει να κάνουμε συμφωνίες και με ιδρύματα της Ευρώπης, όπως για παράδειγμα σχολεία, όπου θα μοιράσουμε χυμούς ροδάκινου».