Τα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ μεταφέρουν την παραγωγή ταινιών σε όλες τις γωνιές του πλανήτη, επιδιώκοντας να εκμεταλλευθούν τις δελεαστικές φοροελαφρύνσεις που προσφέρονται από κυβερνήσεις. Από την πολιτεία της Λουιζιάνας και τον Καναδά μέχρι τη δυτική, νότια και ανατολική Ευρώπη, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Μαλαισία, έχουν πραγματοποιηθεί γυρίσματα κινηματογραφικών παραγωγών με γενναιόδωρους προϋπολογισμούς, δημιουργώντας πολύτιμες θέσεις εργασίας, προβάλλοντας τον φυσικό και πολιτισμικό πλούτο των χωρών αυτών και ανοίγοντας νέες προοπτικές εξέλιξης στον κλάδο της ψυχαγωγίας κάθε χώρας. Αυτός ο φορολογικός ανταγωνισμός έχει πάρει τόσο μεγάλες διαστάσεις, που ωθεί πολλούς να αναρωτηθούν τι έπεται από ένα σημείο και έπειτα.
Προς το παρόν, οι κυβερνήσεις εστιάζουν στο να προσελκύουν τα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ, προσφέροντας φοροελαφρύνσεις έως και στο 40% του συνολικού κόστους παραγωγής, που θα πρέπει, όμως, να φθάνει αρκετά εκατομμύρια δολάρια. Σε αυτόν τον «αγώνα δημιουργίας κινήτρων» προσφέρονται στο φορολογικό μενού και άλλα οφέλη, όπως ελαφρύνσεις στις ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων, μείωση φόρων για δευτερεύοντα έξοδα και επιπλέον έκπτωση φόρου εάν το μέγιστο ποσοστό των γυρισμάτων πραγματοποιείται στην ενδιαφερόμενη χώρα.
Ορισμένες χώρες έχουν αποκτήσει κύρος για τις σύγχρονες υποδομές τους και τον τεχνολογικό εξοπλισμό που προσφέρουν στα μεγάλα στούντιο. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο Καναδάς. Διαθέτει τον ιδανικό συνδυασμό κάποιων από τα πιο ταλαντούχα στελέχη στον διεθνή χώρο του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, με μετριοπαθείς μισθούς για τα διεθνή δεδομένα. Ταινίες που υποτίθεται ότι εκτυλίσσονται στη Νέα Υόρκη γυρίζονται πολύ συχνά στο Τορόντο, αναφέρει ο Στέφεν Φόλοουζ, αναλυτής κινηματογράφου στις ΗΠΑ.
Στο Οντάριο, για παράδειγμα, προσφέρεται έκπτωση φόρων στο 35% όλων των εξόδων μιας παραγωγής και φθάνει στο 40% για εκείνους που μπαίνουν πρώτη φορά στον χώρο. Δίνεται πρόσθετη έκπτωση 10% εάν το 85% των γυρισμάτων πραγματοποιείται στην περιοχή. Ο Καναδάς είναι, αναμφισβήτητα, ένας από τους πλέον ελκυστικούς προορισμούς και βρίσκεται σε άμεση ανταγωνιστική σχέση με τη Βρετανία.
Η Βρετανία είναι σήμερα το μεγαλύτερο κέντρο της Ευρώπης για την παραγωγή μεγάλων εισπρακτικών επιτυχιών, επεκτείνοντας τελευταία την προσφορά φορολογικών κινήτρων για τηλεοπτικές σειρές, ταινίες με ειδικά εφέ και ηλεκτρονικά παιχνίδια. Και δεν σταμάτησε εκεί, εντείνοντας τον φορολογικό ανταγωνισμό με μεγαλύτερο δέλεαρ στις φοροελαφρύνσεις ταινιών.
Από τις αρχές του 2015, το ποσοστό της επιστροφής μετρητών αυξήθηκε από το 20% στο 25% σε προϋπολογισμούς από 20 εκατ. στερλίνες και άνω για εγκεκριμένες δαπάνες στη χώρα. Μειώνεται, παράλληλα, το κατώτατο όριο των δαπανών στη Βρετανία από το 25% στο 10%. Υπάρχουν, ωστόσο, συγκεκριμένοι όροι που θέτει το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινητοματογράφου (BFI) προς το συμφέρον της εγχώριας βιομηχανίας θεάματος και κατ’ επέκταση της οικονομίας.
Το «πολιτισμικό τεστ»
Για να ενταχθεί ένας ξένος παραγωγός στο πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να περάσει το «πολιτισμικό τεστ» ή να ικανοποιήσει προϋποθέσεις συμπαραγωγής με συγκεκριμένες χώρες, όπως ο Καναδάς, η Γαλλία και η Ινδία. Επίσης, κάθε δραστηριότητα παραγωγής στη Βρετανία φορολογείται με βάση τον κώδικα της χώρας, χωρίς καμία εξαίρεση. Το 2014, η κυβέρνηση του Ντέιβιντ Κάμερον χαλάρωσε τις προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν παραγωγές με ειδικά εφέ, με τη δυνατότητα φοροελαφρύνσεων έως και 25 εκατ. στερλινών για μία μόνον ταινία.
Δεν είναι τυχαίο που έχουν υπάρξει τόσες επιτυχίες με επίκεντρο τη Βρετανία τα τελευταία χρόνια, από ιστορικά φιλμ όπως «Ο Λόγος του Βασιλιά» με τον Κόλιν Φερθ μέχρι πιο σύγχρονα έργα, όπως το «Φιλομένα» με την Τζούντι Ντεντς και η ταινία κινουμένων σχεδίων «Πάντιγκτον». Μόνο η Disney έχει αποσπάσει 167,6 εκατ. στερλίνες σε έκπτωση φόρων από το 2007, όταν τέθηκε πρώτη φορά σε εφαρμογή το πρόγραμμα αυτό, σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας της εταιρείας. Το 2013 εξασφάλισε έκπτωση φόρων 50,1 εκατ. στερλίνες, με το ένα τρίτο αυτών να αντιστοιχεί στην εισπρακτική επιτυχία «Thor 2: Σκοτεινός Κόσμος».
Η Ελλάδα δίνει δωρεάν ήλιο…
Στην Ελλάδα, οι δυνατότητες της κινηματογραφικής βιομηχανίας με παραγωγές διεθνούς βεληνεκούς αναδείχθηκε πρώτη φορά από τον Νικόλαο Μάρτη την περίοδο που είχε αναλάβει υπουργός Βιομηχανίας από το 1958 μέχρι το 1961. Καθιέρωσε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, ενώ ανέλαβε να αναδείξει την Ελλάδα ως έναν ελκυστικό τόπο γυρισμάτων, ενσωματώνοντας τον κινηματογράφο στην ατζέντα του υπουργείου Βιομηχανίας. «Εφ’ όσον για την παραγωγή ταινιών χρησιμοποιούνται μηχανήματα αλλά και μόνιμες εγκαταστάσεις, είναι αυτονόητο ότι πρέπει να ενδιαφερθεί το υπουργείο Βιομηχανίας για να έχουν τη δυνατότητα οι κινηματογραφικές επιχειρήσεις να χαρακτηριστούν βιομηχανικές και να έχουν τα πλεονεκτήματα των βιομηχάνων, χρηματοδοτικά, φορολογικά κα δασμολογικά», όπως σημειώνει ο ίδιος στο βιβλίο του «Απολογισμός Καθήκοντος». Με σύμμαχο την ηλιοφάνεια, ένα ατού για τους σκηνοθέτες που έχουν αρκετά εξωτερικά γυρισματα, η Ελλάδα εκείνη την εποχή προβλήθηκε με μεγάλες επιτυχίες ελληνικών και ξένων παραγωγών. Ταινίες όπως οι «Στέλλα», «Ποτέ την Κυριακή», «Τα Κανόνια του Ναβαρόνε» που γυρίστηκε στη Ρόδο και «Αλέξης Ζορμπάς» ανέδειξαν τη χώρα. Αρκετά αργότερα, οι ταινίες «Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι» και «Πριν τα μεσάνυχτα» αποτέλεσαν παράθυρο στον κόσμο για τις ομορφιές της Κεφαλονιάς και της Μεσσηνίας αντίστοιχα. Τα οφέλη πολλαπλασιάζονται όταν υπάρχει σταθερό νομοθετικό πλαίσιο που προσφέρει φορολογικά κίνητρα…
Στη Βρετανία οι… Πειρατές της Καραϊβικής
Ποια είναι τα ανταποδοτικά οφέλη για μια χώρα που «υποδέχεται» τα γυρίσματα κινηματογραφικών ταινιών; Πάρα πολύ μεγάλα. Για παράδειγμα, από το 2007, η Disney έχει δαπανήσει 1,4 δισ. στερλίνες για την παραγωγή ταινιών στη Βρετανία, συμπεριλαμβανομένων της τέταρτης ταινίας των «Πειρατών της Καραϊβικής», με κόστος παραγωγής 240 εκατ. στερλίνες και εισπρακτικά έσοδα 641 εκατ. στερλίνες.
Η Βρετανία επωφελείται, επίσης, από παράπλευρους παράγοντες, όπως το πλούσιο ιστορικό υλικό για τη συγγραφή σεναρίων, το έμπειρο εργατικό δυναμικό και το πλούσιο ταλέντο στον χώρο της ψυχαγωγίας, αλλά και η κοινή γλώσσα που μοιράζονται με τις ΗΠΑ. «Η μεγάλη πρόκληση είναι να βρεις μοναδικές ιστορίες και ανεξερεύνητες ιδέες που θα προσελκύσουν διεθνή κεφάλαια και θα ικανοποιούν, παράλληλα, τις προϋποθέσεις», δήλωσε πρόσφατα ο Ιαν Κάνινγκ, συνιδρυτής της See-Saw Films που είχε αναλάβει την παραγωγή της ταινίας «Ο Λόγος του Βασιλιά» στην εφημερίδα Telegraph.
Τα οφέλη αυτών των φορολογικών ελαφρύνσεων στην Ευρώπη δεν περιορίζονται στη Βρετανία. Ενας από τους μεγαλύτερους ανταγωνιστές της χώρας είναι η Γερμανία. Το Ομοσπονδιακό Ταμείο Κινηματογράφου στη Γερμανία (DFFF) καλύπτει μέσω μιας «προκαταβολικής επιστροφής φόρων» το 20% των δαπανών για ταινίες με προϋπολογισμό άνω των 20 εκατ. ευρώ και το 25% για μικρότερες παραγωγές. Επιτυχίες όπως οι «The Grand Budapest Hotel», «Inglourious Basterds» και «Μνημείον Αντρες» έλαβαν οικονομική στήριξη από το DFFF. Από το 2007, όταν ξεκίνησε αυτό το πρόγραμμα φορολογικών κινήτρων, μέχρι το 2014 το DFFF επένδυσε περίπου 270 εκατ. ευρώ για τη χρηματοδότηση κινηματογραφικών παραγωγών που έφθασαν τα 2,5 δισ. ευρώ στη Γερμανία. Ωστόσο, οι διαθέσιμοι πόροι του μειώθηκαν από 70 εκατ. ευρώ το 2013 στα 50 εκατ. το 2015 και έχει ασκηθεί κριτική από μερίδα πολιτικών που υποστηρίζουν πως ο κινηματογράφος εισπράττει ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση εις βάρος άλλων κλάδων της οικονομίας.
Το γενναιόδωρο σύστημα φοροελαφρύνσεων για μεγάλες κινηματογραφικές παραγωγές στη Βρετανία, στη Γερμανία, στη Γαλλία και στην Ιταλία, αλλά καιχωρών της Ανατολικής Ευρώπης, τέθηκε στο μικροσκόπιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2012. Οι Βρυξέλλες, ωστόσο, συνάντησαν την έντονη αντίδραση του Λονδίνου, του Παρισιού και του Βερολίνου. Αφορμή αυτής της έντονης αντίδρασης αποτέλεσε πρόταση της Κομισιόν για μια αναδίπλωση ενός «αγώνα οικονομικής βοήθειας και επιδοτήσεων» μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών.
Οι Βρυξέλλες ισχυρίστηκαν ότι κάποια στιγμή θα εξαντλούνταν τα περιθώρια των φορολογικών κινήτρων. Τελικά, όμως, τον Νοέμβριο του 2013 και έπειτα από ένα 18μηνο έντονου λόμπινγκ, η Κομισιόν επέκτεινε μέχρι το 50% την οικονομική στήριξη των προϋπολογισμών για την παραγωγή ταινιών, συμπεριλαμβάνοντας δαπάνες σε όλα τα στάδια δημιουργίας από τη συγγραφή του σεναρίου, την ανάπτυξη, τη διανομή και την προώθηση μιας ταινίας. Μία ακόμη θετική αλλαγή ήταν ότι το ύψος της οικονομικής στήριξης μπορεί να φθάσει «στο 60% του προϋπολογισμού μιας ευρωπαϊκής συμπαραγωγής». Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να δαπανούν έως και το 160% της οικονομικής στήριξης που χορηγείται στο πλαίσιο της συγκεκριμένης περιφέρειας, αλλά και τα έξοδα αυτά δεν θα πρέπει να ξεπερνούν το 80% του προϋπολογισμού της ταινίας.
Μετά τη νέα οδηγία της Ε.Ε, αύξηση του ποσοστού στην έκπτωση φόρων αποφάσισε και η Γαλλία, εκτός της Βρετανίας. Από τις αρχές του 2016, διεθνείς παραγωγές στη Γαλλία μπορούν να διεκδικήσουν εκπτώσεις έως και 30% του κόστους παραγωγής, από το 20% που ίσχυε αρχικά, για προϋπολογισμούς μέχρι και 30 εκατ. ευρώ. Βασικός όρος είναι το 50% του προϋπολογισμού να δαπανάται στη Γαλλία.
Κρατική ενίσχυση
Παράγοντες του κλάδου θεωρούν πως η προσφορά μεγαλύτερων φοροελαφρύνσεων ήταν μονόδρομος για να είναι η Γαλλία ανταγωνίσιμη με το Βέλγιο, που διαθέτει ανάλογο μενού φορολογικών κινήτρων.
Σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. διοχετεύουν 3 δισ. ευρώ ανά έτος για τη στήριξη του κινηματογράφου, εκ των οποίων 1,3 δισ. δολάρια είναι φορολογικά κίνητρα. Πρωτοστατούν σε αυτήν την προσπάθεια η Γαλλία, η Βρετανία, η Γερμανία, η Ισπανία και η Ιταλία. Συνολικά, οι κινηματογραφικές παραγωγές απορροφούν 2,7 δισ. δολάρια σε κρατική ενίσχυση, συμπεριλαμβανομένων επιδοτήσεων και δανείων με ευνοϊκούς όρους.
Δεν είναι μόνον τα φορολογικά κίνητρα που παίζουν ρόλο στην προσέλκυση των μεγάλων στούντιο, αλλά παίζουν τον μεγαλύτερο ρόλο. Οι Κανάριοι Νήσοι, μια αυτόνομη διοικητική περιοχή της Ισπανίας, έχουν κερδίσει το ενδιαφέρον των μεγάλων κινηματογραφικών παραγωγών λόγω των ευνοϊκών καιρικών συνθηκών, του τοπίου και του δελεαστικού κόστους και οφέλους. Με φοροαπαλλαγές στο 38% του κόστους παραγωγής, οι παραγωγοί κερδίζουν χρήματα έχοντας παράλληλα πρόσβαση σε ένα ιδανικό τοπίο για γυρίσματα ταινιών εποχής.