Οι λιανικές πωλήσεις του Μαρτίου στις ΗΠΑ παρουσίασαν άνοδο μικρότερη από την αναμενόμενη, ενώ είχαν προηγηθεί τρεις διαδοχικοί μήνες πτώσης. Από το 1967, οπότε οι ΗΠΑ ξεκίνησαν να συγκεντρώνουν τα σχετικά στοιχεία, δύο φορές μόνον σημειώθηκε επί τρεις μήνες στη σειρά υποχώρηση των λιανικών πωλήσεων σε μη υφεσιακές περιόδους.
Αυτό προκαλεί σύγχυση. Ενόσω η οικονομία αναπτύσσει ταχύτητα, γιατί οι καταναλωτές δαπανούν λιγότερα; Γιατί δεν πηγαίνουν για ψώνια, εφόσον έχουν κατά 1% επιπλέον διαθέσιμο εισόδημα ως συνέπεια της μειωμένης τιμής πετρελαίου; Το 2014 οι περισσότεροι αναλυτές υπέθεταν ότι οι καταναλωτές θα δαπανήσουν άμεσα όσα εξοικονομούν από το πετρέλαιο, με αποτέλεσμα να υπάρξει έξαρση πωλήσεων τα Χριστούγεννα. Δεδομένου ότι οι καταναλωτικές δαπάνες συνιστούν το 70% του ΑΕΠ των ΗΠΑ, είναι και ο μόνος κλάδος ο οποίος μπορεί να ωθήσει την οικονομία πέραν του ήπιου 2,3% της πραγματικής ανάπτυξης στο 3,5% και στο 4%, όπως ορισμένοι οικονομολόγοι προέβλεπαν μετά την εμφάνιση της ανάκαμψης. Επιπλέον, οι ίδιοι είχαν στηρίξει τις ελπίδες τους στα στοιχεία για την καταναλωτική εμπιστοσύνη, όπου καταγράφηκε μία άνοδος-ρεκόρ για την τελευταία δεκαετία.
Μάλλον, όμως, οι αναλυτές, που διατύπωσαν αυτές τις προβλέψεις, δεν γνώριζαν τον περιορισμένο συσχετισμό καταναλωτικής εμπιστοσύνης και δαπανών. Η εργασία μας δεικνύει πως οι μεταβολές στο καταναλωτικό αίσθημα συνήθως ακολουθούν και δεν προηγούνται των μεταβολών στις δαπάνες. Αισιόδοξοι, όμως, είχαν υπάρξει και οι επενδυτές. O επιμέρους δείκτης της Standard & Poor’s 500, ο οποίος περιλαμβάνει ομίλους λιανεμπορίου, αυτοκινητοβιομηχανίες και εταιρείες ΜΜΕ, έχει ανέλθει 19% το τελευταίο εξάμηνο εν συγκρίσει με το 10% του γενικού δείκτη S&P 500. Πολλές από τις εν λόγω εταιρείες δραστηριοποιούνται μόνον εντός αμερικανικής αγοράς, οπότε δεν υφίστανται τις συνέπειες από το ισχυρό δολάριο ούτε έχουν μειωμένες πωλήσεις στο εξωτερικό, όπως οι πολυεθνικές. Η αναλογία των τιμών των μετοχών προς τα κέρδη για τον κλάδο καταναλωτικών ειδών ήταν το 2014 στο 19,7 έναντι του μέσου όρου πενταετίας του 16,5.
Τι ακινητοποιεί τους καταναλωτές; Πολλοί οικονομολόγοι επιρρίπτουν ευθύνες στον δριμύ χειμώνα, ο οποίος είναι ο συνήθης αποδιοπομπαίος τράγος για την εξαφάνιση των λιανικών πωλήσεων. Εντούτοις και σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Εμπορίου των ΗΠΑ, δεν καταναλώνουν ούτε όσοι μένουν στο σπίτι τους και έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρονικές αγορές. Μία ερμηνεία του φαινομένου αποτυπώθηκε στην έκθεση για τις προσλήψεις του Μαρτίου, όπου φάνηκε ότι δημιουργήθηκαν μόνον 126.000 θέσεις εργασίας. Ο μέσος όρος του προηγούμενου ενδεκαμήνου ήταν πολύ υψηλότερος, στις 284.000 νέες θέσεις. Ωστόσο, οι περισσότερες είναι χαμηλών απολαβών στο λιανεμπόριο, την ψυχαγωγία και τον τουρισμό, παρά στη μεταποίηση, την πληροφορική και την κοινή ωφέλεια, όπου οι μισθοί είναι καλύτεροι. Ακόμη οι αμερικανικές επιχειρήσεις συνεχίζουν την περικοπή δαπανών, εκ της οποίας το μεγαλύτερο μέρος αφορά μισθούς. Επιπλέον, πολλοί εργοδότες προτιμούν ημιαπασχολούμενους εργαζομένους, με λιγότερες αποδοχές και χωρίς επιδόματα.
Μεγάλο μέρος των χρημάτων που διοχέτευσε στην οικονομία η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) δόθηκε για την αγορά μετοχών και οι τιμές τους ανήλθαν. Η Fed ευελπιστούσε πως θα αυξανόταν ο πλούτος των νοικοκυριών, καθώς και οι δαπάνες καταναλωτών και επιχειρήσεων και θα δημιουργούνταν θέσεις εργασίας. Αυτός ο αντίκτυπος ήταν περιορισμένος. Τις μετοχές κατέχουν ήδη πλούσιοι άνθρωποι χωρίς αλλαγές στην καταναλωτική τους συμπεριφορά, όταν αυξάνεται το επενδυτικό χαρτοφυλάκιό τους. Οσοι πιστεύουν πως οι καταναλωτές θα σπεύσουν να ξοδέψουν όσα εξοικονομούν λόγω φθηνότερου πετρελαίου προφανώς δεν γνωρίζουν πως η αποταμίευση των νοικοκυριών αυξήθηκε μετά τις φοροαπαλλαγές του 2008 και του 2009. Μόνον αρκετό καιρό αργότερα τα νοικοκυριά προέβησαν σε δαπάνες. Το ίδιο ισχύει και σήμερα. Το ποσοστό αποταμίευσης ανήλθε από 4,5% τον Νοέμβριο στο 5,8% τον Φεβρουάριο. Πιθανολογούμε πως η αποταμίευση θα συνεχίσει να ενισχύεται, ενόσω οι καταναλωτές, που δεν είχαν χρήματα προηγουμένως για κάτι τέτοιο, χρησιμοποιούν τα όσα εξοικονομούν από το πετρέλαιο για μείωση χρέους και αποταμίευση τώρα. Οι μπέιμπι-Μπούμερ δεν αποταμίευσαν τη δεκαετία του 1980, γιατί έφτιαχναν νοικοκυριά, το ίδιο έκαναν και στη μέση ηλικία και σήμερα πρέπει να σπεύσουν να αποταμιεύσουν ή να αποφασίσουν πως θα δουλεύουν μέχρι να πεθάνουν.