Οταν «σερφάρετε» στο Ιντερνετ και ανακαλύπτετε ελληνικά σάιτ που σας ήταν άγνωστα, πόσα από αυτά την πρώτη φορά που τα επισκεφθήκατε εμφάνισαν ένα μικρό παράθυρο με πληροφορίες για τα cookies που χρησιμοποιούν, δίνοντάς σας μάλιστα τη δυνατότητα να απορρίψετε ορισμένα ή και όλα τα «ψηφιακά μπισκότα» τους; Θεωρητικά, αυτό θα έπρεπε να κάνουν όλοι οι ελληνικοί ιστότοποι από τον Ιούλιο του 2012, όταν ενσωματώθηκε στη νομοθεσία μας η πιο πρόσφατη ευρωπαϊκή Οδηγία για την προστασία της ιδιωτικότητας στο Διαδίκτυο.
Ετσι, σύμφωνα με την Οδηγία (2009/136/ΕΚ), και τον αντίστοιχο ελληνικό νόμο (4070/2012), κάθε σάιτ στη χώρα μας οφείλει να ζητεί τη συγκατάθεση των χρηστών για τα «ψηφιακά μπισκότα» που θα αποθηκευτούν στις συσκευές τους. Εντούτοις, αν και έχουν περάσει 2,5 περίπου χρόνια, η θεωρία απέχει ακόμη πολύ από την πράξη, όπως έδειξε η ευρωπαϊκή έρευνα «Cookie Sweep», στην οποία συμμετείχε και η ελληνική Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. «Στην έρευνα συμπεριλάβαμε τα 30 δημοφιλέστερα ελληνικά σάιτ από τους τομείς του ηλεκτρονικού εμπορίου, του ηλεκτρονικού Τύπου και των δημοσίων υπηρεσιών» λέει στην «Κ» η κ. Γεωργία Παναγοπούλου, Ειδική Επιστήμονας της Αρχής.
Η εξέτασή τους έδειξε πως για περίπου έναν στους τρεις ιστότοπους στη χώρα μας η έννοια της προστασίας της ιδιωτικότητας μοιάζει να είναι παντελώς άγνωστη, καθώς το 31% δεν δίνει στους επισκέπτες καμία απολύτως πληροφορία για τα «ψηφιακά μπισκότα» του. «Οσον αφορά τους υπόλοιπους ιστότοπους, αρκετοί απλώς ενημερώνουν τον χρήστη για το ότι χρησιμοποιούν cookies και τον παραπέμπουν στις ρυθμίσεις του browser – χωρίς όμως να του επιτρέπουν να επιλέξει κάποια από αυτά ή ακόμη και κανένα, όπως προβλέπει ο νόμος» σημειώνει η κ. Παναγοπούλου. Επομένως, όπως προσθέτει, «από τα 30 σάιτ του δείγματος, στην πραγματικότητα ελάχιστα ζητούν την άδεια των επισκεπτών για τα cookies που θα εγκαταστήσουν».
Τα cookies είναι μικρά αρχεία με πληροφορίες για τους χρήστες και τις προτιμήσεις τους. Μία κατηγορία «ψηφιακών μπισκότων» προέρχονται από τις ίδιες τις ιστοσελίδες (first party cookies), τα οποία συνήθως αξιοποιούνται για τη βελτίωση της λειτουργίας τους ή με σκοπό να διευκολύνουν τον χρήστη – π.χ. ώστε στην επόμενη επίσκεψή του να μη χρειάζεται να πληκτρολογήσει τον κωδικό του ή να ορίσει ξανά σε ποια γλώσσα θέλει να βλέπει το περιεχόμενο. Το «γκρίζο» σημείο, ωστόσο, είναι ότι στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, μέσω του επισκεπτόμενου σάιτ αποθηκεύονται επίσης cookies από online διαφημιστικές εταιρείες (third party cookies).
Η συγκεκριμένη κατηγορία χρησιμοποιείται από τις διαφημιστικές για να παρακολουθούν τις κινήσεις των χρηστών στο web. Με αυτό τον τρόπο, όπως και με άλλες τεχνικές, δημιουργούν λεπτομερή καταναλωτικά προφίλ, για να προβάλλουν στοχευμένες καταχωρίσεις.
Μαζί με τις υπόλοιπες τεχνολογίες online παρακολούθησης, τα «ψηφιακά μπισκότα» βρίσκονται εδώ και χρόνια στο στόχαστρο αναλυτών και ΜΚΟ, που επικαλούνται στοιχεία τα οποία δείχνουν πως, γύρω από τα καταναλωτικά προφίλ, έχει δημιουργηθεί μια τεράστια βιομηχανία «κατασκοπείας», καταγραφής και αγοραπωλησίας προσωπικών δεδομένων. Προσωπικά δεδομένα τα οποία υποτίθεται πως θα μπορούσε έστω κι εν μέρει να διατηρήσει ένας πολίτης απόρρητα, αν εφαρμοζόταν στην πράξη η ευρωπαϊκή Οδηγία για τα cookies.
Η έρευνα «έτρεξε» επίσης στην Τσεχία, τη Δανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία, τη Σλοβενία, την Ισπανία και τη Βρετανία, βάζοντας στο «μικροσκόπιο» συνολικά 478 ιστότοπους. Κατά μέσο όρο, το 26% από αυτούς δεν δίνουν καμία πληροφορία για τα «ψηφιακά μπισκότα» τους, ένα νούμερο που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην Τσεχία, όπου το αντίστοιχο ποσοστό αγγίζει το 76%. Στην επόμενη θέση βρίσκεται η Ελλάδα και η Γαλλία, με 31%, ενώ στον αντίποδα μόλις το 6% των βρετανικών σάιτ αφήνουν τους επισκέπτες τους στο απόλυτο «σκοτάδι».
Η «Cookie Sweep» ήταν η πρώτη ανάλογη έρευνα που έγινε για τον ελληνικό κυβερνοχώρο, ενώ σύμφωνα με την κ. Παναγοπούλου το δείγμα ήταν αντιπροσωπευτικό, παρά το γεγονός ότι εξετάστηκαν 30 σάιτ. «Μέσα στο 2015, σχεδιάζουμε να επεκτείνουμε τους ελέγχους και σε άλλους διαδικτυακούς τόπους, εξετάζοντας και άλλα ζητήματα προστασίας των προσωπικών δεδομένων», καταλήγει. Πάντως, με δεδομένο ότι τα πορίσματα της «Cookie Sweep» βρίσκονται ακόμη υπό εξέταση από την Αρχή, η Ειδική Επιστήμονας εκφράζει προσωπικές απόψεις και όχι την επίσημη θέση του φορέα.
Και ένα «καλό»
Παρόλο που τα ελληνικά σάιτ υστερούν αρκετά στην ενημέρωση αναφορικά με τα cookies που χρησιμοποιούν, και πολύ περισσότερο στη λήψη συγκατάθεσης από τους επισκέπτες τους πριν τα εγκαταστήσουν σε υπολογιστές και «έξυπνες» συσκευές, η έρευνα έδειξε πως ο τρόπος με τον οποίο αξιοποιούν τα «ψηφιακά μπισκότα» δεν είναι τόσο επιθετικός όσο στο εξωτερικό. Κατ’ αρχάς, σύμφωνα με την «Cookie Sweep», ο μέσος όρος αποθηκεύσιμων αρχείων ανά ελληνικό ιστότοπο είναι 14,3, το μικρότερο νούμερο μετά τη Σλοβενία (5,5) και αρκετά χαμηλότερο από τον μέσο όρο που προέκυψε για όλα τα σάιτ της έρευνας (28,9).
Στην πρώτη θέση βρίσκονται τα βρετανικά σάιτ, με μέσο όρο 44,2, τα οποία μάλιστα έχουν και το μεγαλύτερο μερίδιο στους διαδικτυακούς τόπους που εγκαθιστούν πάνω από 100 cookies. Από τα 22 σάιτ που βρέθηκαν στην έρευνα, τα 10 προέρχονται από την Αγγλία και κανένα από τη χώρα μας. Από τις τρεις κατηγορίες που εξετάσθηκαν στην «Cookie Sweep», στα «ψηφιακά μπισκότα» φαίνεται πως έχει ιδιαίτερη… έφεση ο ψηφιακός Τύπος.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, αξιοσημείωτο είναι επίσης πως τα περισσότερα cookies προέρχονται από τις ίδιες τις ιστοσελίδες (53,66%) και όχι από συνεργαζόμενες διαφημιστικές εταιρείες (47%). Η εικόνα είναι αρκετά διαφορετική για το σύνολο της έρευνας, όπου τα δύο ποσοστά είναι 30% και 70% αντίστοιχα, και εντελώς αντίθετη από τη Γαλλία που καταλαμβάνει την πρώτη θέση με μόλις 25% first-party cookies και 75% από διαφημιστικές.
Οσον αφορά τη διάρκεια «ζωής» των third-party cookies, μόλις το 2% έχουν διάρκεια πάνω από μια δεκαετία. Ωστόσο, σε άλλες χώρες πλην της Ελλάδας βρέθηκαν και 27 «ψηφιακά μπισκότα» που θα απενεργοποιηθούν έπειτα από τουλάχιστον 68 χρόνια…