Το συνειδητοποίησα όταν έφτασε το δελτίο Τύπου: οι εκδόσεις Θεμέλιο συμπληρώνουν φέτος 50 χρόνια εκδοτικής ζωής. Οχι συνεχούς ζωής όμως, γιατί η δικτατορία, που σαν σήμερα πριν από 48 χρόνια επιβλήθηκε για επτά ολόκληρα χρόνια στο σβέρκο της χώρας και των πολιτών της, έκλεισε βίαια το Θεμέλιο, κατέστρεψε πολλά βιβλία έτοιμα προς έκδοση και δήμευσε το πλούσιο αρχείο του. Το Θεμέλιο πρωτοξεκίνησε το 1965 όχι από την οδό Σόλωνος όπου βρίσκεται σήμερα, αλλά (όπως με πληροφόρησε ο «Φιλίστωρ» της «Κ») από τη στοά της Οπερας, στην οδό Ακαδημίας, σ’ ένα γωνιακό βιβλιοπωλείο που ήταν το στέκι της διανόησης της εποχής.
Ο Θόδωρος Μαλικιώσης συνέχισε τον δρόμο που είχαν ξεκινήσει με τον Μίμη Δεσποτίδη, και σήμερα συνεχίζει να βαδίζει δίπλα στην κόρη του.
Τα πενήντα χρόνια είναι πάντα ξεχωριστά γενέθλια, γι’ αυτό και στον χώρο των εκδόσεων Θεμέλιο, από σήμερα μέχρι το Σάββατο, θα στεγαστεί έκθεση με αφίσες του «Ρήγα» από την περίοδο της δικτατορίας που φιλοτέχνησε ο Θανάσης Σκρουμπέλος. Και όχι μόνο: στον χώρο του βιβλιοπωλείου θα στεγαστεί επίσης αρχειακό υλικό από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, από την Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας, από το αρχείο των εκδόσεων Θεμέλιο –ό,τι κατάφερε να διασωθεί από την καταστροφή της δικτατορίας, ενώ δώρο θα είναι και αυθεντικά σχέδια γνωστών εικαστικών της προδικτατορικής περιόδου.
Βέβαια τα πενήντα χρόνια είναι μια ολόκληρη ζωή, και εν τω μεταξύ έχουν μεσολαβήσει δύο γενιές –οπωσδήποτε. Αν βάλουμε και τη μεγάλη ταχύτητα των αλλαγών σε όλους τους τομείς από τη Μεταπολίτευση έως σήμερα, ίσως να μετράει και τρεις γενιές. Για πολλούς νέους ανθρώπους, που έχουν επαφή με το βιβλίο και την τέχνη, πιθανότατα η συμβολή των εκδόσεων και του βιβλιοπωλείου Θεμέλιο στη διαμόρφωση αναγνωστών και η ιστορία του να είναι παντελώς άγνωστες.
Ισως γιατί το Θεμέλιο έμεινε πεισματικά «πιστό» στο προφίλ που είχε από την αρχή του. Δεν ακολούθησε τη μόδα των καιρών, δεν «ανακαινίστηκε». Δεν στέγασε μπεστ σέλερ. Οι επιλογές του είχαν πάντα το κριτήριο της φιλαναγνωσίας, της παιδείας, της ιστορίας. Ισως όλα αυτά να το εμπόδισαν να γίνει ελκτικό και γνωστό στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό του σήμερα, παρότι για πολλά χρόνια, όταν η Σόλωνος ήταν η μόνη οδός του βιβλίου στην Αθήνα, το Θεμέλιο είχε και μεταδικτατορικά πρωταγωνιστικό ρόλο.
Σήμερα το Θεμέλιο ίσως δεν έχει μεγάλη φωνή για να αφηγηθεί την ιστορία του και τη διαδρομή του. Επιμένει, όπως κάνει όλα αυτά τα χρόνια, στους τρόπους επικοινωνίας που έμαθε πενήντα χρόνια πριν. Καλεί το ερχόμενο Σάββατο όσους θέλουν να γνωρίσουν τα ρεάλια της εποχής που έχει γίνει πενήντα χρόνων πια, για ένα ποτήρι κρασί, για κουβέντα, για αναμνήσεις. Είναι ίσως ο μόνος και παντοτινός τρόπος κάποια πράγματα να γίνονται γνωστά και 50 χρόνια μετά.