«Ζωγράφισα ένα δέντρο, εγώ του έγραψα την ονομασία του στα ελληνικά και εκείνος στα αραβικά. Επειτα από δέκα λεπτά γελούσαμε, με κορόιδευε για την προφορά μου… στα αραβικά». Με αυτή τη μέθοδο εξοικείωσης, που θυμίζει κάτι από την προσέγγιση του μικρού Πρίγκιπα με την αλεπού, προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον 9χρονο Σύρο, επίτροπος του οποίου έχει πλέον αναλάβει η Νεφέλη Μπάμη. Η 30χρονη κοινωνική ανθρωπολόγος, ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της ΜΚΟ «Μετάδραση» για την επάνδρωση ενός «Δικτύου Επιτροπείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων» που προέρχονται από τρίτες χώρες και φθάνουν μαζικά πλέον στην Ελλάδα. Επειτα από σχετική εκπαίδευση η κ. Μπάμη ανέλαβε εδώ και δύο εβδομάδες καθήκοντα με έδρα την Αθήνα. «Εχω υπ’ ευθύνη μου δύο παιδιά, έναν 9χρονο από τη Συρία και έναν 15χρονο από το Αφγανιστάν, ενώ σε λίγες μέρες περιμένω και το τρίτο παιδί» εξηγεί στην «Κ».
Τα καθήκοντα του επιτρόπου, ο οποίος στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος θα αναλαμβάνει από τρία έως πέντε παιδιά, περιλαμβάνει τη νομική εκπροσώπησή του σε όλα τα στάδια από τη στιγμή που περνάει τα σύνορα. Προτεραιότητα δίνεται στα κορίτσια ανεξαρτήτως ηλικίας, στα αγόρια κάτω των 15 ετών και στα παιδιά που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες.
«Αντιληφθήκαμε την αναγκαιότητα του ρόλου του επιτρόπου μέσα από τη διαδικασία της συνοδείας των ασυνόδευτων ανηλίκων, που ξεκινήσαμε δειλά στα τέλη του 2011», εξηγεί στην «Κ» η αντιπρόεδρος της «Μετάδρασης», κ. Λώρα Παππά. Εως τότε επικρατούσε το εξής παράδοξο: τα αστυνομικά τμήματα στις πύλες εισόδου της χώρας γέμιζαν με ασυνόδευτους ανηλίκους που έπρεπε να μετακινηθούν σε κάποια δομή φιλοξενίας. «Αφενός είχαν περάσει παράτυπα στη χώρα, αφετέρου ως ανήλικοι δεν έπρεπε να κρατούνται, αλλά ούτε και να αφεθούν ελεύθεροι ήταν σκόπιμο λόγω ανηλικότητας», περιγράφει η κ. Παππά, «έξω από τα Α.Τ. παραμόνευαν οι διακινητές». Η επιτροπεία των ανηλίκων αποδίδεται αυτόματα στον εισαγγελέα, όμως ο ίδιος ήταν αδύνατον να αναλάβει τη μεταφορά τους και αναζητούσε αρμόδια πρόσωπα να το κάνουν. «Ωστόσο τις περισσότερες φορές οι υπάλληλοι, για παράδειγμα, στην Πρόνοια ή στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, αρνούνταν επικαλούμενοι λόγους επικινδυνότητας». Επισημαίνεται ότι οι ανήλικοι που περνούν πλέον τα σύνορα δεν είναι αποκλειστικά αγόρια έφηβοι. «Εχουμε και πολλά παιδιά, τριών και τεσσάρων ετών, το μικρότερο παιδάκι που συναντήσαμε ήταν 18 μηνών», διηγείται.
«Κάπως έτσι έχουμε συστήσει ομάδες συνοδείας, στις οποίες συμμετέχουν υποχρεωτικά ένας κοινωνικός λειτουργός και ένας διερμηνέας – ανάλογα με την εθνικότητα των παιδιών που σκοπεύουμε να μετακινήσουμε». Στη διάρκεια αυτών των πολύωρων ταξιδιών, οι συνοδοί αντιλήφθηκαν ότι οι άρτι αφιχθέντες ανήλικοι χρειάζονταν ένα σταθερό πρόσωπο αναφοράς, το οποίο θα τους συντρόφευε καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής τους στην Ελλάδα. «Προτού απευθύνουμε κάλεσμα σε ενδιαφερόμενους, ταξιδέψαμε σε Ολλανδία, Νορβηγία, Βέλγιο, όπου παρά το ότι ο αριθμός των εισερχόμενων μεταναστών είναι μικρότερος, ο θεσμός της επιτροπείας ανθεί εδώ και χρόνια», σημειώνει η κ. Παππά. Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία (χρηματοδοτικός μηχανισμός ΕΟΧ) στο πλαίσιο του Προγράμματος «Είμαστε όλοι Πολίτες», το οποίο διαχειρίζεται το Ιδρυμα Μποδοσάκη.
Ο ρόλος του επιτρόπου ξεκινά ήδη από τις πύλες εισόδου. «Ο επίτροπος καλείται να είναι πλάι στο παιδί κατά την καταγραφή των στοιχείων του από τις Αρχές, αν αμφισβητηθεί η ηλικία του οφείλει να ζητήσει να προχωρήσουν στις ανάλογες εξετάσεις που πιστοποιούν την ηλικία, εν συνεχεία να πιέσει να βρεθεί θέση σε κάποια δομή φιλοξενίας», εξηγεί η κ. Παππά. Ακόμη «να το συνοδεύσει -αν απαιτείται- στην υπηρεσία ασύλου, στο νοσοκομείο, να το εγγράψει στο ελληνικό σχολείο, ακόμα και να ξεκινήσει τη διαδικασία οικογενειακής επανένωσης, εφόσον οι γονείς του εντοπιστούν και ζουν σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα». Και αφού όλα τα διαδικαστικά τακτοποιηθούν, ο επίτροπος οφείλει να έχει μια συνεχή παρουσία στη ζωή του παιδιού, με τουλάχιστον δύο επισκέψεις μηνιαίως. Ωστόσο «δεν πρέπει να γίνει παρανόηση, επιτροπεία δεν συνεπάγεται αναδοχή», διευκρινίζει η ίδια. «Επίσημα ο εισαγγελέας παραμένει επίτροπος, αλλά δίνει τις πράξεις επιτροπείας στα άτομα του Δικτύου μας».
Το προφίλ του υποψηφίου επιτρόπου, όπως διατυπώθηκε μέσω της προκήρυξης της Μετάδρασης, απαιτούσε συγκεκριμένα προσόντα: πτυχίο ανθρωπιστικών σπουδών, τριετή εμπειρία με παιδιά, γνώση της αγγλικής, ηλικία άνω των 27 ετών. «Η ανταπόκριση ήταν εντυπωσιακή, λάβαμε 220 βιογραφικά», αναφέρει η αντιπρόεδρος. Επελέγησαν 80 άτομα, εκ των οποίων οι πρώτοι 25 εκπαιδεύτηκαν. «Οι πρώτοι 12 επίτροποι δραστηριοποιούνται σταδιακά: εννέα στην Αθήνα, και από ένας σε Ορεστιάδα, Σάμο, Λέσβο». Η μεγάλη ανταπόκριση στον δύσκολο αυτό ρόλο έχει συγκινήσει τους ιθύνοντες. «Πολλοί είχαν προσέλθει χωρίς να έχουν αντιληφθεί ότι υπάρχει συμβολική αμοιβή».