Μία από τις ανοησίες που περιφέρουν –και μάλιστα με περισσό καμάρι– στα τηλεπαραθύρια όλοι οι φωστήρες της συγκυβέρνησης είναι ότι «αν δυσκολέψουν πολύ τα πράγματα και η κυβέρνηση αναγκαστεί να επιλέξει, θα προτιμήσει να πληρώσει μισθούς και συντάξεις παρά μια δόση του χρέους». Στην επιτηδευμένη έκπληξη των δημοσιογράφων «μα, αυτό θα σημάνει πιστωτικό γεγονός», υπουργοί και παρατρεχάμενοι των κομμάτων απαντούν με κάτι σαν «άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε».
Τι θα σημάνει όμως ένα «πιστωτικό γεγονός» στην καθημερινότητα του απλού πολίτη; Πολλοί νομίζουν ότι οι αγορές θα σταματήσουν να μας δανείζουν, αλλά όπως λένε τα σαΐνια (που αντί να δουλεύουν στα υπουργεία ξημεροβραδιάζονται στα τηλεοπτικά πάνελ) έχουμε πλέον δημοσιονομικό πλεόνασμα και μπορούμε να τα φέρουμε βόλτα με ό,τι μαζεύει από φόρους το κράτος.
Η αλήθεια είναι ότι το 2014 η κυβέρνηση παρουσίασε ένα εύθραυστο πλεόνασμα, το οποίο όμως, επειδή βασίστηκε στην υπερφορολόγηση και σε άναρχες περικοπές, δεν είναι βιώσιμο. Ηδη οι πιέσεις εντείνονται και για την αύξηση δαπανών (οι υπάλληλοι του υπουργείου Οικονομικών περικύκλωσαν τον λαοφιλή Γιάνη Βαρουφάκη με αίτημα να εξομοιωθούν οι μισθοί τους με εκείνους… των Ευρωπαίων συναδέλφων τους) και για τη μείωση της φορολογίας. Οι προεκλογικές υποσχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ είναι πρόγραμμα παραγωγής ελλειμμάτων. Ακόμη κι αν θέλαμε ή μπορούσαμε να ζήσουμε με το μικρό πλεόνασμα του 2015, αυτό σημαίνει ότι η κυβέρνηση θα έπρεπε να ακολουθήσει την πολιτική των προκατόχων της, αυτή που όπως λένε τα κυβερνητικά στελέχη «την καταδίκασε ο ελληνικός λαός με την ψήφο του». Συνεπώς, όχι μόνο δεν θα δανειζόμαστε –ούτε καν για αναπτυξιακά έργα– αλλά θα πρέπει να ακολουθούμε τις «ανάλγητες πολιτικές του μνημονίου». Σε τέτοια οξύμωρα οδηγείται η πολιτική όταν η Αριστερά δεν κατανοεί τι επαγγέλλεται η Ακροαριστερά της.
Οι εισαγωγές
Μακάρι όμως να ήταν μόνο αυτά τα αγκάθια ενός πιστωτικού γεγονότος. Τα βασικά προβλήματα είναι στη νομισματική κυκλοφορία και στις εισαγωγές, που τόσο έχει ανάγκη η χώρα. Να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: τα ευρώ που κρατάμε στα χέρια μας είναι προϊόν ανταλλαγής μεταξύ του ελληνικού κράτους και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Τα κράτη-μέλη που συμμετέχουν στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση συμφώνησαν ότι οι τράπεζες θα δανείζονται από την ΕΚΤ τη ρευστότητα, δίνοντας ως εγγύηση άλλα περιουσιακά τους χαρτιά, όπως είναι τα κρατικά ομόλογα. Σε αυτή τη συναλλαγή υπήρχαν εκατέρωθεν εγγυήσεις για την αξία των συναλλασσόμενων χαρτιών: η αγορά αποτιμούσε τα κρατικά ομόλογα της Ευρωζώνης ως τα καλύτερα του κόσμου (ΑΑΑ) και η ΕΚΤ εγγυάτο ότι δεν θα τυπώσει πολύ περισσότερα ευρώ, έτσι ώστε να χάσουν την αξία τους.
Οι εκατέρωθεν εγγυήσεις σήμερα είναι λιγότερες, αφού η ΕΚΤ αποφάσισε να δέχεται και ομόλογα που οι αγορές θεωρούν «σκουπίδια» (δηλαδή τα ελληνικά), αλλά επίσης τυπώνονται περισσότερα ευρώ στο πλαίσιο της λεγόμενης «πιστωτικής επέκτασης». Παρ’ όλα αυτά, όμως, ένα χαρτονόμισμα σε ευρώ γίνεται δεκτό σε όλο τον κόσμο. Ολοι το ξέρουν, και όλοι το θέλουν. Ακόμη και στη Γη του Πυρός να πάει κάποιος θα μπορέσει να το ανταλλάξει. Ακόμη και από τη Μαλαισία να εισαγάγει ένας επιχειρηματίας προϊόντα, μια υποσχετική σε ευρώ είναι εγγύηση ότι θα πάρει την αξία των πωληθέντων λίγο-πολύ ακέραιη. Το ευρώ πλέον είναι παγκόσμιο νόμισμα και σημαντικό «asset για μια χώρα», που θα έλεγε και ο κ. Τσίπρας· πολύ σημαντικότερο του κ. Βαρουφάκη.
Δύο δρόμοι
Σε περίπτωση αδυναμίας πληρωμών, η κυβέρνηση έχει δύο δρόμους: Ο ένας είναι να πληρώσει τις εσωτερικές της υποχρεώσεις ή μέρος αυτών (κυρίως μισθούς και συντάξεις) με τυπωμένες υποσχετικές, τα λεγόμενα I Owe You, IOUs. Γράφαμε παλιότερα: «Το σενάριο είναι ότι τυπικά η Ελλάδα θα είναι στη Ζώνη του Ευρώ, αλλά χωρίς ρευστότητα και με περιορισμούς στην κίνηση των κεφαλαίων. Το κράτος δεν θα έχει δανεικά, οι φόροι ήδη δεν επαρκούν και, φυσικά, δεν θα μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του. Συνεπώς θα αρχίσει να τις αποπληρώνει (όλες ή μέρος αυτών και κυρίως μισθούς και συντάξεις) με διατακτικές IOU. (…) Τα IOUs όμως θα λειτουργήσουν ως αναγκαστικός εσωτερικός δανεισμός του κράτους, από τους υπάλληλους του, τους συνταξιούχους, πιθανώς και από τους προμηθευτές στο σκέλος που αφορά μόνο τα χρέη του κράτους. Και μόνο αυτά… Τα “έχεις λαμβάνειν” θα μείνουν εκτός ευρείας κυκλοφορίας μέχρι τη στιγμή που οι πραγματικές ανάγκες θα αναγκάσουν κάποιους να τα βγάλουν στις καθημερινές συναλλαγές. Φυσικά, θα είναι υποτιμημένα. Πόσο; Οσο η αξιοπιστία του ελληνικού κράτους. Αν οι συναλλασσόμενοι πιστεύουν ότι θα πάρουν από το κράτος το ποσό που αναγράφεται στο χαρτί, τότε η υποτίμηση θα είναι μικρή· θα “κουρευτούν” λίγο, έτσι για τον “κόπο” της συναλλαγής. Αν οι συναλλασσόμενοι πιστεύουν ότι το ελληνικό κράτος δεν είναι αξιόχρεο, θα ξεκινήσει μια σπειροειδής υποτίμηση και οι Ελληνες ίσως μάθουν για πρώτη φορά πώς λειτουργούν οι “μοβόρες” χρηματοπιστωτικές αγορές, γιατί αυτές οι αγορές θα είναι οι ίδιοι και ο μπακάλης τους» («Ο εφιάλτης των IOUs» ηλεκτρονική έκδοση «Καθημερινή» 17.2.2015).
Βεβαίως, η έκδοση των IOUs θα είναι ένα τεράστιο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό σοκ, αλλά δεν θα είναι θανάσιμο για τη χώρα, διότι η μικρή έστω ρευστότητα που δίνεται από την ΕΚΤ θα συνεχίσει να υπάρχει. Σήμερα συνεχίζουν να μπαίνουν στη χώρα ευρώ και με αυτά κάνουμε εισαγωγές φαρμάκων, τροφίμων κ.λπ.
Χωρίς αντίκρισμα
Ενα πιστωτικό γεγονός σημαίνει αυτόματη διάρρηξη του συμβολαίου που έχει η χώρα με την ΕΚΤ «εμείς σας δίνουμε ομόλογα, εσείς μας δίνετε ευρώ». Αυτό σημαίνει αυτόματη κατάρρευση των τραπεζών και το μόνο χρήμα που θα κυκλοφορεί στην Ελλάδα θα είναι ό,τι θα αναγκαστεί να τυπώσει το κράτος, χαρτιά που δεν έχουν κανένα αντίκρισμα στο εξωτερικό. Δηλαδή, ακόμη και αν η κυβέρνηση ήταν έτοιμη να προχωρήσει στην εκτύπωση δραχμών, αυτές δεν θα γίνονται για ένα διάστημα δεκτές στο εξωτερικό, για τον απλούστατο λόγο ότι ουδείς θα γνωρίζει πόσο θα αξίζει αύριο ένα σημερινό χαρτονόμισμα του ενός δισ. δραχμών. Πιθανώς με σκληρές περιοριστικές πολιτικές (σκληρότερες από αυτές του μνημονίου) η δραχμή να μπορεί να σταθεί αξιοπρεπώς στις διεθνείς αγορές. Μέχρι να πιστοποιηθεί όμως αυτό (προϋποθέτει ότι η κυβέρνηση δεν θα τυπώνει καραβιές χαρτονομισμάτων, που δεν θα αξίζουν ούτε το δυσεύρετο χαρτί εισαγωγής τους) οι εισαγωγές θα γίνονται στη «μαύρη» αγορά, με μαύρα κρυμμένα ευρώ, από μαυραγορίτες. Η κυβέρνηση τυπικά θα συνεχίσει να πληρώνει μισθούς και συντάξεις (είναι το μόνο που την ενδιαφέρει), αλλά με χαρτιά που δεν θα αγοράζουν τίποτε, αφού μόνο για κρέας και γαλακτοκομικά χρειαζόμαστε 2 δισ. ευρώ για να τα εισάγουμε.
Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση. Απλώς υπάρχουν δύσκολες και χειρότερες. Δεν μπορούμε όμως παρά να θαυμάσουμε την ικανότητα της κυβέρνησης –όπως, εξάλλου, και όλων των λαϊκιστών– να διαλέγει πάντα τις καταστροφικές.