ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΔΡΕΙΩΜΕΝΟΣ
Ανιχνεύοντας τον πρώιμο Βρεττάκο
εκδ. Ποταμός
Δεν είναι πολύ συνηθισμένο, σε μένα τουλάχιστον, να ξεκινάω ένα βιβλίο ανάποδα, από τις τελευταίες του σελίδες. Ομως ούτε και το ανά χείρας βιβλίο είναι συνηθισμένο. Το παράρτημα του τελευταίου δεκαεξασέλιδου, που τραβάει πρώτο το βλέμμα, γεννά την περιέργεια και εξάπτει, με την ιδιότυπη γοητεία του, την αναγνωστική φαντασία. Πρόκειται για τη φωτογραφική αποτύπωση μερικών ριγωτών φύλλων τετραδίου με τα πρώιμα ποιητικά σκιρτήματα του Νικηφόρου Βρετάκου – εύρημα ακριβό, νοσταλγικό ενθύμημα και συνάμα μαρτυρία ανήσυχης εφηβείας. Είναι ένα ολιγοσέλιδο, ταπεινό τετράδιο, που στην πορεία των χρόνων θα μετατραπεί σε οικογενειακό σημειωματάριο, αφού η αξία του ίσως είναι ανεπίγνωστη και από τον ίδιο τον κτήτορά του: στις πρώτες σελίδες μερικά ποιήματα, αντιγραμμένα με ευανάγνωστο, πλαγιογράμματο χαρακτήρα, παρέμβλητες μαθηματικές ασκήσεις και μια-δυο πρόχειρες ζωγραφιές· και στη συνέχεια, καθώς το τετράδιο εγκαταλείπεται αφρόντιστα στο σπίτι, όταν ο νεαρός λυρικός φεύγει για την πρωτεύουσα αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, ορνιθοσκαλίσματα των μικρότερων αδελφών του, που μοιάζει να επιχειρούν τα πρώτα τους βήματα στη γραφή, αδέξιες απομιμήσεις των λιτών διακοσμητικών μοτίβων με τα οποία ο νεαρός Βρεττάκος έχει διανθίσει τα ποιήματά του και πότε πότε, κάποια μεταγενέστερη σημείωση του ίδιου σε μια από τις επισκέψεις του στο οικογενειακό σπίτι, όταν, ενδεχομένως, δεν είχε πρόχειρο άλλο χαρτί.
Ενα στραπατσαρισμένο τεφτέρι, λοιπόν, που προφανώς περιφερόταν από το συρτάρι στο τραπέζι, και από το καθιστικό σε κάποια κάμαρα, για να φιλοξενήσει, πλάι στα ποιήματα του πρεσβύτερου γιου, τα αραβουργήματα των μικρότερων ή και τις άτεχνες υπογραφές τους. Σαράντα φύλλα όλα κι όλα, γραμμένα και από τις δύο πλευρές, που διασώθηκαν από τον γιο του ποιητή, Κώστα Βρεττάκο, βιβλιοδετήθηκαν πρόχειρα με λεπτό ύφασμα σκούρου πράσινου χρώματος και πρόσφατα παραδόθηκαν στον μελετητή Γιώργο Ανδρειωμένο προκειμένου να τα επεξεργαστεί φιλολογικά. Κι εκείνος, με ιδιαίτερη μέριμνα και στοργή, έσκυψε πάνω σ’ αυτά τα πρώτα, αλλά εντυπωσιακά ώριμα ποιήματα του Βρεττάκου, και τώρα μας τα γνωστοποιεί, καταδεικνύοντας πόσο έμφυτο ήταν το χάρισμά του και σπάνια η ευαισθησία του.
Πράγματι, δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς ότι τα ποιήματα αυτά τα έγραψε ένας έφηβος, ανάμεσα στα δεκατέσσερα και τα δεκαοκτώ του χρόνια – και όχι γιατί πολλά από τα στιχουργήματά του διαπνέονται από το μποντλερικό spleen, την αναίτια μελαγχολία, μια διάχυτη, όσο και έντονη δυσφορία που συχνά προσλαμβάνει πεισιθάνατο χαρακτήρα· έτσι κι αλλιώς, η μελαγχολία είναι σύμφυτη με την εφηβεία. Αλλωστε οι θεματικές του επιλογές, όπως και η διάθεση των στίχων εν πολλοίς φαίνεται να υπαγορεύονται από το καρυωτακικό κλίμα της εποχής. Αυτό που συγκινεί είναι η ευθύνη που αναλαμβάνει ο νεαρός Νικηφόρος απέναντι στην ποίηση, ο εντελής τρόπος με τον οποίο δουλεύει τους στίχους του, σε γλώσσα αρτιωμένη και τολμηρή, η συνεχής αναμέτρησή του με τη ρίμα, που θυμίζει εκείνο το μαλλαρμικό: «Η ποιητική πράξη συνίσταται στην αιφνίδια διόραση ότι μια ιδέα διασπάται σε μοτίβα ίσης αξίας, και στη διάταξή τους σε σύνολα: ομοιοκαταληκτούν».
Εκτός από το «Τετράδιον ποιημάτων/Νικ. Βρεττάκου/ Τάξις Α και Β/ 1925-1926», ο Γιώργος Ανδρειωμένος διερευνά και την πρώτη ποιητική συλλογή που εξέδωσε ο Βρεττάκος το 1929, με τίτλο «Κάτω από σκιές και φώτα», καθώς και τα δημοσιευμένα σε τοπικές εφημερίδες της Λακωνίας, μεταξύ 1924-1932. Ενας έφηβος ωριμάζει, οδεύοντας προς «την ορθοδοξία της ποιητικής ιδεολογίας» η οποία, σύμφωνα με τον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, χαρακτηρίζει την ποίησή του (να επωμιστεί έναν αποστολικό ρόλο διαμέσου της τέχνης του και να αποτυπώσει την εκστατική ανάταση που μπορεί να πηγάσει από τη δύναμη των ποιητικών συμβόλων) και ο ερευνητής τον παρακολουθεί, συζητώντας τις στιχουργικές και υφολογικές αναζητήσεις του, εντάσσοντάς τες στο συνολικό ποιητικό του έργο, συνδέοντάς τες με τη βιογραφία του και την εποχή του.
Ενα άκρως ενδιαφέρον πόνημα που ολοκληρώνει την εικόνα του ποιητή και προσφέρεται σε μια εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση. Κρίμα που ο χώρος δεν επιτρέπει την παράθεση, έστω και λίγων, χαρακτηριστικών στίχων του.