Η τροπολογία του υπουργείου Οικονομικών, που ορίζει ότι «πράξεις ανατροπής ανάληψης υποχρέωσης, που εκδίδονται με ημερομηνία την 31η Δεκεμβρίου εκάστου έτους, ισχύουν από την ημερομηνία αυτή και αναρτώνται στο πρόγραμμα “Διαύγεια” το αργότερο έως την 31η Ιανουαρίου του επόμενου έτους», δεν συνιστά την πρώτη απόπειρα εισαγωγής εξαιρέσεων στη «Διαύγεια», ούτε μάλιστα την πιο σοβαρή. Ομως, αποτελεί την πρώτη εφαρμοστέα, αφού ψηφίστηκε από τη Βουλή μόλις την περασμένη εβδομάδα.
Αντίστοιχη απόπειρα με παρόμοιο, αν όχι το ίδιο, σκεπτικό είχε επιχειρηθεί τον Οκτώβριο του 2014 με τροπολογία του υπουργείου Οικονομικών, την οποία δεν είχαν εγκρίνει εντέλει οι τότε αρμόδιοι υπουργοί Κυριάκος Μητσοτάκης και Εύη Χριστοφιλοπούλου.
Ο λόγος για τον οποίο είναι σοβαρή η παρέκκλιση από τον κανόνα, παρότι αφορά μια μικρή κατηγορία οικονομικών πράξεων του Δημοσίου, είναι ότι, όσο κι αν παρουσιάζεται σαν ταμπού η παραβίαση της «Διαύγειας», στην πραγματικότητα, πέντε χρόνια μετά την εισαγωγή της στη δημόσια διοίκηση, παραμένει ένα ανοικτό μέτωπο.
Οι καταγγελίες του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού, Νίκου Ξυδάκη, ότι ο πρώην διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Σωτήρης Χατζάκης, δεν ανάρτησε τους λογαριασμούς των παραστάσεων της χρονιάς στη «Διαύγεια», αλλά έστειλε δύο διαφορετικούς απολογισμούς, όταν του ζητήθηκε από το υπουργείο, είναι μόνο ενδεικτική της προσπάθειας ορισμένων φορέων να αποφεύγουν την εφαρμογή του νόμου για διάφορους λόγους. «Ο μαλακός πυρήνας του κράτους, όπως είναι τα θέατρα και κάποιοι οργανισμοί, γενικά δεν αναρτούν τις πράξεις τους στη “Διαύγεια”. Κάποιοι μικροί δήμοι επικαλούνται έλλειψη προσωπικού. Μεγαλύτεροι δήμοι και κάποιες υπηρεσίες έχουν διασυνδέσει τα συστήματά τους με το πρωτόκολλο API και δεν χρειάζεται καν να απασχολήσουν προσωπικό γι’ αυτήν τη δουλειά –όλα γίνονται αυτόματα», εξηγεί ο κ. Μιχάλης Βαφόπουλος, επιστήμονας υπολογιστών και ερευνητής του «Δημόκριτου» και του Πανεπιστημίου Πειραιά.
Ο ίδιος ενεπλάκη τόσο με τη μεταρρύθμιση της «Διαύγειας» όσο και με ερευνητικά προγράμματα για τα ανοικτά δεδομένα που παρακολουθούν τη λειτουργία της (publicspending.net). «Υπάρχουν, ακόμη, φορείς που είναι απόλυτα συνεπείς, άλλοι που κάνουν λάθος καταχωρίσεις λόγω άγνοιας ή δόλου και άλλοι που προσπαθούν να εξαιρεθούν, όπως, για παράδειγμα, ερευνητικά ινστιτούτα πανεπιστημίων, που ισχυρίζονται ότι το κράτος δεν είναι η μοναδική πηγή χρηματοδότησής τους».
Προτάσεις για επέκταση
Στη «Διαύγεια» βρίσκονται αναρτημένες, ήδη, 15,7 εκατομμύρια πράξεις του Δημοσίου από 4.218 φορείς. Κάθε ημέρα αναρτώνται από 10.000 έως 20.000 πράξεις από την κεντρική διοίκηση (υπουργεία, γραμματείες), ΟΤΑ, πανεπιστήμια, ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Ο κ. Βαφόπουλος, ωστόσο, υπολογίζει ότι δεν ξεπερνούν το 50% οι πράξεις που αναρτώνται στο σύνολό τους. Η Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού, Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα (ΕΕΛ/ΛΑΚ), με αφορμή την υπόθεση της τροπολογίας του ΥΠΟΙΚ, κατέθεσε προτάσεις για επέκταση της υποχρέωσης ανάρτησης κάθε πράξης που αφορά κρατικό χρήμα. Η κυβέρνηση δηλώνει υπέρμαχος της «Διαύγειας» και μάλιστα στις 4 Απριλίου επέκτεινε την εφαρμογή της για φορείς που συνάπτουν συμβάσεις μίσθωσης έργου στο πλαίσιο επιχειρησιακών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ ή στο πλαίσιο άλλων ενωσιακών ή διεθνών προγραμμάτων. Σύμφωνα με τον νέο νόμο, οι φορείς αυτοί υποχρεούνται πλέον να κοινοποιούν τις συμβάσεις αυτές στη «Διαύγεια», ξεπερνώντας έτσι τον σκόπελο των προσωπικών δεδομένων. Ωστόσο, η τροπολογία του υπουργείου Οικονομικών, συμβολικά και πολιτικά, δείχνει προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Τα δύο… Δημόσια
Η μηχανοργάνωση του Δημοσίου έρχεται να θέσει όλες τις λειτουργίες του σε χρόνους επικοινωνίας μεταξύ υπολογιστών, αντί για τους χρόνους επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και των ιεραρχικών τους συστημάτων, ήτοι πολύ γρήγορους. Από το Δημόσιο της σφραγίδας και της παθητικής αργής διεκπεραίωσης υπηρεσιών, περνάμε σε ένα Δημόσιο που μπορεί να δρα ενεργητικά, γρήγορα και να διεκπεραιώνει σύνθετες υποθέσεις. Για να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη εδώ και πολλά χρόνια, χρειάζεται να προχωρήσει η διαλειτουργικότητα μεταξύ των συστημάτων του Δημοσίου, να ψηφιοποιηθεί η απαραίτητη γραφειοκρατία, να ανοίξουν τα δεδομένα και να παραχθούν νέες δυνατότητες συμμετοχής των πολιτών και ελέγχου της διοίκησης. Η «Διαύγεια» δεν είναι τίποτα παραπάνω από τον μετρονόμο αυτής της ιστορικής διαδικασίας. «Ο συγχρονισμός της έκδοσης μιας πράξης του Δημοσίου με τη δημοσίευσή της και η εξ αυτής επικύρωσή της είναι στην καρδιά αυτής της μεταρρύθμισης», λέει ο πρόεδρος της ΕΕΛ/ΛΑΚ, Διομήδης Σπινέλης. «Ο διαχωρισμός έκδοσης και δημοσίευσης μάς πηγαίνει πίσω στο Δημόσιο της γραφειοκρατίας», καταλήγει ο ίδιος.