Ποιος θα ήταν ο σκοπός ενός Grexit; Αρχικά η ύφεση θα χειροτέρευε, αφού η οικονομία και πιθανώς οι πληρωμές θα βρίσκονταν σε αναβρασμό. Το κύριο επιχείρημα για μία έξοδο από το ευρώ είναι ότι θα έθετε σε λειτουργία μια βαθιά υποτίμηση και έτσι θα έφερνε μία έκρηξη σε εξαγωγές και θέσεις εργασίας.
Η προοπτική για ανάπτυξη με κύριο άξονα τις εξαγωγές μέσα από μια μεγάλη υποτίμηση είναι εκ πρώτης όψεως θελκτική επειδή θα αντιμετώπιζε το βασικό πρόβλημα της Ελλάδας, που είναι ότι η χώρα δεν εξάγει. Δεν εξάγει αρκετά για να πληρώσει για τον παρελθόντα τρόπο ζωής της, που απαιτούσε δισεκατομμύρια εισαγωγών καταναλωτικών προϊόντων. Η αδυναμία εξαγωγών μπορεί να ιδωθεί από διάφορες πλευρές: οι εξαγωγές πάντα ήταν ένα μικρό κομμάτι της ελληνικής οικονομίας, πολύ μικρότερο απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς για μια χώρα τέτοιου μεγέθους. Ακόμη, ο μικρός εξαγωγικός τομέας που υφίσταται δεν έχει αναπτυχθεί, παρά τη σημαντική πτώση των μισθών. Οι μόνες εξαγωγές που έχουν αυξηθεί είναι αυτές πετρελαϊκών προϊόντων. Αλλά δεδομένου ότι η Ελλάδα δεν είναι παραγωγός χώρα πετρελαίου αυτές οι εξαγωγές αποτελούν ουσιαστικά επανεξαγωγές εισαγόμενου πετρελαίου που διυλίζεται στην Ελλάδα. Αυτή η δραστηριότητα δημιουργεί λίγες θέσεις εργασίες. Το μοντέλο εξαγωγής πετρελαϊκών προϊόντων δεν έχει προσαρμοστεί. Εκ των προτέρων αυτό είναι δύσκολο να εξηγηθεί. Αλλά ενδεχομένως να είναι αποτέλεσμα μιας τρίτης ελληνικής ιδιαιτερότητας: της σύνθεσης των εξαγωγών που γέρνει εξαιρετικά άνισα προς την παραγωγή βασικών προϊόντων μεγάλης έντασης κεφαλαίου και ενέργειας, αλλά μικρής έντασης εργασίας (εκτός από το πετρέλαιο, βασικά μέταλλα κτλ.).
Το γεγονός ότι οι εξαγωγές αντιπροσωπεύουν τόσο μικρό κομμάτι του ΑΕΠ είναι σημαντικό επειδή το εμπόριο ή το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών συνήθως μετριέται σε αναλογία με το ΑΕΠ. Αλλά αν κάποιος θέλει να μετρήσει την προσαρμογή που απαιτείται από τον εξαγωγικό τομέα, θα πρέπει να συγκρίνει το έλλειμμα όχι ως προς το ΑΕΠ, αλλά ως προς τις ίδιες τις εμπορικές ροές. Στην περίπτωση της Ελλάδας αυτό αποδεικνύει ότι ο μικρός εξαγωγικός τομέας θα έπρεπε να διπλασιαστεί για να γυρίσει η χώρα σε ένα επίπεδο εισοδημάτων (και εισαγωγών) όπως το 2008. Για άλλες χώρες, όπως π.χ. η Πορτογαλία, μία αύξηση των εξαγωγών κατά μόνο 30% θα αρκούσε για να επιτευχθεί εξωτερικό ισοζύγιο και να επιστρέψει η χώρα στο προηγούμενο επίπεδο εισοδημάτων (και μεγάλο μέρος αυτού έχει ήδη επιτευχθεί). Το πραγματικό πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι λοιπόν τι ξοδεύει, αλλά το γεγονός ότι οι εξαγωγές δεν έχουν αυξηθεί, παρότι η χώρα θα χρειαζόταν μία έκρηξη σε εξαγωγές.
Η μόνη άλλη σημαντική περίπτωση, στην οποία η καθιερωμένη προσέγγιση δημοσιονομικής προσαρμογής σε συνδυασμό με πτώση του μισθολογικού κόστους και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις δεν έχει λειτουργήσει, είναι αυτή της Αργεντινής. Αυτή η χώρα κήρυξε χρεοκοπία στο εξωτερικό της χρέος το 2002, έσπασε μία δεκαετία ισοτιμίας 1 προς 1 με το δολάριο, και προέβη σε τεράστια υποτίμηση. Δυστυχώς η Ελλάδα μοιάζει με την Αργεντινή όσον αφορά δύο σκέλη.
Και στην Αργεντινή οι εξαγωγές ήταν ένα μικρό κομμάτι της οικονομίας, που δυσκόλευε πολύ περισσότερο την εξωτερική προσαρμογή. Ακόμη, το είδος των εξαγωγών της Αργεντινής έγερνε προς αγαθά, των οποίων η προμήθεια δεν αντιδρούσε ιδιαίτερα σε διαρθρωτικές αλλαγές, ή στη μείωση των μισθών κατά τη διάρκεια της δύσκολης προσαρμογής και προ της χρεοκοπίας.
Η Αργεντινή βίωσε μια απότομη στροφή μετά την «έξοδό» της από την ισοτιμία του δολαρίου, επειδή οι τιμές των αγαθών άρχισαν να αυξάνονται εκείνη τη στιγμή. Με τα έσοδα από την τεράστια αύξηση στις τιμές των σιτηρών και του πετρελαίου τα επόμενα χρόνια πληρώθηκε η παρατεταμένη περίοδος ανόδου του βιοτικού επιπέδου και οι ανορθόδοξες πολιτικές. Αλλά όλο αυτό έγινε εξαιτίας της παγκόσμιας ανόδου της τιμής των αγαθών που προκάλεσε η Κίνα. Η τεράστια υποτίμηση δεν βελτίωσε την απόδοση των εξαγωγών, το αντίθετο. Κατά τη δεκαετία πριν από την υποτίμηση, η πραγματική ανάπτυξη των εξαγωγών ήταν 9%, και κατά την επόμενη δεκαετία έπεσε στο 3,3% παρόλο που η παγκόσμια εμπορική ανάπτυξη παρέμεινε στο 6%. Ακόμη, δεν υπήρξε καμία διαφοροποίηση στο είδος των εξαγωγών, που παραμένουν επικεντρωμένες στα αγαθά.
Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί κανείς να ελπίζει ότι η υποτίμηση που θα προκληθεί από ένα Grexit θα μπορούσε να δώσει εκκίνηση σε μια ανάπτυξη βασισμένη σε εξαγωγές και στην εμφάνιση νέων βιομηχανιών. Το πιθανότερο είναι ότι θα συμβεί το αντίθετο. Πολλοί στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της τωρινής κυβέρνησης, υποστηρίζουν ότι η έλλειψη εξαγωγών παρά την πτώση των μισθών οφείλεται στο ότι εταιρείες που θα ήθελαν να προβούν σε εξαγωγές, δεν μπορούν να εξασφαλίσουν πιστώσεις. Αλλά ένα Grexit θα έκανε την έλλειψη πιστώσεων ακόμη χειρότερη και το μόνο αποτέλεσμά του θα ήταν να κάνει τον πληθυσμό ακόμη φτωχότερο και τις θέσεις εργασίας ακόμη πιο σπάνιες.
Οι παραπάνω ομοιότητες δεν σημαίνουν ότι η Ελλάδα είναι καταδικασμένη να ακολουθήσει τον δρόμο της Αργεντινής και να χρεοκοπήσει. Αλλά οι ιθύνοντες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι χρειάζεται χρόνος για να χτίσει κανείς έναν νέο εξαγωγικό τομέα σχεδόν από την αρχή. Πρέπει να επικεντρωθούν στο πώς να δημιουργήσουν μία σύγχρονη εξαγωγική οικονομία, παρά στον προϋπολογισμό, τις συντάξεις ή το πόσους παραπάνω πρέπει να προσλάβει το κράτος.
* Ο κ. Ντάνιελ Γκρος είναι διευθυντής του CEPS (Κέντρο Ευρωπαϊκών Σπουδών Πολιτικής).