Πολλά έχουν λεχθεί για την αντιδημοκρατική φύση των Συμβουλίων Ιδρύματος των πανεπιστημίων μας, η οποία, κατά τους επικριτές του θεσμού, συμβάλλει άμεσα στην καταστροφή του δημοσίου πανεπιστημίου.
Όπως τόνισε τελευταία και πάλι στη Βουλή ο Υπουργός Παιδείας Αριστείδης Μπαλτάς, κύριος λόγος της αποτυχίας των Συμβουλίων είναι το ότι αποτελούν προσπάθεια «μίμησης» του θεσμού των Boards of Trustees των Αμερικανικών πανεπιστημίου χωρίς, όμως, κατανόηση του πραγματικού τους ρόλου. Με τον κ. Μπαλτά με συνδέει παλιά φιλία και (ελπίζω) αμοιβαίος σεβασμός. Ελπίζω επίσης, λοιπόν, ότι θα προσλάβει το κείμενο αυτό ως καλοπροαίρετη συμβολή στον διάλογο για την Παιδεία.
Τι πιστεύει για τα Boards of Trustees ο κ. Μπαλτάς; Πιστεύει ότι αν τα Συμβούλια Ιδρύματος πράγματι τους αντιστοιχούσαν, η δικαιοδοσία τους θα έπρεπε να περιορίζεται στον χειρισμό της «οικονομικής προίκας» των πανεπιστημίων και μόνον.
Και όμως. Τα Boards of Trustees δεν περιορίζονται καθόλου στα οικονομικά των πανεπιστημίων. Μάλιστα, όλα τα πανεπιστήμια τα οποία γνωρίζω έχουν ιδρύσει ιδιωτικές εταιρείες (δηλαδή ΝΠΙΔ, όπως ακριβώς προέβλεπε ο νόμος Διαμαντοπούλου), οι οποίες διαχειρίζονται την περιουσία του κάθε ιδρύματος υπό την εποπτεία των Boards.
Ο κ. Μπαλτάς δήλωσε, επίσης, ότι αν πράγματι είχαμε ακολουθήσει το Αμερικανικό πρότυπο, το κάθε Συμβούλιο θα είχε το δικαίωμα να «διορίσει όποιον θέλει σε επίπεδο διοίκησης και από εκεί και πέρα, θα αφεθεί ελεύθερη η ακαδημαϊκή λειτουργία, όπως ακριβώς συμβαίνει στην Αμερική».
Στην πραγματικότητα, όμως, το διοικητικό προσωπικό του κάθε πανεπιστημίου διορίζεται από τον Πρόεδρο του ιδρύματος και οι διορισμοί των ανωτάτων διοικητικών θέσεων εγκρίνονται (ή όχι) από το Βoard, του οποίου η δικαιοδοσία καλύπτει όλα απολύτως τα θέματα που αφορούν στη λειτουργία του πανεπιστημίου. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με το δικαίωμα των Συμβουλίων να εγκρίνουν (ή όχι) τους Αναπληρωτές Πρυτάνεις που προτείνει ο νεοεκλεγείς Πρύτανης.
Κεντρική δικαιοδοσία των Βoards, σε άμεση αντίθεση με την άποψη του κ. Υπουργού, είναι ακριβώς η επίβλεψη της «ακαδημαϊκής λειτουργίας» των πανεπιστημίων. Οι ακαδημαϊκοί διορισμοί όλων των επιπέδων εγκρίνονται (ή όχι) από τα Βoards. Κι όχι μόνο αυτό. Τα Βoards διορίζουν και τον Πρόεδρο του κάθε πανεπιστημίου. Και ο (ένας και μοναδικός) υποψήφιος για τη θέση αυτή προτείνεται από επιτροπή που διορίζει το ίδιο το Board, αποτελούμενη από μέλη του, μέλη του καθηγητικού προσωπικού, και εκπροσώπους των φοιτητών και του διοικητικού προσωπικού. Η επιτροπή αυτή εργάζεται εντελώς μυστικά και αποφασίζει μονομερώς ποιόν υποψήφιο θα επιλέξει.
Ο μηχανισμός αυτός είναι προφανώς πολύ λιγότερο δημοκρατικός από τον μηχανισμό των Συμβουλίων, τα οποία επιλέγουν τρεις υποψηφίους, εκ των οποίων, βάσει απόλυτα δημοκρατικών διαδικασιών, ένας εκλέγεται Πρύτανης με μυστική ψηφοφορία μεταξύ των μελών ΔΕΠ. Γιατί λοιπόν πιστεύει ο κ. Μπαλτάς ότι τα Συμβούλια συνιστούν «μηχανισμό που προεπέλεγε πρυτάνεις κατά παραδόσεις που δεν έχουν καμία σχέση με τη δημοκρατία οπουδήποτε στον κόσμο»;
Κατά τον νέο νόμο, στις πρυτανικές εκλογές θα συμμετέχουν όχι μόνο τα μέλη ΔΕΠ αλλά και οι φοιτητές και οι διοικητικοί υπάλληλοι. Πώς, όμως, αποφασίστηκε ότι η φοιτητική ψήφος θα ισοβαθμεί με 0.7, και η ψήφος των διοικητικών υπαλλήλων με 0.2, της ψήφου των μελών ΔΕΠ; Ο «αλγόριθμος» του Υπουργείου που καθορίζει αυτές τις αναλογίες θυμίζει το πρώτο -και έκτοτε, φυσικά, αναθεωρημένο- άρθρο του Αμερικανικού Συντάγματος κατά το οποίο ο κάθε δούλος αντιστοιχούσε στα τρία πέμπτα ενός «πραγματικού» ανθρώπου…
Αν ο θεσμός των Συμβουλίων πρόκειται να εξαλειφθεί, ας μάθουμε τουλάχιστον γιατί είναι τόσο απεχθής στην ηγεσία της Παιδείας μας. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι ούτε η αποτυχία της μίμησης κάποιου Αμερικανικού προτύπου ούτε η αντιδημοκρατική του υφή. Οι αντίπαλοι των Συμβουλίων οφείλουν να μας εξηγήσουν σε τι ακριβώς οφείλεται η ολοκληρωτική τους αντίθεση.
* Ο κ. Νεχαμάς είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Princeton και μέλος του Συμβουλίου Ιδρύματος του ΕΚΠΑ.