ΑΠΟΣΤΟΛΗ – ΚΟΥΜΑΝΟΒΟ «…Hταν τέσσερις τα ξημερώματα και η πόλη σείστηκε από εκρήξεις και πυροβολισμούς. Πετάχτηκα από το κρεβάτι, πήγα κατευθείαν στο δημαρχείο και κάλεσα να έρθουν αμέσως οι συνεργάτες μου, και από τις δύο πλευρές, για να δούμε τι θα κάνουμε. Hταν φοβερό, όλη η πόλη βρισκόταν σε πανικό. Eκλεισαν όλα τα μαγαζιά, δεν υπήρχε ψυχή στους δρόμους. Το Κουμάνοβο ήταν μια πόλη-φάντασμα, εκείνες τις 30 ώρες που κράτησαν οι συγκρούσεις. Τέτοιες μάχες η πόλη μας δεν γνώρισε ούτε στον Παγκόσμιο Πόλεμο…».
Ο δήμαρχος του Κουμάνοβο, Ζόραν Νταμιάνοβιτς, μιλάει στην «Κ» για το αιματοκύλισμα, την περασμένη εβδομάδα, ανάμεσα στην αστυνομία και ομάδα ένοπλων Αλβανών, που άφησε στο «πεδίο της μάχης» 22 νεκρούς και 37 τραυματίες, που δηλητηρίασε ακόμα πιο πολύ τις σχέσεις ανάμεσα στις δύο εθνότητες στην ασταθή αυτή χώρα και προκάλεσε μεγάλη ανησυχία στον διεθνή παράγοντα που σπεύδει, με επίκεντρο τα Σκόπια, να προλάβει τα χειρότερα στα δυτικά Βαλκάνια. Ποιοι ήταν αυτοί που έδωσαν μάχη με τις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας, και κυρίως ποιο σκοπό είχε η παρουσία τους στο Κουμάνοβο, δεν έχει ξεκαθαριστεί και τα σενάρια δίνουν και παίρνουν στα Σκόπια, τροφοδοτώντας κλίμα πολιτικής οξύτητας, δεδομένου ότι οι υποψίες στρέφονται προς το «παρακράτος» του εθνικολαϊκιστή πρωθυπουργού, Νίκολα Γκρούεφσκι, τον οποίο οι αντίπαλοί του κατηγορούν ότι εξουσιάζει αυταρχικά τη χώρα.
Για τον δήμαρχο Νταμιάνοβιτς, που πρόσκειται στη σοσιαλδημοκρατική αντιπολίτευση, όμως, πέρα από τις ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν και τις περιουσίες που καταστράφηκαν, υπάρχει κάτι εξίσου σοβαρό: οι σφαίρες, οι ρουκέτες και οι όλμοι που έπεσαν και από τις δύο πλευρές «τραυμάτισαν» βαριά την εμπιστοσύνη ανάμεσα στους Αλβανούς και τους Σλαβομακεδόνες. «Κλονίστηκε μ’ αυτά που έγιναν η εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο εθνοτήτων. Η εμπιστοσύνη δύσκολα κτίζεται, αλλά εύκολα γκρεμίζεται και αυτό έγινε τώρα εδώ. Η αποκατάστασή της θα είναι μια μακρά διαδικασία και αρχίσαμε ήδη τις συνεννοήσεις με τις θρησκευτικές κοινότητες, τους φορείς της κοινωνίας. Θα προσπαθήσουμε να ξαναχτίσουμε την εμπιστοσύνη. Στο Κουμάνοβο δεν μπορούμε να διαχωριστούμε και να ζούμε χωριστά όπως οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι στην Κύπρο…».
Μικρογραφία του κράτους
Η πόλη του Κουμάνοβο, στα σύνορα με τη Σερβία και το Κόσοβο, είναι μια μικρογραφία του κράτους της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Επί συνόλου 130.000 κατοίκων μαζί με τα περίχωρα, το 60% είναι Σλαβομακεδόνες, το 30% Αλβανοί και οι υπόλοιποι Σέρβοι, Ρομά και Τούρκοι. Στις εθνοτικές συγκρούσεις του 2001, ομάδες του UCK κατέλαβαν το υδραγωγείο, αφήνοντας επί πολλές ημέρες την πόλη χωρίς νερό και ηλεκτρίζοντας την ατμόσφαιρα ανάμεσα σε Αλβανούς και Σλαβομακεδόνες. Τώρα, κι ενώ οι δίαυλοι επικοινωνίας είχαν αποκατασταθεί κάπως, μια άλλη ομάδα άριστα οπλισμένων Αλβανών μετέτρεψε, στη λυσσώδη μάχη με τις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας, την πόλη «σε Βούκοβαρ», όπως λέει ο δήμαρχος, ρίχνοντας βαριά τη σκιά στις διεθνοτικές σχέσεις –όχι μόνο της τοπικής κοινωνίας.
Ο Ζ. Νταμιάνοβιτς, ενώ στη μεταξύ μας συζήτηση είναι άκρως διαφωτιστικός για τις συνθήκες στις οποίες διεξήχθησαν οι συγκρούσεις, δεν δείχνει να έχει πειστικές απαντήσεις στο ερώτημα πώς 70 οπλισμένοι σαν αστακοί άνδρες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην πόλη, δίχως να αντιληφθεί κανείς το παραμικρό. «Μερικές ημέρες πριν, είχαμε κάποιες πληροφορίες από πολίτες ότι κάποιοι ένοπλοι κουκουλοφόροι κυκλοφορούν στη συνοικία εκείνη και σε συνδυασμό με το προηγηθέν επεισόδιο στο χωριό Γκόσιτζε, όπου ένοπλοι αφόπλισαν τους άνδρες ενός αστυνομικού τμήματος, μας δημιουργήθηκαν υποψίες. Οι πληροφορίες, όμως, που λαμβάναμε δεν ήταν επιβεβαιωμένες, τις ήξερε και η αστυνομία. Οι Αλβανοί, όπως ξέρετε, φτιάχνουν μεγάλα σπίτια. Οι ένοπλοι εγκαταστάθηκαν σε κάποια εξ αυτών. Τώρα, εάν τα νοίκιασαν ή τους φιλοξένησαν δεν το ξέρουμε. Πάντως, είχαν κουβαλήσει μαζί τους βαρύ οπλισμό».
Με «ξεναγό» τον Σάσα, οδηγό του δημάρχου, κατευθυνόμαστε στο «πεδίο της μάχης», στην αλβανική συνοικία «Ντίβο Νάσελιε», που θα πει «άγρια» ή «άναρχη» γειτονιά. Την ονόμασαν έτσι, γιατί εκεί δεν υπάρχει νόμιμο κτίσμα ούτε για δείγμα… Ο Σάσα λέει ότι τη νύχτα των συγκρούσεων η αστυνομία είχε αποκλείσει την περιοχή σε ακτίνα 200 μέτρων και ο ίδιος μαζί με άλλους βοηθούσαν στο να φυγαδευτούν από το βεληνεκές των καλάσνικοφ έντρομοι κάτοικοι.
Καθώς ανεβαίνουμε τη «λεωφόρο» Τόντε Μέντολ, το μποτιλιάρισμα είναι ασφυκτικό. «Πολλοί έρχονται από τα γύρω χωριά, για να δουν από κοντά τις καταστροφές», λέει ο Σάσα. Τα χαλάσματα, με φανερά τα αίματα στους τοίχους και στα δάπεδα, γρήγορα έγιναν… τουριστικά αξιοθέατα. Το διαπιστώνουμε ιδίοις όμμασι, όταν φτάνουμε στα «χαρακώματα». Στη χαλικοστρωμένη οδό Πέρο Ιλιέφσκι, που θα περάσει στην ιστορία της Βαλκανικής ως ο πιο μικρός «αιματοβαμμένος δρόμος» –δεν ξεπερνάει σε μήκος τα 100 μέτρα– επικρατεί το αδιαχώρητο. Τηλεοπτικά συνεργεία απ’ όλο τον κόσμο τραβούν πλάνα από τα ερειπωμένα σπίτια, ρεπόρτερ καταγράφουν μαρτυρίες, νεαροί βγάζουν selfie με φόντο τα μισογκρεμισμένα κτίρια, γυναίκες με μαντίλες και άντρες με τα παραδοσιακά άσπρα αλβανικά καπέλα (κελέσια) κόβουν βόλτες και χαζεύουν το βομβαρδισμένο τοπίο.
Ο Σαντρί Αζχάνι δεν προλαβαίνει να ξεναγεί δημοσιογράφους και περίεργους στο κατεστραμμένο ολοσχερώς σπίτι του. Η οικογένεια Αζίμι, στη διπλανή μονοκατοικία, που οι σφαίρες και οι ρουκέτες τη μετέτρεψαν σε ερείπιο, πρόλαβε, όπως μας λέει ο Τσαμίλ, και κρύφτηκε μαζί με τους άλλους δύο αδελφούς του που είναι τυφλοί, μέχρις ότου τελείωσαν οι μάχες, στο υπόγειο. Εκτός από το να «κλαίει» τα ιταλικής προέλευσης έπιπλα του σπιτιού του, που έγιναν «κόσκινο» από τις σφαίρες, ο Τσαμίλ καταγγέλλει τη «μακεδονική αστυνομία» για άσκοπη χρήση βίας. Το ίδιο και ο Αζχάνι, όπως και όλοι όσοι παρεμβαίνουν στη συζήτηση για να καταθέσουν τη μαρτυρία τους.
Κλειστά στόματα
Τα στόματα, όμως, κλείνουν ερμητικά σε όλους, όταν η κουβέντα φτάνει στο ποιοι ήταν αυτοί οι ένοπλοι που πολέμησαν με την αστυνομία. Κανείς δεν είδε, δεν άκουσε, δεν έμαθε τίποτα γι’ αυτούς… Σ’ ένα μικρό δρομάκι και σε μια κλειστή κοινωνία, όπως η αλβανική, όπου ο ένας γνωρίζει στην κάθε λεπτομέρειά της την καθημερινότητα του άλλου, ουδείς αντιλήφθηκε εβδομήντα οπλισμένους άνδρες, που ήρθαν, μετέφεραν βαρύ οπλισμό, εγκαταστάθηκαν, νοίκιασαν ή φιλοξενήθηκαν, περιφέρονταν επί ημέρες, πολέμησαν και σκοτώθηκαν. Ποιο μυστικό κρύβει η «άγρια γειτονιά» του Κουμάνοβο και για ποιο λόγο οι άνθρωποι που είδαν τα σπίτια τους, που κάποιοι «άγνωστοί» τους μετέτρεψαν σε «μπούνκερς» και στη συνέχεια σε ερείπια, προτιμούν να ενταφιάσουν στα χαλάσματα τα όσα (δεν μπορεί να μη) γνωρίζουν, αντί να βοηθήσουν να φωτιστεί η σκοτεινή αυτή υπόθεση;
Δεν γίναμε σοφότεροι φεύγοντας από το Κουμάνοβο ούτε επιστρέφοντας στα Σκόπια, γύρω από το περίεργο αυτό αιματοκύλισμα που προκάλεσε αντιδράσεις διεθνώς και ξύπνησε εφιάλτες στη Βαλκανική. Οι Αλβανοί αλλά και η σλαβομακεδονική αντιπολίτευση «φωτογραφίζουν» τον Γκρούεσφκι και τις μυστικές υπηρεσίες του, τον μόνο, κατ’ εκείνους, που έχει συμφέρον να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη από τα σκάνδαλα διαφθοράς και αυταρχισμού, που τον έχουν φέρει ένα βήμα πριν από την κατάρρευσή του. Ο ίδιος ο Γκρούεφσκι μιλάει για τρομοκρατική επιχείρηση, με στόχο την αποσταθεροποίηση της χώρας. Ο διεθνής παράγοντας επιχειρεί να υποβαθμίσει την αιματηρή συμπλοκή στο επίπεδο του κοινού εγκλήματος και πάντως να μην της προσδώσει εθνοτικές διαστάσεις. Οι λόγοι είναι προφανείς.
Υπάρχουν κι εκείνοι που επισημαίνουν ομοιότητες με την κατάσταση του 2001, που άναψε το φιτίλι των συγκρούσεων, και άλλοι που βλέπουν εμπλοκή σερβικών μυστικών υπηρεσιών. Μερικοί επισημαίνουν έλευση νεοαλβανικού εθνικισμού, κυρίως στη νεολαία και τη διανόηση, στο προσκήνιο, με ατζέντα πλέον την «εθνική ενοποίηση» των αλβανικών πληθυσμών –η σύγχρονη εκδοχή της «Μεγάλης Αλβανίας». Σενάρια που συνδέουν το αιματοκύλισμα με τον… αγωγό Turkish Stream στα Σκόπια, ντόπιοι και ξένοι παρατηρητές τα κατατάσσουν στη σφαίρα της αστειότητας.
Συζήτηση για ΜΟΕ Ελλάδας – Σκοπίων
Η σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ επικεντρώθηκε πρωτίστως στη διαχείριση της κρίσης της Ουκρανίας και στις σχέσεις με τη Ρωσία, ενώ συζητήθηκε, επίσης, η από κοινού αντιμετώπιση των τζιχαντιστών του ISIS, που απειλούν τη Δύση –και όχι μόνον.
Με δεδομένο ότι η ΠΓΔΜ συμμετέχει στον συνεταιρισμό για την ειρήνη και επιθυμεί να ενταχθεί στη Συμμαχία, εξετάστηκε και η έκρυθμη κατάσταση στη χώρα. Το ΝΑΤΟ παρακολουθεί με ανησυχία τόσο τις εξελίξεις στο εσωτερικό της ΠΓΔΜ όσο και την ένταση που έχει προκληθεί με τη γειτονική Αλβανία, που είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Ανάλογος προβληματισμός υπάρχει και στην Ε.Ε., όπου επίσης θέλει να ενταχθεί η ΠΓΔΜ. Ο κ. Νίκος Κοτζιάς συζήτησε το θέμα με τους ομολόγους του της ΠΓΔΜ και της Βουλγαρίας, αλλά και με την εκπρόσωπο της Ε.Ε. για την Εξωτερική Πολιτική και την Ασφάλεια, Φεντερίκα Μογκερίνι. Ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών προτίθεται να πραγματοποιήσει τον Ιούνιο περιοδεία στα Σκόπια και σε άλλες πρωτεύουσες των δυτικών Βαλκανίων.
Ειδικότερα, με τον ομόλογό του της ΠΓΔΜ, Νίκολα Πόποσκι, ο κ. Κοτζιάς συζήτησε την υιοθέτηση μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Μετά την ανταλλαγή καταλόγων από τις δύο χώρες με συγκεκριμένες προτάσεις, διαπιστώνεται σύμπτωση σε αρκετές από αυτές, με αποτέλεσμα να θεωρείται θέμα χρόνου η εφαρμογή ενός πακέτου ΜΟΕ που εκτιμάται ότι θα λειτουργήσει υποβοηθητικά και για την επίτευξη συμφωνίας όσον αφορά το όνομα.