H διερεύνηση του ιστορικού παρελθόντος δεν αποσκοπεί να υπογραμμίσει τις, κατ’ αναλογία, λύσεις της τρέχουσας πραγματικότητας. Οπως υποστήριξα ενώπιον της Ακαδημίας Αθηνών πριν από μία πενταετία, αποτελεί κανόνα επιστημονικά επιβεβαιωμένο ότι κάθε πράξη συντελείται μία και μόνη φορά, σε συνάρτηση πάντοτε με τις πραγματικότητες που εκάστοτε την υπαγορεύουν. Θα οδηγούσε, πράγματι, σε ολίσθημα μεθοδολογικό και πραγματιστικό κάθε εγχείρημα για τη συναγωγή ενιαίων νόμων και θα συντελούσε στην απαράδεκτη παραφθορά της ιστορικής πραγματικότητας. Υπάρχουν εντούτοις, κατ’ εξαίρεση, κάποιες γενικές καταστάσεις που, επαναλαμβανόμενες, είναι δυνατό να ενέχουν χαρακτήρα ιστορικού συμπεράσματος.
Μαρτυρείται τοιουτοτρόπως ότι, οσάκις η Ελλάδα βρέθηκε μόνη στον διεθνή στίβο, υπέστη δεινή κατά κανόνα ήττα. Και αντίστροφα, οι επιτυχίες της στο πεδίο ειδικά της εξωτερικής πολιτικής πραγματοποιήθηκαν στις περιπτώσεις που συνέπραξε διπλωματικά με ένα ή περισσότερα κράτη-μέλη της διεθνούς κοινωνίας. Παράδειγμα, στην πρώτη περίπτωση, ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, η Μικρασιατική εκστρατεία μετά το 1920, η τραγωδία της Κύπρου. Υπέρ της δεύτερης, αντίθετα, συγκυρίας συνηγορεί η ευτυχής έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης του ’21, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-13, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Μικρασιατική Εκστρατεία και η πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου προ του 1920, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου. Το φαινόμενο αυτό επαναλήφθηκε κατά την περίοδο της ειρήνης: πρόκριση της Δύσης, εναντίωση στον υπαρκτό σοσιαλισμό, έγκαιρη ένταξη στην Ενωμένη Ευρώπη.
Επιλέγοντας, πράγματι, το συνασπισμό των κρατών εκείνων που επικράτησαν σε εποχές πολέμου ή ειρήνης, η Ελλάδα απέφυγε περιπέτειες που ήταν μοιραίο να επιδράσουν καίρια σε ζωτικά συμφέροντά της και εξασφάλισε, αντίστροφα, το αναγκαίο περιθώριο για την προβολή και την επιβολή των θέσεών της. Αν, μάλιστα, δεν είχε σημειωθεί εθνοκτόνος διένεξη κατά την επαύριο του Α΄ και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το μακροπρόθεσμο κέρδος της θα ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερο. Ορθή πρόβλεψη; Κατάλληλη στάθμιση της γενικότερης γεωπολιτικής ισορροπίας; Αναμφισβήτητα ναι, αν ιδιαίτερα ληφθεί υπόψη η τύχη ισοδύναμων ή ισχυρότερων γειτονικών κρατών που υστέρησαν στο πεδίο αυτής της πρόγνωσης.
Μήπως υπάρχει πόρισμα ικανό να προταθεί; Ατυχώς, μόνη η επίκληση του δικαίου κατά γενικό κανόνα δεν αρκεί και, παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν, δεν έχει επιτευχθεί η καθιέρωση -μέσω της Κοινωνίας των Εθνών και, ήδη, του ΟΗΕ- της ισοτιμίας των κρατών βάσει ορθολογικών κανόνων. Κατά συνέπεια, το έλλειμμα της Ελλάδος στο πεδίο της αναγκαίας διεθνούς ισχύος είναι δραματικά αισθητό οσάκις η χώρα δεν διαθέτει υπολογίσιμα διπλωματικά ερείσματα. Περιορίζεται, όμως, δραστικά ή και εκλείπει όταν συμπαρατάσσεται με ισχυρές εξωτερικές δυνάμεις.
Ο κ. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος είναι ακαδημαϊκός.