Δημοκρατία σημαίνει κριτική σκέψη

Δημοκρατία σημαίνει κριτική σκέψη

6' 17" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Ακούστε. Προέρχομαι από τη Λατινική Αμερική. Γνωρίζω καλά τι σημαίνει εθνικισμός. Λίγος εθνικισμός είναι σαν να λέμε ολίγον έγκυος». Αυτό το σχόλιο έκανε ο Περουβιανός συγγραφέας Μάριο Βάργκας Λιόσα, όταν άκουσε κάποιον πολιτικό να λέει ότι «μια μικρή δόση εθνικισμού δεν βλάπτει», σε ένα συνέδριο που έγινε πριν από λίγα χρόνια στην Ολλανδία με θέμα το φάντασμα του εθνικισμού στην Ευρώπη.

Το περιστατικό μού διηγήθηκε ο Ρομπ Ρίμεν, δοκιμιογράφος, ιδρυτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Nexus στην ολλανδική πόλη Τίλμπουργκ, κέντρου που προάγει τον στοχασμό και τον φιλοσοφικό διάλογο.

Ο Ρομπ Ρίμεν βρέθηκε για λίγες μέρες στην Αθήνα για την παρουσίαση του τελευταίου του δοκιμίου με τίτλο «Η αέναη επιστροφή του φασισμού», το οποίο μεταφράστηκε από την Αλεξάνδρα Ζώη και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Ενα πυκνό βιβλιαράκι 92 σελίδων, σημαντική προσθήκη του Ολλανδού συγγραφέα στη βιβλιογραφία των τελευταίων ετών για την επανεμφάνιση του φασισμού στην Ευρώπη σήμερα.

Ο Ρίμεν, σταχυολογώντας παράλληλα σκέψεις σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων όπως ο Αλμπέρ Καμί, ο Τόμας Μαν, ο Νίτσε, ο Πολ Βαλερί, ο Ορτέγκα ι Γκασέτ, και πολλοί άλλοι, σημειώνει ότι ο βάκιλος του φασισμού θα παραμένει πάντα ζωντανός στη μαζική δημοκρατία και θα ευδοκιμεί όταν οι άνθρωποι παύουν να σκέφτονται και εγκαταλείπουν θεμελιώδεις ηθικές και πολιτισμικές αρχές.

Συναντηθήκαμε σε κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας. Η δίκη της Χρυσής Αυγής είχε ξεκινήσει μόλις πριν από λίγες μέρες. Ηταν ενημερωμένος και με αποκρυσταλλωμένη και απόλυτη άποψη: «Οσον αφορά τη Χρυσή Αυγή, είναι κατά τη γνώμη μου μια εγκληματική οργάνωση που μπορεί να συγκριθεί μόνο με τη μαφία στην Ιταλία. Είναι ντροπή για την ελληνική κοινωνία που βρίσκονται στο Κοινοβούλιο της χώρας, αλλά δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια εγκληματική οργάνωση. Βάλτε τους φυλακή να τελειώνετε και μετά δείτε τα πιο σοβαρά ζητήματα όπως ο εθνικισμός».

Ο Ρομπ Ρίμεν γεννήθηκε το 1962 στην Ολλανδία. «Μεγάλωσα σε μια εύρωστη οικονομικά χώρα», λέει. «Οταν ήμουν έφηβος, τα θέματα που μας απασχολούσαν ήταν ο Ρέιγκαν, η Greenpeace… Και κάθε 5 Μαΐου που γιορτάζαμε το τέλος της γερμανικής κατοχής, λέγαμε ποτέ πια φασισμός, ποτέ πια ρατσισμός, ποτέ πια εθνικισμός».

Λεπέν και Βίλντερς

Τα πιο σοβαρά ζητήματα γι’ αυτόν ξεκίνησαν με την άνοδο του Λεπέν στη Γαλλία. «Δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι συνέβαινε αυτό σε μια χώρα σαν τη Γαλλία. Οταν ο ακροδεξιός Γκέερτ Βίλντερς (ηγέτης του Κόμματος Ελευθερίας PVV) άρχισε να διεκδικεί πολιτική εξουσία στην Ολλανδία, την οποία και κέρδισε τελικά, έγραψα το βιβλίο “Η αέναη επιστροφή του φασισμού”. Το ολοκλήρωσα σε λιγότερο από μια εβδομάδα και το έστειλα σε όλα τα μέλη της Βουλής και της κυβέρνησης και στον πρωθυπουργό, γιατί ήθελα να ξέρουν τι διακυβεύεται ώστε να μην μπορούν να πουν “δεν γνωρίζαμε”. Σε μια τηλεοπτική εκπομπή στην ολλανδική τηλεόραση λίγο μετά την έκδοση του βιβλίου, πολιτικοί και ακαδημαϊκοί μού άσκησαν έντονη κριτική, λέγοντας ότι είναι λάθος να συγκρίνει κανείς αυτό που συμβαίνει σήμερα με τη δεκαετία του ’30.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να αρνούμαστε τα γεγονότα. Ετσι όμως δεν εξαφανίζονται. Το πρόβλημα είναι εδώ, και είναι σοβαρό».

Τι πήγε στραβά; ρωτάω τον Ρομπ Ρίμεν. «Για μένα το βασικό πρόβλημα, όπως το εξηγώ και στο βιβλίο μου, είναι ότι στην ευρωπαϊκή ιστορία θα μπορούσαμε να φτάσουμε στην ιδανική δημοκρατία, αλλά τελικά συμβαίνει αυτό που ο Ορτέγκα ι Γκασέτ συνόψισε σε μια πρόταση στην “Εξέγερση των μαζών”: “Η Ευρώπη δεν διαθέτει πια κανέναν κώδικα τιμής”. Η δημοκρατία μας στην Ευρώπη έχει παρουσιάσει αυτοκτονικές τάσεις, πότε με τον ναζισμό και τον φασισμό και πότε με τον σταλινισμό. Αντί για δημοκρατία έχουμε δημοκρατία της μάζας. Και η δημοκρατία των μαζών δεν είναι αυτή που ο Σωκράτης, ο Σπινόζα και ο Καντ είχαν στο μυαλό τους. Γιατί η αληθινή δημοκρατία βασίζεται στο ότι έχεις να κάνεις με ένα κοινό που έχει παιδεία, σκέφτεται ανεξάρτητα και διαθέτει κριτική σκέψη. Η δημοκρατία χρειάζεται κυρίως υπεύθυνα άτομα που αποδέχονται τις ευθύνες τους και σέβονται τις βασικές αξίες μιας κοινωνίας».

Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου είναι όταν ο Ρομπ Ρίμεν αναφέρεται στην κοινωνία της κατανάλωσης, σημειώνοντας ότι ο Νίτσε την είχε προβλέψει με τον πιο διορατικό τρόπο. «Στα χρόνια του 1870 και του 1880, ο Νίτσε πείθεται όλο και περισσότερο για το ότι δεν υφίστανται πλέον ισχυρά θεμέλια για το ευρωπαϊκό πολιτισμικό ιδεώδες, το οποίο είχε στηριχτεί σε πνευματικές αξίες. Η Αλήθεια, η Αρετή, η

Ομορφιά δεν υπάρχουν. Ο άνθρωπος δεν διαθέτει πλέον άλλα σημεία αναφοράς πέρα από τις προσωπικές του αντιλήψεις, την εμπειρία και τις ερμηνείες του. Και από τη στιγμή που τα πάντα μπορούν να σημαίνουν τα πάντα, δεν σημαίνουν τίποτα, επειδή έχουν χάσει την καθολική τους ισχύ. Η απώλεια των πνευματικών αξιών οδηγεί στην εξαφάνιση όχι μόνο οποιασδήποτε ηθικής, αλλά και του πολιτισμού με την πρωταρχική σημασία της λέξης: cultura animi – καλλιέργεια του πνεύματος».

Κοινωνία του κιτς

Με άλλα λόγια μιλάμε για μια κοινωνία του κιτς, όπως την περιγράφετε στο βιβλίο σας; τον ρωτάω. «Ακριβώς. Είναι οι άνθρωποι που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να περνάνε καλά», απαντάει. «Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι η ουσία των συζητήσεων έχει μετατοπιστεί από το τι σημαίνει να είναι κανείς καλός πολίτης στο πώς θα αποκτήσει εξουσία και πώς θα την κρατήσει και θα την αυξήσει. Φυσικά, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτός ο άνθρωπος θα προδώσει όσους τον πιστέψουν, πολύ απλά γιατί δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Και στο τέλος της ημέρας οι μεγαλύτεροι τσαρλατάνοι και ψεύτες όπως η Λεπέν και ο Βίλντερς θα έρθουν στο προσκήνιο».

Επισημαίνω στον Ρομπ Ρίμεν την οξύτατη οικονομική κρίση των τελευταίων ετών, αλλά με διακόπτει. «Να μην κάνουμε το λάθος να πιστεύουμε ότι όποτε υπάρχει οικονομική κρίση υπάρχει έκρηξη του εξτρεμισμού.

Η άνοδος του φασισμού στη χώρα μου άρχισε τη δεκαετία του ’90 που η οικονομία βρισκόταν σε πολύ καλή κατάσταση. Ξέρετε πότε φυτεύεται ο σπόρος του φασισμού; Οταν δεν καλλιεργείς τις υψηλές αξίες, όταν δεν ενισχύεις την εκπαίδευση, όταν οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για το πώς θα καταναλώσουν και όταν η πολιτική τάξη δουλεύει μόνο για την επιβίωσή της και όχι για την κοινωνία. Η οικονομική κρίση δεν είναι κάτι που γεννήθηκε από μόνο του, είναι δημιούργημα κάποιων ανθρώπων. Κάποιοι ευθύνονται γι’ αυτήν. Και το ανόητο από την πλευρά μας, ήταν ότι πιστέψαμε πως οι τράπεζες θα διασφαλίσουν την ασφάλεια και την ευτυχία μας. Θα έπρεπε να είχαμε φροντίσει να τις ελέγχουμε καλύτερα».

«Εχουμε ηθική υποχρέωση»

Σταματήσαμε να τρεφόμαστε πνευματικά, καταλήγει ο Ρομπ Ρίμεν. «Ζούμε σε μια κοινωνία χωρίς φιλοσόφους και ποιητές. Αρχίσαμε να πιστεύουμε στα σελέμπριτι και τους πλούσιους. Στις λίστες που κυκλοφορούν κατά καιρούς με τους ανθρώπους με τη μεγαλύτερη επίδραση στο κοινό, δύσκολα θα βρεις έναν ποιητή ή έναν φιλόσοφο. Αλλά και πάλι δεν πρέπει να είμαστε πεσιμιστές. Αν ήμουν πεσιμιστής θα πήγαινα σε μια παραλία, θα έπινα ένα ποτήρι κρασί και δεν θα έκανα τίποτα. Εχουμε την ηθική υποχρέωση να είμαστε αισιόδοξοι γιατί τα πράγματα είναι δύσκολα. Να μην πέσουμε στην παγίδα του εθνικισμού και να διαφυλάξουμε την ενιαία ευρωπαϊκή μας ταυτότητα».

Ο ρόλος επιχειρηματιών – ΑΕΙ – ΜΜΕ

Το βιβλίο του Ρομπ Ρίμεν έχει πουλήσει περίπου 30 χιλιάδες αντίτυπα μόνο στην Ολλανδία. Εχει επίσης κυκλοφορήσει στη Γαλλία, την Πορτογαλία, την Πολωνία, την Κροατία, ακολουθεί η έκδοσή του στην Ινδονησία. Από την κριτική του συγγραφέα δεν ξεφεύγουν όχι μόνο τα πολιτικά κόμματα αλλά και ο επιχειρηματικός κόσμος και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Είναι χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα: «Ο σύγχρονος φασισμός είναι και πάλι αποτέλεσμα της προδοσίας που διαπράττουν τα πολιτικά κόμματα απέναντι στην ιδεολογία τους, της προδοσίας των διανοουμένων που καλλιεργούν έναν βολικό μηδενισμό, της προδοσίας των πανεπιστημίων που δεν είναι πια αντάξια αυτού του τίτλου, της απληστίας του επιχειρηματικού κόσμου και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, που προτιμούν να παίζουν τον ρόλο του εγγαστρίμυθου παρά να είναι ο καθρέφτης της αλήθειας για τον λαό».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή