Άνθρωποι ψυχαναγκαστικοί, άρρωστοι, μόνοι, δυστυχισμένοι, αμήχανοι, άγριοι, δολεροί, φευγάτοι, λουφαγμένοι στους φόβους τους. Συνήθως αυτοί είναι οι άνθρωποι που ενοικούν στα διηγήματα της Λένας Κιτσοπούλου. Γιατί κάπως έτσι είναι και οι άνθρωποι γύρω μας. Κι όμως «μοιάζουν κανονικοί», παρατηρεί εκείνη στο οπισθόφυλλο της νέας συλλογής διηγημάτων της, με τίτλο Το μάτι του ψαριού. «Ζούνε δίπλα μας, κόβουνε βασιλόπιτες, πετάνε χαρταετούς, ερωτεύονται, τρώνε σουφλέ σοκολάτας, έχουν τις γυναίκες και τα παιδιά τους, τις φυσιολογικές δουλειές τους… Όταν όμως χρειαστεί να πονέσουν, να γίνουν θύματα της απώλειας, της ματαίωσης και της αναπόφευκτης μοίρας τους, τότε θα βρεθούν μέσα στις σκοτεινές τρύπες των πατρικών τους σπιτιών και θα αντισταθούν με τον τρόπο που μάθανε».
Δώδεκα διηγήματα με ήρωες διαφορετικούς και κοινό παρονομαστή «την ανθρώπινη τρέλα που πυροδοτείται στη δύσκολη στιγμή και εκδηλώνεται αλλιώς στον καθένα, ανάλογα με την ανατροφή του, τη μόρφωσή του, την κοινωνική του τάξη». Μικρές ιστορίες στη σειρά, που περιγράφουν οικογενειακές τραγωδίες, ερωτικά δράματα, προσωπικές απογοητεύσεις και αβάσταχτα νέα, με γλώσσα καθημερινή, σαν κάποιος να κρυφάκουσε τις σκέψεις που κάνει ο καθένας μας και να τις πέρασε στο χαρτί. «Με απασχολεί, την ώρα που γράφω, να είναι κάτι ωραία γραμμένο και πειστικό. Δεν με ενδιαφέρει να προκαλέσω. Δεν ξέρω γιατί τα γραπτά μου βγαίνουν τόσο σκοτεινά, όμως δεν μένω εκεί». Επισημαίνει πως δεν κρατάει σημειώσεις, παρατηρεί και καταχωνιάζει εικόνες, συμπεριφορές, κινήσεις, ειδήσεις, αλλά όλα αυτά λειτουργούν στο υποσυνείδητο. Της αρέσουν πολύ οι τίτλοι, ωστόσο όταν πρόκειται να κυκλοφορήσει ένα δικό της κείμενο συνήθως επιλέγει τον «τίτλο εργασίας», που «έχει μια ελαφράδα» και δεν προϊδεάζει τον αναγνώστη για τα πιο βαθιά νοήματα της ιστορίας. Οι επικριτές της αναφέρουν ότι γράφει για λόγους εντυπωσιασμού με «βρώμικες» λέξεις. «Δεν υπάρχει βρώμικη γλώσσα, χυδαίος μπορεί να είναι ο σκοπός κάποιου, όχι η γλώσσα ή οι χειρονομίες του. Μπορεί να ακούσεις μια πρόταση για ένα ηλιοβασίλεμα και να είναι ό,τι πιο αηδιαστικό άκουσες ποτέ, γιατί την ξεστομίζει κάποιος με ανάλογη συμπεριφορά».
Oι σύντομες φόρμες τής ταιριάζουν περισσότερο, γι’ αυτό και συνήθως καταπιάνεται με μικρές ιστορίες. «Μπορεί να είναι ο τρόπος που λειτουργώ, δεν είμαι πολύ αναλυτική, είμαι πιο γρήγορη. Έτσι είμαι και στις πρόβες στο θέατρο. Μου αρέσει το ακαριαίο, το πιο αυθόρμητο». Με αφορμή τα δώδεκα διηγήματα, της ζήτησα να κάνει ένα σχόλιο για το καθένα, να μοιραστεί μαζί μου κάποιες σκέψεις της.
Ο Καραφλομπεκάτσος: Η ιστορία μιλάει για τη δυσκολία ενός χωρισμού. Της αποκόλλησης από κάτι που εσύ δεν έχεις ακόμα συνειδητοποιήσει. Υπάρχουν άνθρωποι που μέσα από τον ψυχαναγκασμό τους προσπαθούν να κρύψουν κάτι πιο βαθύ που τους πονάει. Ο συγκεκριμένος ήρωας έχει μια εσωτερική φλυαρία, καλύπτει τα κενά σκεπτόμενος το καρφί, τη θεία του τη Βούλα, το πλακάκι στην κουζίνα. Προσπαθεί να κλείσει αυτήν την τρύπα που τον κάνει να υποφέρει. Εγώ, αντίθετα, αντιμετωπίζω αυτά που μου συμβαίνουν, βουτάω μέσα στη στεναχώρια μ’ ένα μαζοχισμό.
Τα περιστέρια: Δυο ταιριαστοί άνθρωποι ίδιας ηλικίας, με παρόμοιο background και κοινά ενδιαφέροντα, και μια αποκάλυψη που θα αλλάξει τη σχέση τους. Η αλήθεια είναι το πιο ωραίο πράγμα, πρέπει να ρισκάρεις μια τέτοια απογοήτευση. Όλοι οι άνθρωποι κρυβόμαστε πίσω από το ψέμα, αλλά η αλήθεια έχει κάτι λυτρωτικό, απελευθερωτικό. Κερδίζεις ακόμα και όταν χάνεις κάτι ή κάποιον. Πας παρακάτω.
Θαλάσσια τέρατα: Η ιστορία έχει εικόνες από ελληνική ταινία, με στοιχεία εύκολα αναγνωρίσιμα από έναν Έλληνα. Η χοντρή κυρία που είναι μέσα στα νεύρα, το παιδί με τα «μπρατσάκια», οι γονείς που δεν επικοινωνούν με το παιδί, οι Έλληνες που με ευκολία σχολιάζουν τον διπλανό τους.
Άσχημα νέα: Ο ήρωας αντιμετωπίζει την είδηση του θανάτου του με ήρεμο τρόπο. Το έχω ζήσει με έναν άνθρωπο δικό μου που πέθανε… Ο συγγραφέας Χάρης Λύτας είχε μια φοβερή αντιμετώπιση του θέματος. Μου έδωσε ένα ωραίο μάθημα για το πώς φεύγει κανείς. «Είμαι ευτυχής, είναι η πρώτη φορά που δεν κάνω σχέδια. Νιώθω ευγνωμοσύνη», έλεγε και το πίστευε. Δεν έκανε χημειοθεραπείες, δάμασε και το θάνατο. Μέσα σε δυο ημέρες έφυγε, αποχαιρέτησε τον κολλητό του, το παιδί του, έκλεισε τα μάτια και έφυγε. Μου αρέσει να βλέπω τα πράγματα από μια άλλη οπτική, να λέω το αντίθετο από τους άλλους, δεν ξέρω γιατί βρίσκω ένα δρόμο έκφρασης από εκεί…
Τραπεζικός λογαριασμός: Δεν πρέπει να λυπάσαι κανέναν εκτός από τον εαυτό σου. Ακόμη και όταν λυπάσαι, είναι μια αδυναμία δική σου. Το τι είναι τραγικό στη ζωή δεν ορίζεται πάντα με βάση τους δικούς μας κλισέ φόβους.
Δονούσα: Αυτό το διήγημα είναι πιο κοντινό σ’ εμένα. Είχα επισκεφθεί πρόσφατα το νησί. Έγραψα μια ιστορία με πράγματα, κτήρια που έβλεπα, με έναν άνθρωπο που καθόταν εκεί… Αυτό θα μπορούσε να είναι κάτι που το έχω ζήσει εγώ. Όλοι οι άλλοι ήρωες λένε πράγματα που δεν θα έλεγα, η «Δονούσα» είναι λίγο η δική μου γλώσσα. Σαν να ερωτεύθηκα κάποιον και κάθισα και το έγραψα. Το διήγημα σου αφήνει μια πικρή γεύση, την ίδια γεύση έχω κι εγώ στη ζωή μου. Όταν κάτι είναι ωραίο, τελειώνει ξαφνικά. Το έχω βιώσει έντονα αυτό.
Το τέρας: Εδώ μπλέκονται πολλές ιστορίες. Είναι σημαντική η ύπαρξη του μικρού στην αρχή του διηγήματος. Αυτός που στιγματίζεται ως άρρωστος είναι ο πιο υγιής. Εδώ το κακό υπάρχει υπόγεια, βρώμικα. Ό,τι συμβαίνει γύρω μας δηλαδή. Προσωπικά, αισθάνομαι οχυρωμένη απέναντι στην κακία του κόσμου, ούτε καν στη μικροπρέπεια δεν είμαι ευάλωτη.
Ζωοδόχος Πηγή: Μια αίσθηση, μια ανάσα, μια ζωή κατεστραμμένη, που δεν περιγράφεται.
Εκπαιδευτικά συστήματα: Όσο προχωρά η ιστορία, αντιλαμβανόμαστε πως δεν είναι το καλοβαλμένο σπίτι με τους μορφωμένους ανθρώπους που βλέπουν ταινίες. Υπάρχει βία και μια ακραία εκδίκηση. Ο άνθρωπος άλλωστε πάντα αντιδρά με τον τρόπο που έμαθε μέσα στο πατρικό του. Πιστεύω πολύ στην παιδική ηλικία και το οικογενειακό περιβάλλον, στη φροντίδα που απαιτείται για να μεγαλώσεις έναν άνθρωπο. Μέσα μου το έχω πολύ όμορφα όλο αυτό, θα ήθελα πολύ να έχω ένα παιδί. Μου είναι φυσικό να αφοσιώνομαι, έτσι έχω μεγαλώσει. Ό,τι καλό έχω μέσα, πολύ θα ήθελα να το προσφέρω και να το δείξω σε κάποιον.
Το μάτι του ψαριού: Μια ακραία περίπτωση κακοποίησης. Ωστόσο, πέρα από την ιστορία, με συγκινεί αυτό το ψάρι, η εικόνα του να δακρύζει αβοήθητο στο ταψί. Μου αρέσει να ανακαλύπτω τέτοιες εικόνες.
Χαρταετοί: Ξεκίνησα να γράφω μια αισιόδοξη ιστορία, αλλά τελικά όλο αυτό το θετικό κλίμα ανατράπηκε γρήγορα.
Η Σπυριδούλα: Μια συνηθισμένη μορφή κακοποιημένης οικογένειας. Η ομοφυλοφιλία, ένα θέμα που δεν αποδέχεται ο μέσος Έλληνας, ένα παιδί που βασανίζεται από αυτό που δεν μπορεί να εκφράσει και ένα χριστουγεννιάτικο τραπέζι που σε όλους μας θυμίζει κάτι. Οι γιορτές έχουν μια φορετή χαρά. Φορτίζονται οι ελλείψεις σου, περιμένεις ένα τηλέφωνο να χτυπήσει, κάποιον να σε αγαπάει. Νιώθεις κάποια πρέπει που σε θλίβουν.
«Το Μάτι του Ψαριού» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, www.metaixmio.gr
The Storyteller
H Λένα Κιτσοπούλου μιλά για συγγραφείς και λογοτεχνικούς ήρωες που τη γοητεύουν, αποφεύγοντας να κατονομάσει όσους την κουράζουν με τη γραφή τους.
Ένας συγγραφέας στον οποίο ανατρέχει συχνά: Ο Παπαδιαμάντης είναι λίγο σαν Βίβλος για μένα. Πάντα ανοίγω τα διηγήματά του με την ίδια ευτυχία. Η γλώσσα του έχει κάτι ιαματικό, μαγικό.
Ένας συγγραφέας που ανακάλυψε πρόσφατα και μια κρυφή απόλαυση: Διάβασα τελευταία τα ΤΗΛΕΦΩΝΗΜΑΤΑ και το ΠΟΥΤΑΝΕΣ ΦΟΝΙΣΣΕΣ του Roberto Bolaño, από τα καλύτερα διηγήματα που έχω διαβάσει (Εκδ. Άγρα). Και βέβαια η μπεστσελαράδικη πλευρά μου αγαπά τον Jo Nesbø. O Χάρι Χόλε έχει όλο το πακέτο: μάγκας, ωραίος, πρώην αλκοολικός, ντετέκτιβ.
Τι την ενοχλεί: Με κουράζει οτιδήποτε δεν είναι λογοτεχνία. Θέλω όταν διαβάζω να χάνομαι. Δεν μπορώ τα βιβλία ψυχολογίας, αυτοβελτίωσης, τις πραγματείες, τα δοκίμια…
PHOTO: ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ/FOSPHOTOS