Oι ισλαμιστές και η Παλμύρα
Κύριε διευθυντά
Ο κίνδυνος καταστροφής από τους φανατικούς του Χαλιφάτου της αρχαίας Παλμύρας –του βασιλείου της ιστορικής βασίλισσας Ζηνοβίας– συνιστά προσβολή κατά του πολιτισμού και της ανθρώπινης ιστορίας. Είναι ευκαιρία να αποδείξουν οι χιλιάδες μετανάστες μουσουλμάνοι που ισχυρίζονται πως βρίσκονται στην Ευρώπη για να αποφύγουν τις ακρότητες των παραφρόνων του ισλαμικού χαλιφάτου πως διαφωνούν δυναμικά και να βγουν στους δρόμους και να διαδηλώσουν. Η απάθεια στην περίπτωση αυτή υποδηλώνει συνενοχή ή και στήριξη. Και τινάζει στον αέρα κάθε επιχείρημα περί πολιτικής προσφυγιάς λόγω υποτιθέμενης αντίθεσης με το βαρβαρικό ανοσιούργημα του ισλαμικού χαλιφάτου. Αλλά και η Δύση δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη.
Η στρατιωτική συντριβή του ISIS –τουλάχιστον στο μέτωπο της Παλμύρας– είναι κάτι παραπάνω από υποχρέωση για τις πολιτισμένες πολιτείες του υπόλοιπου κόσμου.
Ανδρεας Ανδριανοπουλος – Ινστιτούτο Διπλωματίας
Το παράλογο
Kύριε διευθυντά
Στην «Κ» της Κυριακής 17/5/2015 (σελ. 19) δημοσιεύεται κείμενο του κ. Τ. Θεοδωρόπουλου (Τ. Θ.) με τίτλο «Ο Θουκυδίδης και τα κολεόπτερα» με αφορμή την απόφαση του υπουργείου Παιδείας να αφαιρέσει από τη διδακτέα ύλη τον «Επιτάφιο» του Περικλή. Ως κατακλείδα των συλλογισμών του γράφει: «Ο Ντοντς [=E. R. Dodds], ο συγγραφέας του κλασικού έργου “Τhe Greeks and the Irrational” (ανακριβής μετάφραση “Οι Eλληνες και το παράλογο”, έτσι κυκλοφορεί στη γλώσσα μας), έλεγε (sic) πως ο ελληνικός πολιτισμός υπήρξε πολιτισμός της “αιδούς” κ.λπ.».
Παραβλέποντας τα «χαμηλά» ελληνικά του συνεργάτη σας, επισημαίνω ο κ. Τ. Θ. διαπράττει σε μία μικρή παράγραφο δύο (2) απροσεξίες που, θα έλεγα, δεν ταιριάζουν σε κάποιον που έχει αποφασίσει να διαφωτίζει τους αναγνώστες της «Κ». 1. Το βιβλίο του E. R. Dodds κυκλοφορεί σε δική μου μετάφραση από το 1978 και μάλιστα σε δύο εκδόσεις και αναρίθμητες ανατυπώσεις. Στη 2η έκδοση (1996) διορθώθηκαν πολλά σφάλματα και παροράματα, τα οποία ουδείς μού επισήμανε (και οπωσδήποτε όχι ο κ. Τ. Θ.). Ενδεχομένως να έχουν παραμείνει και άλλα σφάλματα που κάποια στιγμή θα πρέπει να διορθωθούν και αυτά. Oμως ο ελληνικός τίτλος του θα παραμείνει ως έχει. Γιατί; Διότι, αν ο κ. Τ. Θ. φυλλομετρούσε τον Πρόλογό μου, θα έβλεπε ότι με είχε ιδιαιτέρως προβληματίσει η απόδοση του λατινογενούς «irrational» σε «παράλογο», αφού, όπως γνωρίζουμε, η ελληνική λέξη «καλύπτει στη γλώσσα μας εναλλακτικά το “irrational” και το “absurd”. Φυσικά, αν η λέξη “άλογο” δεν προκαλούσε άλλους συνειρμούς, ιδίως στον τίτλο ενός βιβλίου, δεν θα δίσταζα να τον χρησιμοποιήσω εδώ. Αλλωστε το αντικείμενο του βιβλίου του Dodds είναι ακριβώς το άλογο, τα άλογα στοιχεία που συνοδεύουν το “λογικό” ανθρώπινο ον…».
Είναι κρίμα που ο κ. Τ. Θ. άφησε να περάσουν περίπου σαράντα χρόνια για να επισημάνει αυτή την «ανακρίβεια» στη μετάφρασή μου, καθώς στο μεταξύ το βιβλίο έγινε πάρα πολύ γνωστό στους Eλληνες φιλολόγους και όχι μόνο, χρησιμοποιήθηκε σε διατριβές, μελέτες και δοκίμια, διδάχθηκε σε αμφιθέατρα κ.λπ. Αλλά επειδή ισχύει πάντοτε το λεγόμενο «κάλλιο αργά παρά ποτέ», ο κ. Τ. Θ. έχει ακόμη χρόνο να μελετήσει τη μετάφρασή μου και να προβεί, έστω και καθυστερημένα, σε υποδείξεις και διορθώσεις. Πάντως, ο ίδιος ο συγγραφέας και δάσκαλός μου E. R. Dodds ήταν απολύτως σύμφωνος με τον ελληνικό τίτλο του βιβλίου και, όπως συχνά έλεγε, ήταν ευτυχής που είδε το βιβλίο του μεταφρασμένο και στα ελληνικά. 2. Πουθενά ο Dodds δεν «λέει» ότι ο ελληνικός πολιτισμός υπήρξε πολιτισμός της «αιδούς». Στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου του, το επιγραφόμενο «Από τον πολιτισμό-εντροπής στον πολιτισμό-ενοχής», ο Dodds υποστηρίζει (με βάση θεωρίες Αμερικανών ανθρωπολόγων) ότι και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός φαίνεται να ακολουθεί μια «εξελικτική» πορεία, που αρχίζει από την αντίληψη ότι η «ισχυρότερη ηθική δύναμη» που γνώριζε ο ομηρικός άνθρωπος δεν ήταν «ο φόβος προς τον θεό, αλλά ο σεβασμός προς τη δημόσια γνώμη, η αιδώς, αιδέομαι Τρώας, λέει ο Εκτορας…». Στην πορεία του (συνεχίζει ο Dodds) ο ελληνικός πολιτισμός διακρίνεται επίσης από «μια βαθμιαία αναπτυσσόμενη αίσθηση ενοχής, χαρακτηριστικό μιας νεότερης εποχής κ.λπ.». Oμως το σημαντικό είναι ότι αυτός ο διαχωρισμός ουδέποτε υπήρξε απόλυτος, καθώς μέσα στην Ιστορία εμφανίζονται παράλληλοι (ακόμη και σήμερα) και οι δύο «τύποι» πολιτισμού.
Oπως αντιλαμβάνεστε, κύριε διευθυντά, σκοπός της επιστολής μου δεν είναι να υπερασπιστώ τον εαυτό μου. Ούτε βέβαια και τον Ε. R. Dodds. Η αντίδρασή μου αφορμάται από το ενδιαφέρον μου για τους αναγνώστες της «Κ» και για κάθε αναγνώστη, θα έλεγα. Σε μια εποχή κατά την οποία η ημιμάθεια, ο ρητορισμός και η σοφιστεία τείνουν να συστήσουν «κανόνα», όλοι εμείς που, κινούμενοι από καλές προθέσεις, θέλουμε να ενημερώσουμε άλλους για το περιεχόμενο λ.χ. ενός βιβλίου –για να μείνω εκεί– καλό θα είναι πρώτα να ανοίγουμε το ίδιο το βιβλίο.
Γιωργης Γιατρομανωλακης – Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Απάντηση
Oντως δεν έχω διαβάσει την ελληνική μετάφραση του κ. Γιατρομανωλάκη. Γι’ αυτό και δεν αναφέρομαι σ’ αυτήν. Αναφέρομαι μόνο στον τίτλο «Οι Eλληνες και το παράλογο», τον οποίον βρίσκω ανακριβή. Διότι μπορεί ο κ. Γιατρομανωλάκης να θεωρεί ότι στα ελληνικά η λέξη «παράλογο» χρησιμοποιείται για να αποδώσει δύο έννοιες, το absurd και το irrational, θα έπρεπε όμως να γνωρίζει ότι φιλοσοφικά απέχουν τόσο όσο ο φάντης από το ρετσινόλαδο; Φερ’ ειπείν, ποία η σχέση του «θεάτρου του παραλόγου» με το «ανορθολογικό» μερίδιο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, η σχέση του Ιονέσκο με τον Αισχύλο. Θα μου πείτε θέατρο έγραψε ο ένας, θέατρο και ο άλλος, κατά τον κ. Γιατρομανωλάκη.
Δυστυχώς, από την επιστολή του πληροφορήθηκα πως η μετάφρασή του έχει διδαχθεί σε αμφιθέατρα, διατριβές, μελέτες και δοκίμια. Ας πρόσεχαν. Πληροφορήθηκα επίσης πως ο συγγραφέας του έργου «The Greeks and the Irrational» έμεινε πολύ ευχαριστημένος από την ελληνική μετάφραση. Σε ποια γλώσσα τη διάβασε άραγε; Εκτός κι αν ήξερε νέα ελληνικά, οπότε πάω πάσο. Αλλιώς είναι μάλλον σύμπτωμα κουτοπονηρίας να επικαλείσαι τους επαίνους του ταλαίπωρου συγγραφέα, ειδικά αν τον έπεισες, ως ειδήμων, ότι στα ελληνικά το «παράλογο» αποδίδει και το absurd και το irrational.
Τέλος, το ουσιώδες. Επειδή ο κ. Γιατρομανωλάκης έστειλε την επιστολή για να προστατεύσει τους αναγνώστες της «Κ» από την «ημιμάθειά» μου, να του υπενθυμίσω ότι οι αναγνώστες δεν είναι ούτε κουτοί ούτε άγριοι που εντυπωσιάζονται από τις χάντρες και τη μεγαλοστομία του κ. καθηγητού. Ξέρουν επίσης, όπως ξέρω κι εγώ, πως αν το πανεπιστήμιο και οι πνευματικές ελίτ του τόπου είναι σε αυτό το μαύρο χάλι, αυτό, εκτός των άλλων, το οφείλουν στο γεγονός ότι οι λεγόμενοι «πνευματικοί άνθρωποι» κατανάλωναν επί δεκαετίες όση φαιά ουσία διέθεταν για να ασχοληθούν με τον μικρόκοσμό τους. Χάνοντας πάντα το ουσιώδες. Από ένα ολόκληρο άρθρο για την παιδεία, ο κ. Γιατρομανωλάκης αντέδρασε μόνο σε μία φράση, για να μας θυμίσει ότι πριν από σαράντα χρόνια είχε μεταφράσει Dodds και να υπερασπιστεί την ανακρίβειά του. Τέλος, για την αιδώ – «εντροπή» την αναφέρει ο καλός καθηγητής στα «υψηλά» ελληνικά του. Ναι, επιμένω πως ο ελληνικός πολιτισμός, όπως λέει ο Ντοντς, υπήρξε πολιτισμός της αιδούς. Σε αντίθεση με τον ιουδαϊκό, για παράδειγμα, που εξαρχής οικοδομήθηκε γύρω από την ενοχή.
Τακης Θεοδωροπουλος
Η «άφιξη» της Αγίας Βαρβάρας
Κύριε διευθυντά
Ο ευλαβής ελληνικός ορθόδοξος λαός υπεδέχθη με βουρκωμένα μάτια το ιερό σκήνωμα της Αγίας Βαρβάρας, εναποθέτοντας με πίστη και εμπιστοσύνη στον δωρεοδότη Θεό κάθε προσωπικό του πρόβλημα, πίκρα και δυστυχία.
Πονεμένοι συνάνθρωποί μας, βαριά νοσούντες καρκινοπαθείς οι ίδιοι ή μέλη της οικογένειάς τους ελπίζουν, αφού η επιστήμη αδυνατεί να αποκαταστήσει πάλι την υγεία τους, στην άνωθεν βοήθεια της Θείας Πρόνοιας, εν προκειμένω της Μεγαλομάρτυρας Αγίας Βαρβάρας. Η λαχτάρα των συνανθρώπων μας υπήρξε οφθαλμοφανής και στο νοσοκομείο «Ο Aγιος Σάββας» και τρανή απόδειξη ήταν η κοσμοσυρροή κατά την υποδοχή και ακολούθως προσκύνηση των ιερών λειψάνων. Δυστυχώς, ο αντίπαλος της κοινωνικής προόδου και της ειρήνης, ο διάβολος, νίκησε όπως στην παρακοή των πρωτοπλάστων, κάποιους πολιτικούς, οι οποίοι παραβλέποντας τον πόνο και την ελπίδα τόσων συνανθρώπων μας επιδείνωσαν τον πόνο τους με τις ατυχείς παρατηρήσεις τους. Η απάντηση προς αυτούς από εμάς όλους τους άλλους χριστιανούς ορθόδοξους συνανθρώπους τους, συνίσταται στο να ευχηθούμε στους ίδιους και στις οικογένειές τους την καλύτερη υγεία. Σε αντίθετη περίπτωση, σοβαρής ασθένειας παιδιού, μάνας, αδελφού ή πατέρα, ίσως άθελά τους να σηκώσουν τα μάτια ψηλά στον ουρανό ζητώντας σιωπηλά βοήθεια, όταν ενημερωθούν για τον δικό τους άνθρωπο από τον γιατρό ότι η ιατρική επιστήμη αδυνατεί να προσφέρει βοήθεια!
Καταθέτω ότι διακονώ, θεία χάριτι, ως χειρουργός, δεκαετίες τον ανθρώπινο πόνο στο χειρουργικό τραπέζι. Κατ’ επανάληψη μέσα στους ψυχρούς τοίχους του χειρουργείου, στην παγωνιά της νύχτας και τη σκοτεινιά του χειμώνα, δίνοντας μάχη όπως ο τελευταίος μαχητής που πιστεύει ακόμη στη νίκη, ενώ πραγματικά ο άρρωστος χάνεται, προσεύχομαι νοερά και παρακαλώ τον δωρεοδότη Χριστό, ως τελευταία ελπίδα, να μη χάσω τον άρρωστό μου. Θα ήτο σοβαρότατη ανθρώπινη αδυναμία να μην ομολογήσω δημοσίως το «απίστευτο» αποτέλεσμα. Ω! του θαύματος, βρήκα τον Κύριό μας να «εφημερεύει», «σηκώνει ο ίδιος το ακουστικό» και εκτελεί άμεσα εκείνο που κάποιοι δυστυχώς δεν πιστεύουν, ίσως και τώρα να μην πιστεύσουν, χαρίζει κυριολεκτικά πάλι το χαμόγελο της ζωής στον ετοιμοθάνατο συνάνθρωπό μας. Οποιος αμφιβάλλει ευρίσκονται στη διάθεσή του συγκεκριμένα ονόματα ασθενών με διεύθυνση για προσωπική επικοινωνία μαζί τους, όπως και ευγενική πρόσκληση και σεβασμό ομοίως σε συναδέλφους με αμφιβολίες επί των περιπτώσεων αυτών για κάθε διευκρινιστική περαιτέρω παρέμβασή τους.
Ας επιτραπεί κάτι ελάχιστο ακόμη, ο αιώνιος ελληνικός πολιτισμός από τους αρχαίους χρόνους δίδαξε τους λαούς της υφηλίου σεβασμό στους νεκρούς, πολύ δε περισσότερο Αγίων και στα άγια λείψανα συνεχίζει η χιλιετηρίδων αυτή παράδοση να αποτελεί για τον ελληνικό λαό ιερότατο χρέος.
Παν. Β. Δημακακος – Ομοτ. Καθ. Αγγειοχειρουργικής Παν/μίου Αθηνών