ΞΕΝΟΦΩΝ Ι. ΚΟΝΤΙΑΔΗΣ
Το ανορθολογικό μας Σύνταγμα – Γιατί απέτυχαν οι πολιτικοί θεσμοί;
εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2015
Στο επίκαιρο αυτό βιβλίο του, ο καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου Ξενοφών Κοντιάδης υποστηρίζει και αξιοποιεί τη θεμελιώδη ιδέα, ότι οι διατάξεις του Συντάγματος διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στις διατάξεις του «Συντάγματος των εξουσιών» και στις διατάξεις του «Συντάγματος των δικαιωμάτων». Σε καθεμιά από τις δύο αυτές κατηγορίες διατάξεων προσήκει μια διαφορετική ερμηνευτική προσέγγιση. Οταν έχει κανείς προ οφθαλμών διατάξεις που κατοχυρώνουν συνταγματικά δικαιώματα, αρμόζει πράγματι μια «ηθική ερμηνεία», δηλαδή μια ερμηνεία που επιδιώκει να συλλάβει και να αναδείξει τον δικαιοπολιτικό λόγο των εφαρμοστέων διατάξεων.
Αντίθετα, όταν έχει κανείς προ οφθαλμών διατάξεις του «Συντάγματος των εξουσιών», δηλαδή διατάξεις, εν πολλοίς, του λεγόμενου οργανωτικού μέρους του Συντάγματος, σημασία έχει η διαδικαστική ορθολογικότητά τους, το κατά πόσο, δηλαδή, είναι αυτές επιτυχώς συναρμοσμένες ως «μηχανή», ώστε να κινητροδοτούν κατάλληλα τη συμπεριφορά των δρώντων πολιτικών υποκειμένων προς επίτευξη του αποτελέσματος, το οποίο ο συνταγματικός νομοθέτης επιδίωξε.
Για την κατάλληλη και αποτελεσματική συναρμογή των οργανωτικών αυτών διατάξεων ώστε να επέλθουν τα εκάστοτε επιδιωκόμενα αποτελέσματα, ο συνταγματικός νομοθέτης είναι προτιμότερο, κατά τον Κοντιάδη, να διδάσκεται από τα πορίσματα και τις τεχνικές σύγχρονων προσεγγίσεων, όπως είναι η οικονομική ανάλυση του Δικαίου ή η Θεωρία των Παιγνίων, αντί να καταφεύγει στη θέσπιση αόριστων και εργαλειακά ατελέσφορων επιταγών προς τα δρώντα πολιτικά υποκείμενα.
Ο Κοντιάδης πιστεύει πως αν εξετάσει κανείς υπό το ανωτέρω πρίσμα το ισχύον Σύνταγμά μας, θα διαπιστώσει ανορθολογικότητες στην κατάστρωση διαφόρων λειτουργιών είτε διαδικασιών, όπως είναι π.χ. η διαδικασία για την ανάδειξη Προέδρου της Δημοκρατίας, η κατάστρωση της αναθεωρητικής τού Συντάγματος διαδικασίας, η λειτουργία της πρότασης δυσπιστίας κ.ά.
Η θεωρητική οπτική, υπό την οποία τοποθετεί τα ζητήματα ο Κοντιάδης, του επιτρέπει να καταλήξει σε σαφείς τοποθετήσεις σε μια σειρά ζητημάτων, όπως π.χ. στην τοποθέτηση ότι η συχνή εκμετάλλευση της διαδικασίας εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας από τα πολιτικά κόμματα για την πρόκληση εκλογών δεν συνιστά συνταγματική «εκτροπή», αλλά, απλούστατα, μηχανική δυσλειτουργία που οφείλεται στην εργαλειακά ανορθολογική δομή του Συντάγματος. Ετσι, για τον Κοντιάδη, πολλά από τα δεινά της σύγχρονης πολιτικής ζωής δεν πρέπει να αποδίδονται μόνο στην ένταση των πολιτικών παθών είτε την «αντιδεοντολογική» συμπεριφορά των πολιτικών υποκειμένων, αλλά σε κατασκευαστικά λάθη στην κατάστρωση των συνταγματικών διατάξεων.
Ο συγγραφέας υποδεικνύει πού μπορεί να οφείλονται μερικά από τα συνηθέστερα τέτοια σφάλματα: Ανορθολογική διασύνδεση σκοπών και μέσων, αγνόηση ή υποτίμηση εξωσυνταγματικών μεταβλητών (π.χ. ως προς τη δομή του κομματικού συστήματος), χρήση «γνωμόνων» –δηλονότι, εύκαμπτων κανονιστικών υποδείξεων που επιτρέπουν στα πολιτικά υποκείμενα να προβαίνουν σε υποκειμενικές σταθμίσεις– αντί (αυστηρών) κανόνων, ελλείψεις στον έλεγχο εφαρμογής ορισμένων κανόνων, όπως π.χ. των κανόνων που αναφέρονται στην εσωτερική λειτουργία της Βουλής.
Ενα ενδιαφέρον κεφάλαιο του βιβλίου αφιερώνει ο Κοντιάδης στην αντίκρουση των πρόσφατων απόψεων του καθηγητή Γιώργου Τσεμπελή, ότι δηλαδή υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ μακροσκελών και δύσκολα αναθεωρήσιμων συνταγμάτων (όπως το ελληνικό) και οικονομικής υστέρησης.
Ηδη, αμέσως μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο του καθηγητή Κοντιάδη έτυχε πολλής προσοχής από σημαντικές προσωπικότητες της πολιτικής και της επιστήμης. Μπορεί, ασφαλώς, κανείς να διατυπώσει επιμέρους επιφυλάξεις στο θεωρητικό θεμέλιο είτε σε ορισμένα συμπεράσματα του συγγραφέα. Πρόκειται εντούτοις για ένα βιβλίο το οποίο εισάγει πολύτιμες ιδέες στην επιστημονική συζήτηση, όπως, ιδίως, μου φαίνεται, την ιδέα ότι και το Σύνταγμα – τουλάχιστον ως προς τις οργανωτικές διατάξεις του – μπορεί και οφείλει να καταστεί αντικείμενο μελέτης και από την οπτική γωνία της οικονομικής ανάλυσης των νομικών θεσμών.
* Ο κ. Ξενοφών Παπαρρηγόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής – Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου