Το σημερινό σημείωμα είναι αφιερωμένο στη μνήμη της Λουκίας Ρικάκη. Χάρη στη Λουκία είχα έρθει σε επαφή με ό,τι πιο καινοτόμο υπήρχε στο παγκόσμιο ντοκιμαντέρ κατά τη διετία 2008-2010, μέσα από τα φεστιβάλ που διοργάνωνε στη Ρόδο και στην Κω. Ειδικά στην Κω, το νησί του Ιπποκράτη, η Λουκία έστησε ένα μοναδικό φεστιβάλ ντοκιμαντέρ για την υγεία. Οταν μου πρότεινε να το καλύψω, φοβήθηκα το θέμα, αλλά ο κύριος Γκρι μου έβαλε τις φωνές – είχε δίκιο. Ο κύριος Γκρι μου θύμισε ξανά τη Λουκία και την Κω, φέρνοντάς μου ζεστό το βιβλίο του Λονδρέζου νευροχειρουργού Χένρι Μαρς (Henry Marsh, φωτ.), «Do No Harm: Stories of Life, Death and Brain Surgery», στο οποίο μιλάει για τα ιατρικά σφάλματά του που τον στοιχειώνουν.
Είχα γνωρίσει τον Μαρς στην Κω, χάρη στη Λουκία. Εκεί είχε προβληθεί το ντοκιμαντέρ του Τζέφρι Σμιθ, «Ο Αγγλος χειρουργός», με θέμα την αμισθί εργασία που προσφέρει ο Μαρς στην Ουκρανία. Αρχίζει με τρεις παράλληλες αφηγήσεις: του δρος Μαρς στο Λονδίνο, του δρος Ιγκόρ Πετρόβιτς και του Μάριαν στην Ουκρανία. Ο τελευταίος φροντίζει στο φτωχικό σπιτικό του τη γάτα του, Μάσα, προτού αναχωρήσει για το νοσοκομείο. Η άφιξη του Μαρς στην Ουκρανία σηματοδοτεί την ενοποίηση αυτών των αφηγήσεων: μαζί με τον Ιγκόρ, θα χειρουργήσει τον όγκο στον εγκέφαλο του Μάριαν. Η πολύωρη εγχείρηση, με τον ασθενή να έχει τις αισθήσεις του ώστε να ξέρει ο γιατρός ότι δεν προκαλεί βλάβη στον εγκέφαλο, συμπυκνώνεται σε δεκαπέντε δραματικά λεπτά, με τον Μάριαν να αστειεύεται ενώ έχει ανοιχτό το κρανίο του.
Το φιλμ στοιχειώνει η μορφή της μικρούλας Τάνιας. «Είχε τον πιο μεγάλο όγκο που έχω δει ποτέ», λέει προς την κάμερα ο Μαρς. «Την υπέβαλα σε σειρά εγχειρήσεων, η μία πιο καταστροφική από την άλλη», εξομολογείται και σωπαίνει. Τριάντα χρόνια περίπου πριν, ο γιος του Μαρς, βρέφος 18 μηνών τότε, εμφάνισε όγκο στον εγκέφαλο. Οπως μου είχε διηγηθεί ο σκηνοθέτης Τζέφρι Σμιθ, ο Μαρς «τότε αποφάσισε να ειδικευθεί στη νευροχειρουργική». Ο γιος του Μαρς έγινε καλά, όχι όμως και η Τάνια. «Το να είσαι νευροχειρουργός έχει μιαν ιδιαιτερότητα», λέει προς την κάμερα ο Μαρς. «Με μιαν εσφαλμένη επιλογή μπορώ να αλλοιώσω τον χαρακτήρα σου, να παρέμβω στις μνήμες σου, να χάσεις την προσωπικότητά σου. Κόβω το μυαλό σου, όχι το πόδι ή το χέρι σου».
Τη δεύτερη χρονιά στην Κω, ο Μαρς ήταν μέλος της κριτικής επιτροπής. Με τη Λουκία έγιναν φίλοι και όταν η Λουκία εμφάνισε το 2011 τον φονικό εκείνο όγκο στον εγκέφαλο, έστειλε στον Μαρς όλες της τις εξετάσεις – κι εκείνος είχε συμφωνήσει ότι δεν υπήρχε καν το περιθώριο της επέμβασης.
Ο «Αγγλος χειρουργός» είχε τη διακριτική μα και τόσο υποβλητική μουσική υπόκρουση που συνέθεσε ειδικά για το ντοκιμαντέρ ο Νικ Κέιβ. Η Λουκία μού είχε φτιάξει μια κόπια. Καμιά φορά το βλέπω ξανά, παρέα με τον κύριο Γκρι, ο οποίος στέκεται στα λόγια του Μαρς με τα οποία κλείνει η ταινία: «Τι είσαι αν δεν μπορείς να βοηθήσεις τον άλλο; Ενα τίποτα. Τίποτα απολύτως». Πράγματι: οι τίτλοι του τέλους μάς πληροφορούν ότι ο Ουκρανός Μάριαν έγινε καλά και βοηθάει τη γάτα του τη Μάσα να φροντίσει τα νεογέννητα γατάκια της.