Γκαϊτό Γκαζντάνοφ
Το φάντασμα
του Αλεξάντρ Βολφ
μετάφραση: Ελένη
Μπακοπούλου
εκδ. Αντίποδες
Μια απρόσμενη συνάντηση στη στέπα του ρωσικού νότου σημαδεύει ανεξίτηλα τις ζωές δύο νεαρών αντρών στο μυθιστόρημα του Ρώσου συγγραφέα της διασποράς, Γκαϊτό Γκαζντάνοφ, που γράφτηκε τη δεκαετία του ’40 και κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά. Οι δύο χαρακτήρες έρχονται αντιμέτωποι και ύστερα οι δρόμοι τους χωρίζουν, όμως ο πρώτος ζει στη σκιά ενός φόνου, που στην πραγματικότητα δεν έχει διαπράξει, ενώ ο δεύτερος ποτέ δεν καταφέρνει να απαλλαγεί από το αίσθημα ότι κάτι μέσα του έχει πεθάνει οριστικά. Μολονότι η υπόθεση του βιβλίου περιστρέφεται γύρω από μία σειρά μάλλον απίθανων συμπτώσεων, ο αναγνώστης θα πρέπει να καταβάλει σθεναρή αντίσταση για να μην ταυτιστεί με τους ήρωες και τα δράματά τους.
Οπως ο συγγραφέας, ο αφηγητής συμμετέχει στον Ρωσικό Εμφύλιο σε ηλικία μόλις 16 ετών, στο πλευρό των Λευκών. Ενα καυτό καλοκαιρινό μεσημέρι, άθελά του αποκόπτεται από τους συντρόφους του και, καθώς προσπαθεί να τους ακολουθήσει, δέχεται επίθεση από έναν άντρα πάνω σε ένα εντυπωσιακό λευκό άλογο. Από καθαρή τύχη, προλαβαίνει να πυροβολήσει πρώτος τον άγνωστο και τον εγκαταλείπει στην άκρη του δρόμου, θεωρώντας τον νεκρό. Χρόνια αργότερα, τυχαίνει να διαβάσει ένα διήγημα γραμμένο στα αγγλικά σε πρώτο πρόσωπο και υπογεγραμμένο από κάποιον Αλεξάντρ Βολφ, όπου περιγράφεται αυτό ακριβώς το περιστατικό από την οπτική γωνία του «σκοτωμένου» αναβάτη. Εκπληκτος, αρχίζει να αναζητά τον μυστηριώδη συγγραφέα, όμως για καιρό οι προσπάθειές του αποδεικνύονται άκαρπες.
Εχοντας συμπυκνώσει το βασικό κομμάτι της πλοκής στις πρώτες και στις τελευταίες σελίδες του μυθιστορήματος, ο Γκαζντάνοφ επιβραδύνει εμφανώς τον ρυθμό της αφήγησης, καθώς εστιάζει στην καθημερινότητα του πρωταγωνιστή του, ο οποίος ζει μία μοναχική και μάλλον άχρωμη καθημερινότητα στο Παρίσι του Μεσοπολέμου. Σε αντίθεση με τον Βολφ, αλλά και τον ίδιο τον δημιουργό του, δεν έχει το θάρρος να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία υλοποιώντας το βαθύτερο όνειρό του και αντιθέτως εργάζεται, χωρίς ιδιαίτερο ενθουσιασμό, ως δημοσιογράφος σε μία γαλλική εφημερίδα. Οπως δεν αργεί να διαπιστώσει ο αναγνώστης, ο αφηγητής είναι ένας άνθρωπος που βασανίζεται από εσωτερικές συγκρούσεις και αδυνατεί να συμφιλιωθεί με την ίδια του τη φύση. «Σου κάνει πολύ κακό η ικανότητα που έχεις να σκέφτεσαι, καθότι χωρίς αυτή θα ήσουν, φυσικά, ευτυχισμένος» είναι η διάγνωση της ερωμένης του, Γιελένας Νικολάγιεβνα. Ο έρωτας σταδιακά κάμπτει τις άμυνές του, ωστόσο δεν αρκεί για να φέρει την κάθαρση, και σύντομα ο ήρωας θα βρεθεί αντιμέτωπος με ένα φάντασμα από το παρελθόν.
Γεννημένος στην Αγία Πετρούπολη, ο Γκαϊτό Γκαζντάνοφ μεγάλωσε στη Σιβηρία και στην Ουκρανία. Μετά την ήττα των Λευκών, κατέφυγε στο Παρίσι, όπου δούλεψε, μεταξύ άλλων, ως εργάτης σε εργοστάσιο αυτοκινήτων και ως οδηγός ταξί. Σταδιακά, έγινε γνωστός στη λογοτεχνική σκηνή της πόλης ως συγγραφέας και κριτικός, όμως το μεγαλύτερο μέρος του έργου παρέμεινε για δεκαετίες στην αφάνεια, καθότι ήταν γραμμένο στα ρωσικά.