Ενα παιδί στη Ρουμανία στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Στην πόλη του, όταν έρχεται το τσίρκο, μία φορά τον χρόνο, διακόπτεται η ροή της καθημερινότητας. Το μαγευτικό υπερθέαμα με τους κλόουν θα εγγραφεί μέσα του καθοριστικά. Η ζωή της πόλης που γεμίζει φώτα και μουσική τού αποκαλύπτει για πρώτη φορά τη δύναμη της παραστατικής τέχνης. Το 1987, νεαρός ποιητής πια, στα 31 του χρόνια, απαγορευμένος από το καθεστώς -τότε που, όπως λέει ο ίδιος, ο κομμουνισμός φαινόταν πως θα διαρκέσει για πάντα-, θα διαβεί το σιδηρούν παραπέτασμα, όχι χωρίς φόβο. Θα βρεθεί από την άλλη πλευρά των συνόρων και δεύτερη πατρίδα του θα γίνει η Γαλλία, όπου και ζητάει πολιτικό άσυλο. Για τρία χρόνια, από το πρωί μέχρι το βράδυ θα μελετάει γαλλικά. Στη γλώσσα αυτή θα γράψει πια θέατρο ― εκείνοι οι κλόουν της πρώτης του νεότητας δεν έφυγαν ποτέ από μέσα του. Δεν θα σταματήσει όμως να γράφει ποίηση, μόνο στα ρουμανικά, γιατί για εκείνον το ποίημα είναι ένας σωματικός, οργανικός σύνδεσμος με τη γλώσσα.
Ο Ματέι Βιζνιέκ μεταφράζεται από τα ελληνικά και τα ιαπωνικά μέχρι τα περσικά και την αραβική γλώσσα. Βαθιά ευρωπαϊστής, τα τελευταία 22 χρόνια βλέπει την πραγματικότητα μέσα και από το πρίσμα του δημοσιογράφου, του πολιτικού αναλυτή στο Radio France Internationale. Εάν γυρνούσε τον χρόνο πίσω, εκείνη τη φυγή προς την ελευθερία του θα την τολμούσε πάλι, χωρίς καμιά αμφιβολία. Αναπόφευκτα, γράφει έργα βαθιά πολιτικά, υπαρξιακά, θεατρικά, που έχεις την αίσθηση, ολοκληρώνοντάς τα, ότι έχεις γίνει αυτόπτης μάρτυρας ενός ποιήματος.
– Το να γράφετε πια στη γαλλική γλώσσα, πώς επηρέασε τον τρόπο σκέψης σας;
– Εχει επιδράσει στο στιλ μου πιο πολύ. Γιατί τα γαλλικά με έχουν βοηθήσει να πειθαρχήσω δραματουργικά. Λέω περισσότερα με λιγότερες λέξεις. Χρησιμοποιώ πιο λίγα εργαλεία για να έχω καλύτερο αποτέλεσμα. Η μεγαλύτερη προσοχή μου δίνεται στο χτίσιμο της δομής του έργου. Προσέχω πολύ τον δραματικό όγκο του. Και, ταυτόχρονα, μου αποκαλύφθηκε ξανά από την αρχή η ρουμανική γλώσσα, γιατί ό,τι έγραφα στα γαλλικά το μετέφραζα μετά στα ρουμανικά. Οπότε δεν άφησα ποτέ τη γλώσσα μου, δεν την εγκατέλειψα.
– Στην παράσταση του έργου σας «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα», που ανέβηκε στο θέατρο Προσκήνιο αλλά θα ξαναδούμε μέσα στον Ιούλιο, πρωταγωνιστούν ο πόλεμος, ο θάνατος, το πένθος, η μετανάστευση. Η Ευρώπη βλέπετε να έχει διδαχθεί από το παρελθόν της; Βράζουν αυτή τη στιγμή εντός της τα θέματα της οικονομικής κρίσης και της μετανάστευσης…
– Αυτό είναι ένα φιλοσοφικό ζήτημα. Γιατί η κοινωνία δεν μαθαίνει από τα λάθη του παρελθόντος; Κανονικά στην Ευρώπη δεν θα έπρεπε να υπάρχουν κρίσεις οικονομικές. Από το 1945 δεν υπάρχουν πια πόλεμοι στη Δύση. Εχει συγκεντρώσει πλούτο, δημοκρατία, πολιτισμό. Κι αυτή η κρίση είναι ανόητη. Είναι μια συστημική κρίση. Του οικονομικού και πολιτικού συστήματος. Φαίνεται μια τεχνητή κρίση, συνδεδεμένη με την πτώση του κομμουνισμού. Μέχρι την πτώση του κομμουνισμού, ο καπιταλισμός πρόσεχε πιο πολύ τον άνθρωπο. Είχε μια πιο ανθρώπινη και κοινωνική μορφή. Μετά την πτώση του κομμουνισμού, ο καπιταλισμός έγινε πιο άγριος. Κι αυτός ο απόλυτος φιλελευθερισμός υιοθετήθηκε στην Ευρώπη ως μια γενική αρχή.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Αναγέννηση αναδύθηκε στην Ευρώπη κι έβαλε στο κέντρο της κοινωνίας τον άνθρωπο. Ο ουμανισμός αυτός όμως ξεχάστηκε. Και τώρα στο κέντρο της κοινωνίας είναι το κέρδος και το χρήμα. Κι αυτή η κοινωνία πια δεν είναι απλώς μια κοινωνία κατανάλωσης, αλλά υπερκατανάλωσης. Και δεν μιλάμε πια για καπιταλισμό, αλλά για υπερκαπιταλισμό.
– Εχει φτάσει σε αδιέξοδο ο δυτικός ορθολογισμός;
– Οχι. Η Ευρώπη συνεχίζει να έχει τον ρόλο του ηγέτη της δημοκρατίας στον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, έτσι όπως είναι σήμερα, είναι η μόνη ουτοπία η οποία λειτουργεί σε αυτόν τον πλανήτη. Είναι ένας χώρος όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα ακόμα υπόκεινται σε νόμους, υπάρχουν ακόμη κοινωνικά πλεονεκτήματα που δεν έχουν καταστραφεί. Το κράτος του δικαίου λειτουργεί. Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι ένα μοναδικό οικοδόμημα που πρέπει να σωθεί. Είναι ο κύριος εχθρός όλων των δικτατοριών του κόσμου. Εάν τώρα η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν ήταν ισχυρή, ο δεσποτισμός που έρχεται αυτή τη στιγμή από τη Ρωσία θα έβλαπτε τρομερά την Ευρώπη. Είμαι ένας πιστός της Ευρώπης, της Ευρωπαϊκής Ενωσης, πιστεύω ότι πρέπει να σωθεί.
– Τι θέση έχουν μέσα σ’ αυτό το ευρωπαϊκό όραμα οι διανοούμενοι, οι καλλιτέχνες;
– Ο πολιτισμός παραμένει στην Ευρώπη ένας τομέας πάρα πολύ προοδευτικός. Είναι ένα μοναδικό εργαστήρι πολιτισμού σ’ αυτόν τον πλανήτη. Τα θεατρικά φεστιβάλ είναι καταπληκτικά, όπως της Αβινιόν, του Εδιμβούργου, στην πόλη Σιμπίου στη Ρουμανία. Το βιβλίο είναι πολύ σημαντικό επίσης. Οι Ευρωπαίοι είναι άνθρωποι που διαβάζουν. Οπότε η φαιά ουσία υπάρχει στην Ευρώπη. Το μόνο που πρέπει, είναι οι φωνές των διανοουμένων να ακούγονται πιο δυνατά από τις φωνές των τραπεζιτών, των εμπόρων… Δεν πρέπει να αφήσουμε μόνον αυτούς που ασχολούνται με τα οικονομικά να αποφασίσουν για το μέλλον μας.
Το έργο του Ματέι Βιζνιέκ «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα», σε σκηνοθεσία Νίκου Γκεσούλη, ανέβηκε τον χειμώνα στο θέατρο Προσκήνιο και θα παρουσιαστεί στο Διεθνές Φεστιβάλ Πέτρας το Σάββατο 18 Ιουλίου στις 21.30.