Η Ελλάδα έχει σήμερα μια προηγμένη κοινωνία χωρίς αναλφαβητισμό, με επένδυση στην εκπαίδευση, ελληνική και ξένη, με υψηλό (ακόμα) κατά κεφαλήν εισόδημα και τη χειρότερη ποιοτικά Βουλή στην Ιστορία της.
Πώς εξηγείται αυτή η παράδοξη αναντιστοιχία κοινωνίας και πολιτικής ζωής;
Οταν το μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων ήταν αγράμματοι αγρότες, η χώρα αξιώθηκε να έχει πρωθυπουργούς όπως ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και ο Χαρίλαος Τρικούπης. Πώς εξηγείται αυτή η δυσαναλογία λαού και ηγετών του; Αν προσέξουμε τον κοινοβουλευτισμό του 19ου αιώνα, θα διαπιστώσουμε ότι οι ψηφοφόροι παρακολουθούσαν τους προστάτες τους στην ιεραρχία των πελατειακών σχέσεων. Επειδή δεν έχουμε στατιστικές για τα ποσοστά αποχής, μπορούμε να υποθέσουμε ότι θα ήταν υψηλά σε μια κοινωνία αγραμμάτων. Παράλληλα, η επιρροή των επιλέκτων ή των ισχυρών υπήρξε ασφαλώς ισχυρότερη από ό,τι στα εκλογικά σώματα του 20ού αιώνα όταν τα χαμηλότερα στρώματα προσπαθούσαν να χειραφετηθούν από τους προστάτες ή υπάκουαν σε οργανωμένη κομματική χειραγώγηση.
Η σημερινή κατάπτωση του πολιτικού βίου εκκίνησε με τη δικτατορία του 1967 η οποία συνέπεσε με μια πρωτοφανή οικονομική άνοδο που εξέπεμπε η Ευρώπη και στην περιφέρειά της. Η εξαγορά της ευζωίας έδωσε στους στρατιωτικούς διαχειριστές της εξουσίας την ευκαιρία να καταδημαγωγήσουν ένα τμήμα της κοινωνίας. Οι πολιτικοί ταγοί ως επί το πλείστον σώπασαν, αλλά αυτοί που αντιστάθηκαν μαζί με διανοούμενους και τεχνοκράτες ήταν ευάριθμοι και οι καταγγελίες τους έφθαναν συνήθως στα αυτιά των ομοίων τους. Ο αντιδικτατορικός αγώνας προκάλεσε μεν τη συμπάθεια των ξένων, αλλά τη χούντα ξέκανε η εθνική τραγωδία που μόνη της προκάλεσε.
Η έννοια της λαϊκής αυθεντίας ήταν στην πρωτόγονή της μορφή έργο πολλών πατέρων, όμως ο λαϊκισμός του Ανδρέα Παπανδρέου είχε ως αφετηρία του τις ΗΠΑ. Η κλήση των πατέρων του αμερικανικού Συντάγματος προς τον μικρό αγρότη σχετίζεται με την προσπάθεια των επαναστατών να απαλλαγούν από τα προνόμια του βρετανικού στέμματος και της αριστοκρατίας που το πλαισίωνε. Ο αμερικανικός λαϊκισμός, που στη σημερινή του ακραία μορφή εμφανίζεται ως «Πάρτι Τσαγιού», διατηρεί μια λογοδοσία που απουσιάζει από το ελληνικό υπόδειγμα. Η επίδραση της πρώτης ιδίως περιόδου του ΠΑΣΟΚ, στο ηθικό αρχικά και έπειτα στο ήθος των Ελλήνων, υπήρξε αποφασιστική για το μέλλον της χώρας. Ενίσχυσε ο πασοκικός λαϊκισμός την ιδέα της ελληνικής μοναδικότητας που ενδημούσε στην κοινωνία, την άποψη ότι οι ξένοι μάς υποβλέπουν γιατί μας φθονούν και ότι το χρέος τους για την προσφορά των αρχαίων ημών προγόνων δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε χρήμα. Εμαθαν ακόμα οι συμπατριώτες μας ότι, εκτός από τους ξένους, πρέπει να μας σιτίζει και ένα θεόπεμπτο μεγάλο κράτος.
Οταν ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ δήλωνε ότι οι πιστωτές μας δεν αντιλαμβάνονται τη νωπή λαϊκή εντολή προς την κυβέρνησή του από τους ψηφοφόρους, ήταν σαν να έλεγε ότι η βούληση των Ελλήνων έχει απόλυτη προτεραιότητα έναντι όλων των άλλων Ευρωπαίων. Η παρουσία και η κατάθεση του Ανδρέα Παπανδρέου στο δικαστήριο που δίκαζε τους πρωταίτιους της χούντας υπήρξε αποκαλυπτική της νοοτροπίας που περιγράψαμε. Αφού για τη δικτατορία έφταιγε αποκλειστικά η Αμερική, η δίκη των υπαλλήλων της μεγάλης δύναμης δεν είχε κανένα σκοπό. Κατ’ αυτόν η ελληνική ΚΥΠ υπήρξε παράρτημα της CIA από την εποχή της υπουργίας του στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Το ποια ήταν η δικιά του ευθύνη ως υπουργού εκείνης της κυβέρνησης δεν φαινόταν να τον απασχολεί τότε. Η απόσειση των ευθυνών γενικά αποδίδεται από εκείνο το «εγώ απλώς προεδρεύω».
Σταδιακά οριστικοποιήθηκε η μεταβίβαση της ευθυνών του Ανδρέα «εις το διηνεκές» και η τακτική αυτή μαζί με πολλές άλλες κακές συνήθειες του ΠΑΣΟΚ υιοθετήθηκαν από τη Νέα Δημοκρατία. Ο παλιός Συνασπισμός αντιστάθηκε στον λαϊκισμό χάρη σε ηγέτες του όπως ο Λεωνίδας Κύρκος και ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης. Με τον Αλέκο Αλαβάνο επικεφαλής, ο λαϊκισμός εγκαθίσταται και στο κόμμα αυτό.
Καθώς η Δημοκρατία και η ελευθερία που επαγγέλλεται θέλουν «αρετή και τόλμη», η έλλειψη αυτών των δύο αγαθών προδίδει κοινωνία που έχει «μωρανθεί» και αδυνατεί να επιλέξει τους αξίους. Πρόκειται συνεπώς για την έκπτωση του συστήματος που πλέον περιγράφει ο Αριστοτέλης ως «Οχλοκρατία». Δυστυχώς, ουδεμία από τις υποσχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ περιλαμβάνει την παραγωγικότητα, το κράτος δικαίου, την αξιοκρατία και τη μεταρρύθμιση. «Οι πολιτικές ηγεσίες, τα ΜΜΕ, οι συνδικαλιστές κ.λπ. διυλίζουν… το σκέλος των περικοπών, αλλά ταυτόχρονα εμποδίζουν να υλοποιηθεί το υπόλοιπο 70% που αφορά τις διαρθρωτικές αλλαγές», σημειώνει ο Πάσχος Μανδραβέλης. Ουδείς λόγος για μεταρρυθμίσεις, η επιχειρηματικότητα παγίως επιβαρύνεται, ο κ. Κατρούγκαλος επαναφέρει τους επίορκους στη δούλεψη του κράτους, ο κ. Στρατούλης βολεύει τους δικούς του και ο κ. Βαρουφάκης μάλλον θα μας λείψει. Στο μέτωπο της συμφωνίας περιμένουμε μία από τις δύο πιθανότητες:
To κακό ή το χειρότερο.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.