Η «Καλυψώ», τις ημέρες της δόξας, δεν ήταν ένα απλό ωκεανογραφικό ερευνητικό σκάφος. Ηταν μια μεγάλη κυρία των θαλασσών, μόνιμη «σύντροφος» του Γάλλου εξερευνητή Ζακ-Υβ Κουστό. Μαζί είχαν ταξιδέψει εκατομμύρια ναυτικά μίλια από την Ερυθρά Θάλασσα ώς τον Αμαζόνιο και από την Ανταρκτική ώς τον Ινδικό Ωκεανό. Σήμερα, όμως, από το όμορφο σκαρί δεν απομένει παρά ένας σκουριασμένος σκελετός, παρατημένος έξω από μία αποθήκη σ’ ένα λιμάνι της Βρετάνης, στη δυτική Γαλλία.
Πολύ δύσκολα αναγνωρίζει κανείς σε αυτά τα παλιοσιδερικά το πλοίο που «πρωταγωνίστησε» σε δεκάδες ταινίες και μαγνητοσκοπημένες περιπέτειες από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 ώς τη δεκαετία του ’80. Στο πέρασμα των ετών, η «Καλυψώ» και ο Κουστό εξελίχθηκαν σε σύμβολα του δραστήριου οικολογικού κινήματος, ενημερώνοντας για τα θαύματα και την ευαίσθητη φύση των ωκεανών του κόσμου. Οι πλόες ήταν ταυτόσημοι με τις ομορφιές της εξερεύνησης των ωκεανών.
Σήμερα, η «Καλυψώ» σαπίζει στην αποθήκη όπου μεταφέρθηκε για να επισκευασθεί το 2007. Πάνω της μεγαλώνουν διάφορα παράσιτα. Τα περισσότερα μεταλλικά και ξύλινα στοιχεία έχουν αφαιρεθεί και αποτελεί ένα απαίσιο σύμβολο, που δείχνει πόσο έσβησε ο Κουστό από τη συλλογική μνήμη. Δεν είναι τυχαίο ότι ούτε η γαλλική κυβέρνηση ούτε και οι απόγονοί του ενδιαφέρθηκαν για την τύχη του σκάφους.
Ο Κουστό ήταν επιστήμονας με ανεξάντλητο επικοινωνιακό χάρισμα και γνώριζε πολύ καλά ότι, για να βρει πηγές χρηματοδότησης, έπρεπε να παρουσιάσει την έρευνα με ελκυστικό τρόπο. Κι αυτό ακριβώς κατάφερε με τις καταπληκτικές υποβρύχιες κινηματογραφήσεις του. Ομως, δεν άφησε σαφείς εντολές σχετικά με το τι θα συνέβαινε στο σκάφος που τον «ακολουθούσε» σαν πιστός φίλος σε όλα του τα ταξίδια.
Το 1996, η «Καλυψώ» έπλεε στον κόλπο της Σιγκαπούρης, όταν την εμβόλισε μία μαούνα, βυθίζοντάς την στον πυθμένα. Με δυσκολίες έγινε η ανέλκυση και η μεταφορά στη Γαλλία.
Η Εταιρεία Κουστό, μία μη κερδοσκοπική οργάνωση που ιδρύθηκε από τον ίδιο τον Κουστό, προσπάθησε να την αποκαταστήσει μετά τον θάνατο του μεγάλου εξερευνητή, αλλά επακολούθησε πληθώρα διαφωνιών και αγωγών, με αποτέλεσμα το σκαρί να αφεθεί να αποσαθρώνεται σταδιακά, ενώ το κάτω μέρος της πλώρης, όπου βρίσκεται το περίφημο υποθαλάσσιο παρατηρητήριο, οξειδώνεται. «Η εγκατάλειψη του σκάφους δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη», επισημαίνει ο Ζεράρ ντ’ Αμποβίλ, πλοίαρχος του Planet Solar, ενός ηλιακού ερευνητικού σκάφους, και συνεχίζει: «Είμαστε μια χώρα όπου η ναυτική κληρονομιά δυσκολεύεται να ζήσει». Ταυτόχρονα, οι πιθανότητες να φροντίσει η κυβέρνηση για την ανακαίνιση και συντήρηση του πλοίου μειώνονται, καθώς η ανάμνησή του σιγά σιγά σβήνει. «Αν ρωτήσετε τη νεότερη γενιά Γάλλων, δεν γνωρίζουν ποιο είναι αυτό το σκάφος», εξηγεί ο ντ’ Αμποβίλ.
Το τι πρόκειται να συμβεί μελλοντικά με τον σκελετό του πλοίου εγείρει ερωτήματα σχετικά με το ποια θα πρέπει να είναι η τύχη ενός σκάφους που ολοκληρώνει τον «βίο» του. Η συχνή κατάληξη των παλιών σκαριών, ο κατατεμαχισμός τους για «σκραπ», μοιάζει να είναι υπερβολικά φρικτή μοίρα για το ιστορικό αυτό πλοίο. Το 2007, το σκάφος έφτασε στο Κονκαρνό, για να ανακαινιστεί πλήρως. Το 2009, η Εταιρεία Κουστό αποφάσισε ότι οι εργασίες δεν ήταν ικανοποιητικές και σταμάτησε να καταβάλλει όσα όφειλε στο ναυπηγείο Πιριού που είχε αναλάβει την εργασία. Ομως, το δικαστήριο έκρινε ότι η Εταιρεία Κουστό έπρεπε να πληρώσει τα οφειλόμενα στο ναυπηγείο, που απείλησε ότι αν αυτή δεν απομάκρυνε το σκάφος, θα το δημοπρατούσε, κάτι που τελικά δεν έγινε.
Πολλοί είναι αυτοί που συγκεντρώνονται και παρατηρούν τον σάπιο σκελετό μιας «κυρίας των ωκεανών». Ολοι –ιδιαίτερα όσοι έχουν σχέση με τη θάλασσα– λένε ότι το αξιοπρεπές τέλος που του προσήκει είναι να μεταφερθεί στα ανοιχτά και να ποντιστεί.