Ενα ασήμαντο επεισόδιο, η επίθεση ομάδας μηχανοκίνητων κρανοφόρων σε κατάστημα όπου υψωνόταν η σημαία της Ε.Ε., φανέρωσε το εύρος του διχασμού που βιώνει η Ελλάδα. Οχι του παραδοσιακού διχασμού, μεταξύ δεξιών – αριστερών, «μπλε» – «πράσινων», νεοναζί – αντιρατσιστών, αλλά του διχασμού που ανακατεύει την τράπουλα και μοιράζει αλλιώς τα χαρτιά, μεταξύ ευρωπαϊστών και ευρωσκεπτικιστών, αυτών που πιστεύουν ότι η Ευρώπη είναι ενάντια στα συμφέροντά μας και εκείνων που θεωρούν ότι τα συμφέροντα της χώρας διασφαλίζονται μόνο μέσα στη γηραιά ήπειρο. Ομως στην καρδιά και αυτού του διχασμού, όπως και σε όλους τους προηγούμενους, φωλιάζει το δίπολο εθνικό – αντεθνικό (προδότες – πατριώτες σε εναλλάξιμους ρόλους).
Βουλήσεις που συγκρούονται άγρια – καμία σοφία δεν τις κατασιγάζει. Τη νέα διχοστασία, τον επικείμενο ενδεχομένως βάρβαρο αλληλοσπαραγμό πυροδοτεί το αυριανό δημοψήφισμα. Διχαστικό ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Ακόμη και οι μετριοπαθείς υφίστανται ανηλεείς επιθέσεις (και ενίοτε απομακρύνονται από το περιβάλλον τους ως προδότες).
Τα δημοψηφίσματα συνήθως οργανώνουν αυτοί που πιστεύουν ότι θα τα κερδίσουν. Πάντα με το πρόσχημα της άμεσης δημοκρατίας – μια ψευδαίσθηση. Διότι, πώς μπορεί το ΝΑΙ ή το ΟΧΙ να δώσει απάντηση σε θέματα περίπλοκα, που έχουν λειανθεί από τη στίλβη της πολιτικής σκοπιμότητας; Πόσο βαθύς εκτενής εξαντλητικός διάλογος μπορεί να γίνει από τα πριν με τους πολίτες για ένα σοβαρό πολιτικό ζήτημα; Συχνά αυτό παραμένει ουκ ολίγον συσκοτισμένο. Το μόνο που προσφέρει είναι η ώθηση σε αυτόν που το προκηρύσσει με τη βεβαιότητα της νίκης.
Ανοίγοντας βαθύ ρήγμα στον κορμό μιας κοινωνίας με πεπατημένη στη διχόνοια. Κατά τον εθνικό μας ποιητή, είναι η μοναδική εχθρική δύναμη που απειλεί τους Ελληνες («Η Διχόνοια που βαστάει/ένα σκήπτρο η δολερή/καθενός χαμογελάει/πάρτ’ το, λέγοντας, και συ). Θα ήταν παρωχημένο να μιλήσουμε για πατροπαράδοτη κληρονομική νόσο, για εθνικό «στίγμα», για ασύνειδη εσωτερική τάση αυτοκαταστροφής. Κι ας μας κατατρέχει από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, τον Τρικούπη (η πολιτική του Θεόδωρου Δηλιγιάννη ήταν «η αντίθετος της του κ. Τρικούπη»), τον Βενιζέλο, το «Ανάθεμα», τα Νοεμβριανά του 1916 και τον 20ετή διχασμό (έως το 1936), τον Εμφύλιο.
Αλλά γιατί είναι πάντα τόσο δύσκολη η συμφιλίωση, γιατί δεν έχουν απήχηση τα κηρύγματα για ομόνοια; Ακούγονται από μορφές ενορατικές, απροσωπόληπτες, που δεν εισακούγονται. Ισως γιατί οι επιμέρους ιδεολογικές μας ταυτότητες αποδεικνύονταν ισχυρότερες από την εθνική, ηθική, πολιτισμική μας ταυτότητα – είμαστε κάτι αποκλείοντας κάτι άλλο. Ισως γιατί δεν έχει καλλιεργηθεί μια κοινή ισχυρή πολιτική συνείδηση ώστε να υπερκεραστεί –σε κρίσιμες στιγμές– η ασυμφωνία, το ρήγμα, και επικρατεί ο κομματικός ανταγωνισμός και οι πικρές του συνέπειες. Ανύπαρκτες οι εποχές σύνθεσης, ελάχιστα τα εργαλεία ενάντια στη δυσφορία που γεννά η κρίση.
Ωστόσο κάπου θα πρέπει να υπάρχει η αρχή μιας απάντησης. Οχι νέες ιδέες, αλλά κάτι πιο πολύτιμο, πιο εύθραυστο, η μνήμη των κοινών αγώνων. Οι ταραγμένες εποχές ισορροπούν στο λεπίδι, με αίμα. Ομως από όλους τους μεγάλους ασθενείς, οι ενωμένοι, οι συζυγείς είναι εκείνοι που μπορούν ταχύτερα να θεραπεύσουν τα δεινά τους.