Στο βιβλίο του παιδοψυχολόγου Ανταμ Φίλιπς «Το θηρίο στο παιδικό δωμάτιο» μαθαίνουμε πολλά για τον ταραγμένο γάμο της λέξης και της επιθυμίας.
Ο Φίλιπς αναφέρεται σε νήπια που εγκαταλείπουν την πιο πλούσια συγκινησιακά εποχή της ζωής τους, την απόλυτη τύρβη του “θέλω”, για να μιλήσουν- θυσιάζοντας ένα μέρος του οδυρμού και της περιπάθειας στις λέξεις. “Οι τρόποι με τους οποίους μας προδίδουν οι λέξεις” λέει ο Άνταμς, “μόνο με λέξεις μπορούν να περιγραφούν”. Δεν ξέρω γιατί τον θυμήθηκα μετά το πρώτο διάγγελμα του πρωθυπουργού. Ίσως επειδή οι λέξεις μάς προδίδουν σε όλες τις ηλικίες, κουβαλώντας κάτι από τη φόρτιση του προγλωσσικού εαυτού: δηλώνουμε κάτι που ποθούμε να το ασπαστούν οι άλλοι, θέλουμε να πείσουμε και να συγκινήσουμε με λέξεις.
Ο κύριος Τσίπρας προκειμένου να πείσει για την επιχειρηματολογία του (και για την αιφνίδια και μάλλον νηπιακή αποχώρηση από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων) χρησιμοποίησε τα επιρρήματα “κυρίαρχα” και “περήφανα”, το ουσιαστικό αξιοπρέπεια (δις) και για τη λιτότητα επέλεξε τους επιθετικούς προσδιορισμούς “τιμωρητική” και “ταπεινωτική”. Μίλησε εξάλλου για “ταπείνωση ενός ολόκληρου λαού”, άρα η ταπείνωση και η αξιοπρέπεια ήταν οι λέξεις κλειδιά του διαγγέλματός του.
Σκέφτομαι τώρα ότι το παιδί ξέρει αρκετά για την ταπείνωση, όχι όμως και για την αξιοπρέπεια. Η αξιοπρέπεια είναι μια λέξη με μεγάλη ρητορική δύναμη, αλλά είναι –μην το ξεχνάμε- και μια λέξη μικροαστική. Είναι η λέξη της παλιάς ελληνικής ταινίας, το αστραφτερό επιχείρημα του νοικοκύρη περί ηθικής ακεραιότητας. Ανατέλλει λοιπόν μια μικροαστική Αριστερά που μιλάει για προκοπή, νοικοκυριό και αξιοπρέπεια. Κι η γλώσσα που χρησιμοποιεί για να το πετύχει είναι ένας θρίαμβος της συναισθηματολογίας, της ανησυχίας και της οδύνης.
Πολύ συζητήθηκε η έμφαση στο “όχι” του δημοψηφίσματος το οποίο παραπέμπει στην εθνική μας αγάπη για το “όχι”, στην εθνική μας γιορτή, στον αντιφρονούντα Έλληνα. Υπάρχει όμως και ο Έλληνας-παιδί. Το όχι, η αγαπημένη λέξη των νηπίων, δίνει στο διάγγελμα τον συγκρουσιακό χαρακτήρα που ζητάει το παιδί μέσα μας.