Ένας άντρας και πολλές γυναίκες πρωταγωνιστούν στη φετινή καλοκαιρινή έκθεση που οργανώνει το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο. Εκείνος είναι ο Man Ray, γνωστός κατεξοχήν ως φωτογράφος, παρόλο που ξεκίνησε την καλλιτεχνική του διαδρομή ως ζωγράφος και ασχολήθηκε επίσης με τη γλυπτική, τη χαρακτική, τον κινηματογράφο και ό,τι άλλο πρόσταξε η δημιουργική του φαντασία. «Ανατρέχοντας στη ζωή σας, τι θα λέγατε ότι σας έχει προσφέρει τη μεγαλύτερη ικανοποίηση;» είχε ερωτηθεί κάποτε στο πλαίσιο συνέντευξης. «Νομίζω… οι γυναίκες», απάντησε. Έτσι φτάνουμε σ’ εκείνες: μούσες, φίλες, ερωμένες και συζύγους, ανώνυμα μοντέλα και διάσημες πρωταγωνίστριες, χυμώδη σώματα ή ακόμα και φιγούρες που είχαν σμιλευτεί από τα χέρια άλλων δημιουργών, όπως οι Τρεις Χάριτες που απεικονίζονται αριστερά, σε μια φωτογραφία του 1933 με τίτλο Καθολική Οπτική. Αυτή και πολλές άλλες εκφάνσεις της θηλυκότητας που τον σαγήνευε θα αναδειχθούν στην έκθεση Man Ray: Τα πρόσωπα της γυναίκας (από 28/06 έως 27/09, www.moca-andros.gr) μέσα από 150 έργα διαφόρων ειδών –φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, χαρακτικά, σχέδια, γλυπτά και readymades– από όλο το εύρος μια καριέρας που ξεπέρασε σε διάρκεια το μισό αιώνα.
Kiki de Montparnasse ―1924
Γεννημένος τις ΗΠΑ το 1890, από γονείς Ρωσοεβραίους μετανάστες, ο Emmanuel Radnitzky έκοψε το όνομά του σε Man Ray και είχε ήδη έναν αποτυχημένο γάμο στο ενεργητικό του όταν αποφάσισε να μετοικήσει στο Παρίσι, το 1921. Σε ένα καφέ γνώρισε την εικοσάχρονη Alice Prin, η οποία προτιμούσε να τη φωνάζουν Kiki και είχε κατακτήσει τον τίτλο της «Βασίλισσας του Montparnasse» χάρη στον πληθωρικό χαρακτήρα της. Μολονότι πόζαρε χρόνια ως μοντέλο σε γνωστούς ζωγράφους, δίστασε να κάνει το ίδιο για τον Man Ray. «Της εξήγησα ότι ήμουν ζωγράφος, αλλά δεν μπορούσα να δουλέψω απευθείας με ένα μοντέλο – μου αποσπούσε την προσοχή, εκείνη ειδικά θα με αναστάτωνε πολύ, ήταν τόσο όμορφη», γράφει ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του. «Θα τη φωτογράφιζα, που ήταν μια υπόθεση στιγμιαία, μετά θα μελετούσα μόνος μου τα αποτελέσματα και θα δούλευα από αυτά, με ηρεμία». Γιατί αρνιόταν, τη ρώτησε, αφού άλλοι την είχαν ζωγραφίσει πολλές φορές γυμνή; Επειδή ένας ζωγράφος απέδιδε την πραγματικότητα πιο ελεύθερα, ενώ μια φωτογραφία θα ήταν πιστά αποκαλυπτική, εξήγησε η Kiki, για να ακολουθήσει ο αντίλογος: «Όχι η δική μου, απάντησα, φωτογράφιζα όπως ζωγράφιζα, μεταμορφώνοντας το υποκείμενο όπως θα έκανε ένας ζωγράφος, εξιδανικεύοντας ή παραμορφώνοντάς το τόσο ελεύθερα όσο ένας ζωγράφος». Σύντομα, όχι μόνο πόζαρε για λογαριασμό του, αλλά έγινε επίσης ερωμένη και η πρώτη μεγάλη μούσα του.
Nusch Éluard ―1937
Στους κύκλους των σουρεαλιστών που συναναστρεφόταν ο Man Ray, μια ακόμη γυναίκα που είχε «απαρνηθεί» το πραγματικό της όνομα –Maria Benz– ήταν η Nusch, σύζυγος του ποιητή Paul Éluard, τον οποίο είχε γνωρίσει το 1930, όταν πια εργαζόταν ως μοντέλο, μετά από μια μάλλον παράδοξη όσο και μέτρια καριέρα στο χώρο του θεάματος. Τον παντρεύτηκε το 1934 και πέρασε στην ιστορία ως μία από τις βασικές ιέρειες του κινήματος. Ένα χρόνο μετά το γάμο τους, ο Man Ray τη φωτογράφισε γυμνή για να εικονογραφηθεί η συλλογή ποιημάτων του Éluard με τίτλο Facile (Εύκολο). Στο φακό του Man Ray πόζαρε επίσης για φωτογραφίες μόδας, μια από τις οποίες θα μπορούσε να είναι η πιο πάνω λήψη, αν δεν ήταν ένα απλό καλοκαιρινό ενσταντανέ στην Antibes, όπου βρέθηκαν να παραθερίζουν τρία συνεχόμενα χρόνια. Στην παρέα τους ήταν επίσης ο Picasso, με τον οποίο υπήρχαν φήμες ότι εκείνη διατηρούσε σχέση – κάτι διόλου απίθανο με τα «καλλιτεχνικά» ήθη που τους διέκριναν.
Catherine Deneuve ―1968
Από τα πρώτα χρόνια στη Γαλλία, ο Man Ray ανακάλυψε στη φωτογραφία μια πηγή εσόδων για να ζει με την άνεση που ποτέ δεν του χάρισε η ζωγραφική. Η Sylvia Βeach, ιδιοκτήτρια του παρισινού βιβλιοπωλείου Shakespeare and Company, έγινε ο συνδετικός κρίκος για να απαθανατίσει τους σημαντικότερους αγγλοσάξονες διανοούμενους της εποχής, ενώ ο Jean Cocteau τού άνοιξε τις πόρτες της γαλλικής αριστοκρατίας, που τον αγκάλιασε ως φωτογράφο-πορτρετίστα. Οι επώνυμοι που πέρασαν μπροστά από το φακό του είναι πολλοί, είτε για ιδιωτικές αναθέσεις είτε για λογαριασμό περιοδικών σε Ευρώπη και Αμερική. Τον Ιούνιο του 1968, ένα χρόνο μετά την Ωραία της ημέρας, το Sunday Times Magazine τον κάλεσε να φωτογραφίσει την Catherine Deneuve. Στις λήψεις, η 25χρονη τότε ηθοποιός φοράει τα Pendants Pending, σκουλαρίκια σχεδιασμένα από τον ίδιο, ως φόρος τιμής σε ένα σπειροειδές εκκρεμές από χαρτί που είχε δημιουργήσει το 1917. Ήταν η τελευταία του δουλειά για περιοδικό, οκτώ χρόνια πριν από το θάνατό του.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΠΟ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ