Λουτρό δημόσιου χαρακτήρα ή πολυτελούς κατοικίας επιφανούς αξιωματούχου κοσμούσε ένα από τα ωραιότερα ψηφιδωτά της πολιτιστικής μας κληρονομιά, που φέρει κτίριο του ρωμαϊκού κόσμου στο σημερινό Διδυμότειχο;
Η ανασκαφική έρευνα έως τώρα αφήνει αναπάντητο το ερώτημα. Ωστόσο, η σύνθετη εικονογραφική του παράσταση με σκηνές από τη μυθολογία και η πλούσια πολυχρωμία του δείχνουν έργο υψηλής αισθητικής τέχνης από άριστους ψηφοθέτες, με συμβολισμούς που εξηγούν και ερμηνεύουν τη θέση του ανάμεσα στη συμβολή των ποταμών Εβρου και Ερυθροποτάμου σε μια ρωμαϊκή πόλη που ίδρυσε ο αυτοκράτορας Τραϊανός (98-117 μΧ.) για να τιμήσει τη γυναίκα του Πλωτίνη.
«Γιος του βασιλιά της Θράκης Κάσσανδρου ήταν ο Εβρος, που τον ερωτεύτηκε η μητριά του, Δαμασίππη, της οικογένειας των Λαπιθών. Ο νεαρός όμως αντιστάθηκε στις προκλήσεις της και για να γλιτώσει τον ατιμωτικό θάνατο από τα χέρια του πατέρα του, μετά τις συκοφαντίες της μητριάς τoυ, έπεσε στον ποταμό Ρόμβο, που από τότε ονομάστηκε Εβρος», αναφέρει ο Πλούταρχος στο έργο του «Περί ποταμών και όρων» δίνοντας ίσως την ερμηνεία-απάντηση για την ανδρική νεανική δαφνοστεφανωμένη μορφή που αναδύεται μέσα από το νερό. Εχει το βλέμμα του στραμμένο σε μια γυναικεία καθιστή φιγούρα που κρατάει σκήπτρο με κεφάλι φιδιού. «Το πιο πιθανό είναι να απεικονίζονται ο ποταμός Εβρος και η Πόλη», αναφέρει ο επικεφαλής της ανασκαφικής ομάδας, αρχαιολόγος, Ματθαίος Κουτσουμανής, για την κεντρική ψηφιδωτή σύνθεση, πλαισιωμένη από μυθικές θαλάσσιες μορφές, ποτάμιες θεότητες σ’ έναν εκπληκτικό «θαλάσσιο θίασο» με διακοσμητικές ζώνες αξιοθαύμαστης χρωματικής ποικιλίας και θεματολογίας.
Ιχθυοκένταυροι με σώμα ανθρώπου, πόδια αλόγου και ουρά ψαριού, Νηρηίδες και ερωτιδείς που «ιππεύουν» δελφίνια περικυκλώνουν την κεντρική παράσταση «Εβρος και Πόλις». Αλυσοειδής πλοχμός με υπέροχα χρώματα περιστοιχίζει τον πομπικό «θαλάσσιο θίασο», ενώ στο νότιο ανατολικό και βόρειο τμήμα κυριαρχούν οι λευκές ψηφίδες σε μια ενιαία επιφάνεια με ελισσόμενη βλαστοσπείρα από τα άκρα της οποίας εκφύονται φύλλα κισσού. Γεωμετρικά σχήματα κοσμούν τις περιμετρικές ζώνες, ενώ εσωτερικά αναπτύσσονται ρόμβοι, τετράγωνα, τρίγωνα και σταυροί που άλλοτε περιβάλλουν, άλλοτε αποδίδονται μεμονωμένοι κι άλλοτε συμπλέκονται. Στο νότιο τμήμα απεικονίζονται πτηνά και φυτικά μοτίβα ενώ στη βόρεια πλευρά η θεματολογία αλλάζει. Σε δύο διάχωρα, διακοσμημένα με γεωμετρικά θέματα, σώζεται μέσα σε ρόδακα ο «κόμβος του Σολομώντα».
Τα ψηφιδωτά της Πλωτινόπολης δεν είναι πρόσφατο εύρημα. Ερχονται σταδιακά στο φως με πλήθος κινητών ευρημάτων (κεραμική, σιδερένια, χάλκινα και οστέινα αντικείμενα, γυάλινα αγγεία και πολλά νομίσματα) από το 2009 σε ανασκαφές της ΙΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών αρχαιοτήτων με χρηματοδότηση αρχικά του υπουργείου Μακεδονίας-Θράκης και στη συνέχεια του Δήμου Διδυμοτείχου. Το υπέροχο ψηφιδωτό του δάπεδο, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, καλύπτει επιφάνεια 140 τ.μ. αλλά μέχρι σήμερα έχει αποκαλυφτεί σε έκταση 90 τ.μ. Διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση και αν οι τοίχοι μεταγενέστερου κτιρίου των παλαιοχριστιανικών χρόνων (4ος-5ος μ.Χ. αιώνας) δεν είχαν προκαλέσει φθορές, θα είχαμε ένα ολοκληρωμένο αριστούργημα της ψηφιδωτής τέχνης, ασυνήθιστο για τη Βόρεια Ελλάδα ως προς το εικονογραφικό θέμα, που συναντάμε στην Ιταλία ή στην Κόρινθο.
«Η επιμελημένη κατασκευή του κτιρίου, η θέση της αίθουσας στη βόρεια πλευρά, το μέγεθός της, η ύπαρξη των δύο θυρεών ανοιγμάτων και το ψηφιδωτό δάπεδο μαρτυρούν τρικλίνιο (αίθουσα συμποσίου) λουτρού. Παραμένει ωστόσο ο προβληματισμός για τον χαρακτήρα (δημόσιο ή ιδιωτικό) του», διευκρινίζει ο κ. Κουτσουμανής. Ο χώρος, εξηγεί, βρισκόταν σε χρήση από τον 2ο ώς τον 6ο μ.Χ. αιώνα, μέχρι, δηλαδή, τη μεταφορά της πόλης από τον Ιουστινιανό στο βυζαντινό κάστρο του Διδυμοτείχου.
Στην ίδια αρχαιολογική θέση, στρατιώτες, ανοίγοντας χαρακώματα, βρήκαν το 1965 τη χρυσή σφυρήλατη προτομή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου (193-211 μ.Χ.), που φυλάσσεται στο μουσείο Κομοτηνής. Στο ίδιο κτιριακό συγκρότημα φαίνεται ότι ανήκει ένα δεύτερο κτίριο που ανασκάφηκε σε απόσταση 20 μέτρων από το τρικλίνιο στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Αποκάλυψε επίσης ψηφιδωτά δάπεδα με μυθολογικές παραστάσεις (Λήδα και Κύκνος, άθλοι του Ηρακλή) αλλά κι ένα πηγάδι (διαμέτρου 2,20 μ.) με λαξευτούς γωνιόλιθους (ανασκάφηκε σε βάθος 11,20 μέτρων), εντυπωσιακό δείγμα υδραυλικής αρχιτεκτονικής. «Τα δύο κτίρια προφανώς αποτελούν ενιαίο συγκρότημα. Μένει να το επιβεβαιώσουμε με ανασκαφές, που ευελπιστούμε να χρηματοδοτηθούν και φέτος από τον Δήμο Διδυμοτείχου», υπογραμμίζει ο κ. Κουτσουμανής. «Δεν γνωρίζουμε ποιες άλλες παραστάσεις μάς επιφυλάσσει το ψηφιδωτό δάπεδο, αλλά η συνέχεια της αρχαιολογικής μας έρευνας ίσως απαντήσει και σε ένα άλλο ερώτημα: υπήρχε στη θέση αυτή θρακική πόλη πριν από την Πλωτινόπολη και ποιο είναι το όνομά της; Οι απαντήσεις ίσως μας χαρίσουν την πιο μεγάλη αμοιβή».