ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΥΡΙΓΟΣ
Ελληνοτουρκικές σχέσεις
εκδ. Πατάκη
Το λίαν ευκολοδιάβαστο, παρά τον όγκο του, βιβλίο του Αγγελου Συρίγου γράφτηκε για να αποτελέσει κεντρικό έργο αναφοράς στον τομέα των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Και πέτυχε απόλυτα τον στόχο του.
Καλύπτει με εντυπωσιακή επάρκεια το γνωστικό αντικείμενο τόσο χρονολογικά, όσο και (πολυ)θεματικά, απευθυνόμενο και στον μέσο αναγνώστη και στον φοιτητή πολιτικών επιστημών αλλά και στον ειδικό μελετητή. Ιδιαίτερα χρήσιμο θα είναι και σε επαγγελματίες της εξωτερικής πολιτικής αλλά και στο πολιτικό προσωπικό της χώρας που στην πλειοψηφία του δεν είχε ποτέ επαρκή γνώση των σχετικών θεμάτων.
To θέμα προσεγγίζεται από ιστορική, νομική και διπλωματική σκοπιά και καλύπτει ένα εύρος ζητημάτων που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τις θαλάσσιες ζώνες, με έμφαση στα χωρικά ύδατα και την υφαλοκρηπίδα, την εξέλιξη του διαλόγου και των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, την εμφάνιση του ζητήματος των Γκρίζων Ζωνών, με αφορμή την κρίση των Ιμίων, το κυπριακό πρόβλημα, τον θαλάσσιο ενεργειακό πλούτο, τις προϋποθέσεις συνεκμετάλλευσης στο Αιγαίο, την ανάγκη για μυστικότητα διαδικασίας διαπραγμάτευσης και λογοδοσία στο τέλος της διαδρομής.
Ο συγγραφέας κάνει μια σειρά σημαντικών διαπιστώσεων που αφορούν την απουσία εθνικής στρατηγικής και την ανάγκη διατήρησης της αποτρεπτικής ικανότητας των ΕΕΔ, ενώ επισημαίνει ότι η Τουρκία θα παραμείνει μια χώρα με ισχυρή γεωπολιτική θέση και το ενδεχόμενο σημαντικής αποδυνάμωσης ή ακόμη και διάλυσης αποτελεί εξέλιξη εξαιρετικά χαμηλής πιθανότητας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η άποψη ότι τα ενεργειακά κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου είτε μικρά είτε μεγάλα είναι πολύτιμα για την Τουρκία λόγω του ενεργειακού ελλείμματος της γειτονικής χώρας, αλλά και της αντίληψης περί «συνιδιοκτησίας/συνεκμετάλλευσης» των περιοχών της υφαλοκρηπίδας που ανήκουν στην Ελλάδα και στην Κύπρο.
Σε μια βιβλιοκριτική ενός πονήματος σχεδόν 900 σελίδων που ασχολείται με ένα τόσο σύνθετο θέμα δεν θα μπορούσαν να μην καταγραφούν και κάποιες διαφωνίες απόψεων. Για παράδειγμα, εκτός από τους λανθασμένους χειρισμούς της τότε ελληνικής κυβέρνησης στην περίπτωση Οτσαλάν, δεν υπάρχουν ευθύνες εθνικιστικών κύκλων; Το τίμημα από την άσκηση «ιδιωτικής» εξωτερικής πολιτικής (καλοπροαίρετα ή μη δεν αποτελεί ζητούμενο) με διαφορετικούς στόχους, αντιλήψεις ή και συμφέροντα από την επίσημη κυβέρνηση της χώρας ήταν ιδιαίτερα ακριβό και στα Ιμια. Αποτέλεσμα των «ιδιωτικών» ενεργειών στην υπόθεση Οτσαλάν ήταν «να φορτωθεί» η Ελλάδα με ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα από το οποίο θα είχε μικρότερο ή μεγαλύτερο κόστος, αλλά -σε καμία περίπτωση- ορατό όφελος. Οσον αφορά στη «διαπαιδαγώγηση της κοινής γνώμης από τα πρόθυμα ΜΜΕ» το 2000, μια διαχρονική εξέταση του ρόλου των ΜΜΕ στις ελληνοτουρκικές σχέσεις πιθανόν να οδηγούσε στο αντίθετο συμπέρασμα: ότι είχαν αρνητικό ρόλο, συχνά-πυκνά πλειοδοτώντας σε «πατριωτισμό» και υιοθετώντας σκληροπυρηνικές απόψεις που ούτε ακριβείς ήταν, ούτε βοήθησαν στη νηφάλια δημόσια συζήτηση. Το δε επιχείρημα ότι η ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. θα εκμηδένιζε τα πλεονεκτήματα της συμμετοχής της Ελλάδας στην Ε.Ε. σε πολιτικό επίπεδο παραγνωρίζει το γεγονός ότι βασική θέση όλων των ελληνικών κυβερνήσεων ήταν και παραμένει ότι μια ένταξη της Τουρκίας θα προϋπέθετε την πλήρη ομαλοποίηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι, όταν το βιβλίο ήταν ήδη στο τυπογραφείο, η Ελλάδα κατέθεσε νέα δήλωση που -φρονίμως- περιορίζει τις περιπτώσεις υποχρεωτικής δικαιοδοσίας του Διεθνούς Δικαστηρίου σε περίπτωση προσφυγής τρίτων χωρών.
Οσον αφορά στις προτάσεις πολιτικής, συνήθως είδος εν ανεπαρκεία, το βιβλίο του Αγγελου Συρίγου επιχειρεί με επιτυχία να συμβάλλει στον διάλογο με τρόπο νηφάλιο και δημιουργικό. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις του συγγραφέα περί θαλασσίων ζωνών (μεταξύ άλλων, προτείνει και την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων) και περί φόβου του διαλόγου με την Τουρκία. Θεωρώντας βέβαιο ότι η Ελλάδα θα δεχθεί ισχυρές πιέσεις για διαπραγματεύσεις, υποστηρίζει ότι η ελληνική πλευρά πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία των κινήσεων, αλλιώς θα τρέχει πίσω από τις τουρκικές προτάσεις. Ορθότατη πρόταση έπειτα από αρκετά χρόνια παθητικής εξωτερικής πολιτικής, αν και η υλοποίησή της δεν θα είναι, προφανώς, απλή υπόθεση.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.