Ετούτα τα έξι χρόνια της διαρκούς και πολύμορφης κατάρρευσης της χώρας μας, το θέμα των αιτιών της κρίσης και της απόδοσης ευθυνών το έχουμε ξεχειλώσει. Δεν είναι τόσο δύσκολο θέμα, αλλά το συζητάμε τόσο καιρό ακριβώς επειδή η φύση των ανθρώπινων κοινωνιών είναι περίπλοκη, και η βαρύτητα της ατομικής ευθύνης στη διαμόρφωσή τους είναι μικροσκοπική, σχεδόν ανεπαίσθητη. Διαβάζουμε και μαθαίνουμε ότι εκεί έξω υπάρχουν λαμόγια πολιτικοί και διεφθαρμένοι δημόσιοι υπάλληλοι και καταπατητές και οικοπεδοφάγοι και 50χρονοι υγιέστατοι συνταξιούχοι, και μπορεί να ξέρουμε και κάποιους από αυτούς, αλλά μας μοιάζουν λίγοι. Φαντάζουν ανεκδοτολογικές εξαιρέσεις. Πώς προκάλεσαν τόσο μεγάλη καταστροφή; Δεν μπορεί. Πρέπει να φταίει και η Μέρκελ.
Υπάρχουν, όμως, μερικές συγκεκριμένες στιγμές στις οποίες συμβαίνει να τους βλέπεις τους φταίχτες μαζεμένους. Και ξαφνικά καταλαβαίνεις πώς συνέβη και φτάσαμε ώς εδώ.
Πριν από λίγες ημέρες στην εθνική οδό, λίγο πριν από την Κόρινθο, συνέβη ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα που προκάλεσε μεγάλο μποτιλιάρισμα. Εκεί, στην ουρά, περιμένοντας με τους εκατοντάδες άλλους να ανοίξει ο δρόμος, ήταν μία στιγμή τέτοια. Αρκούσε μόνο να στρίψεις το κεφάλι προς τα δεξιά, για να δεις τους αμέτρητους συμπολίτες μας που γκάζωναν στη Λωρίδα Εκτακτης Ανάγκης για να περάσουν τους άλλους, τους σταματημένους, για να πάνε αυτοί πιο γρήγορα. Τα γιγάντια μάτριξ έγραφαν «Τροχαίο Ατύχημα Εμπρός», κι αυτοί έτρεχαν ανέμελοι, πάρα πολύ βιαστικοί, ο χρόνος τους πολύ σημαντικότερος από όλων των υπολοίπων, συμπεριλαμβανομένων και τυχόν τραυματιών στο τροχαίο εμπρός, οι οποίοι μπορεί και να καθυστερούσαν να λάβουν την απαραίτητη βοήθεια, επειδή η Λωρίδα Εκτακτης Ανάγκης είχε τόση κίνηση.
Δεν είμαστε όλοι έτσι, προφανώς. Αλλά, σε τέτοιες στιγμές, συνειδητοποιείς πόσοι από εμάς είναι. Και τα παραδείγματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς, βεβαίως, δεν περιορίζονται στους δρόμους. Υπάρχουν παντού, και έχουν ποικίλες μορφές, εντάσεις και συνέπειες. Τα παραδείγματα είναι άπειρα, τα ξέρετε. Αν τα βάλει κάτω κάποιος και τα καταγράψει με νούμερα δίπλα στην κάθε συμπεριφορά, νούμερα που αντιστοιχούν σε αληθινούς πολίτες, θα καταλήξει σε ένα άθροισμα αποκαρδιωτικά ιλιγγιώδες.
Πώς αλλάζει αυτό το πράγμα; Πώς θα γίνουμε καλύτεροι πολίτες, πιο αλληλέγγυοι, πιο υπεύθυνοι; Η απάντηση είναι δύσκολη, καθώς το «πώς είμαστε» επηρεάζεται από αμέτρητες παραμέτρους, ιστορικές, πολιτισμικές, οικονομικές και άλλες.
Εγώ έχω εναποθέσει όλες μου τις ελπίδες στα ρομπότ.
Υπάρχει ένα απλοϊκό παιχνιδάκι στο ίντερνετ, το οποίο ονομάζεται «Error Prone». Δείχνει 26 αυτοκινητάκια που κινούνται σε έναν κύκλο, μόνα τους, με σταθερή ταχύτητα. Κάθε αυτοκινητάκι έχει πάνω ένα γράμμα του λατινικού αλφαβήτου, από το Α ώς το Ζ. Ανά πάσα στιγμή, ο παίκτης μπορεί να πατήσει το αντίστοιχο γράμμα στο πληκτρολόγιό του, αναλαμβάνοντας έτσι τον έλεγχο του αντίστοιχου αυτοκινήτου. Μόλις συμβαίνει αυτό, γίνεται χαμός: ο παίκτης αργά ή γρήγορα είτε πέφτει στο μπροστινό αυτοκινητάκι, είτε καθυστερεί τα υπόλοιπα, και τελικά ολόκληρη η ροή του κύκλου χαλάει. Το συμπέρασμα είναι ότι, όποτε αναλαμβάνει τον έλεγχο άνθρωπος, τα αυτοκίνητα καλύπτουν μικρότερη απόσταση, με περισσότερα ατυχήματα από ό,τι αν τα ήλεγχε το μηχάνημα.
Στις έρευνες που έχουν γίνει για τα τροχαία ατυχήματα, η ευθύνη του «ανθρώπινου λάθους» έχει προσδιοριστεί σε ποσοστό από 90% μέχρι 99%, ανάλογα με την έρευνα. Εταιρείες όπως η Google, η Tesla και η Daimler έχουν ήδη φτιάξει πρωτότυπα οχήματα που μπορούν να οδηγούν μόνα τους, πολύ καλύτερα από οποιονδήποτε ατελή, απρόσεκτο ή παλιάνθρωπο Homo sapiens. Είναι θέμα χρόνου να τα δούμε και στους δρόμους.
Καταλαβαίνετε πού το πάω; Μπορεί αυτή να είναι και η λύση για εμάς. Ας μη γίνουμε καλύτεροι. Ας μην γίνουμε υπεύθυνοι πολίτες, ας μην συμπαθηθούμε μεταξύ μας, ας μην σεβαστούμε θεσμούς και νόμους. Ας συνεχίσουμε να ζούμε ο καθένας μόνος του, εκτός κοινωνίας, πάνω από κανόνες, για την πάρτη του. Τουλάχιστον, όμως, ας φτιαχτούν ρομπότ που θα αναλάβουν τον ρόλο του πολίτη στη θέση μας. Που θα οδηγούν τα αυτοκίνητα για λογαριασμό μας, ώστε να μην υπάρχουν μποτιλιαρίσματα και να μην καθυστερεί το ασθενοφόρο στη ΛΕΑ. Που θα σκέφτονται το κοινό καλό για λογαριασμό μας, θα πληρώνουν τους φόρους μας, θα καθαρίζουν τους κοινόχρηστους χώρους μας, θα παίρνουν τις κοινές μας αποφάσεις για λογαριασμό μας. Μπορεί τότε να μπορέσει να λειτουργήσει αυτή η χώρα.
Δεν βλέπω άλλον τρόπο.