Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1802 ένα δικάταρτο μπρίκι, που πάλευε με τα μανιασμένα κύματα, συνετρίβη στα βράχια του κόλπου Αβλέμονα στα Κύθηρα. Τα 18 άτομα -επιβάτες και πλήρωμα- διασώθηκαν αλλά το φορτίο κατέληξε στον βυθό. Το περιστατικό θα είχε περάσει στα ψιλά γράμματα των ναυτικών χρονικών αν στο αμπάρι δεν βρίσκονταν τα 17 κιβώτια με τις αρχαιότητες του Παρθενώνα που μόλις είχε υφαρπάξει ο Ελγιν και ήταν εν πλω για τη Βρετανία.
Το όνομα του μπρικιού ήταν -διόλου τυχαία- «Μέντωρ», μια και στην ελληνική μυθολογία αυτό ήταν το πρόσωπο πίσω από τον μανδύα του οποίου κρυβόταν η θεά Αθηνά, η οποία όμως δεν έφερε και τόση τύχη στον λόρδο.
Αμέσως μετά τη βύθιση, ο Ελγιν ξεκίνησε τις διαδικασίες της ναυαγιαιρεσίας, με τη βοήθεια Συμιακών σφουγγαράδων που έβγαλαν από το νερό όλα τα κιβώτια με τις αρχαιότητες. Κάπως έτσι, τα γλυπτά του Παρθενώνα έκαναν μια τελευταία διετή στάση στην Ελλάδα προτού φτάσουν στο Λονδίνο. Για να μην τραβήξει την προσοχή, ο Ελγιν, που δεν επέβαινε στο πλοιάριο, είχε χαρακτηρίσει το περιεχόμενο των κιβωτίων «some stones of no value».
Πενταετής έρευνα
Από το 2011 ο αρχαιολόγος δρ Δημήτρης Κουρκουμέλης και η ομάδα του από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων έχουν κατεβεί σε βάθος 22 μέτρων διερευνώντας τι έχει απομείνει από το σκαρί. Η προσπάθειά τους συνεχίστηκε και το 2012, το 2013 αλλά και φέτος με τη βοήθεια του σωματείου των Κυθηρίων της Αυστραλίας, Kytherian Research Group.
Δεν είναι η πρώτη φορά που δύτες επιστρέφουν στον «Μέντορα». Εχουν ξαναγίνει απόπειρες και τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Σήμερα όμως, με τα προηγμένα τεχνολογικά μέσα, η ομάδα του Κουρκουμέλη, που είχε και αρωγό ορισμένα μέλη της ομάδας που θα ερευνήσει το ναυάγιο των Αντικυθήρων, έχει μια εξαιρετική εικόνα για το τι βρίσκεται στον πυθμένα.
Η έρευνα της Εφορείας Εναλίων, στην οποία προΐσταται η δρ Αγγελική Σίμωσι, έγινε από τις 26 Ιουνίου μέχρι και τις 12 Ιουλίου. Εστιάστηκε στο σωζόμενο δυτικό τμήμα του μπρικιού, καθώς οι Συμιακοί είχαν αναγκαστεί να καταστρέψουν ένα μέρος του για να έχουν πρόσβαση στο αμπάρι.
«Είμαστε πολύ ευτυχείς που ξαναγυρίσαμε στον Μέντορα», λέει στην «Κ» ο επικεφαλής Δημήτρης Κουρκουμέλης. «Φέτος καταφέραμε να σχηματίσουμε πιο ακριβή άποψη για το τι άλλο μετέφερε το μπρίκι εκτός από τα Γλυπτά. Βρήκαμε πάνω από 12 αρχαία νομίσματα, από αρχαϊκά μέχρι ρωμαϊκά, καθώς και απολιθώματα από ψάρια, τρεις λαβές από ροδιακούς αμφορείς και ένα μικρό ακέραιο λίθινο αγγείο».
«Σοδειά»
Η φετινή «σοδειά», σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, επιβεβαιώνει τη σκέψη ότι οι επιβάτες του πλοίου είχαν και τις δικές τους αρχαιολογικές συλλογές που ήταν ήσσονος σημασίας. Εκείνη την εποχή μια τέτοια συνήθεια ήταν διαδεδομένη ανάμεσα στα μέλη της καλής κοινωνίας και στους μορφωμένους ταξιδιώτες της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.
«Παράλληλα με τα αντικείμενα αυτά, βρήκαμε και πολλά άλλα που ήταν είδη καθημερινής χρήσης του πλοίου ή προσωπικά είδη των επιβατών όπως ένα οστέινο πιόνι σκακιού. Επίσης εντοπίσαμε μια ακόμα κλεψύδρα και δύο δαχτυλίδια. Ακόμα και ορισμένα οστά από ζώα, τα οποία μάλλον ήταν παστά και προορίζονταν για τη διατροφή των επιβατών. Συχνά εκείνη την περίοδο υπήρχαν και κάποια ζωντανά ζώα στο αμπάρι για τον επισιτισμό» συμπληρώνει ο κ. Κουρκουμέλης, ο οποίος έχει ένα συναισθηματικό δέσιμο με το σκαρί του Αβλέμονα.
Συνδρομή
Στο πλευρό τους βούτηξαν και ο Μπρένταν Φόλεϊ, ο Αμερικανός που αποτελεί «ψυχή» της ενάλιας έρευνας στα Αντικύθηρα, ο Βρετανός Φιλ Σορτ από την ίδια ομάδα και η Τζέμα Σμιθ. Τα δύο ναυάγια δεν συγκρίνονται, αλλά για την ομάδα των Αντικυθήρων που πιάνει δουλειά σε λίγες ημέρες έχει νόημα να δει πώς γίνεται μια κανονική ανασκαφή στον πυθμένα σε πολύ μικρότερο βάθος. Το ρωμαϊκής εποχής πλοίο που έφερε τον μηχανισμό στο φορτίο του μαζί με τα υπέροχα αγάλματα βρίσκεται στα 51 μέτρα αν και πολλά αντικείμενα έχουν εντοπιστεί βαθύτερα. «Η δική μας έρευνα κοστίζει τον 1/20 αλλά έχει ενδιαφέρουσες πτυχές», λέει ο Δ. Κουρκουμέλης, που θα πάει και αυτός με τη σειρά του στα Αντικύθηρα.