«Η κρίση μάς πεισμώνει περισσότερο. Μας αναγκάζει να συνεργαζόμαστε, να κάνουμε συνέργειες, να ανοιγόμαστε σε κοινό και φορείς, να αναζητάμε ιδέες», λέει η διευθύντρια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη, Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, όταν τη ρωτάς πώς τα καταφέρνει σε καιρούς δύσκολους να φέρνει τους επισκέπτες στο μουσείο. Σε ένα από τα καλύτερα έργα δημόσιας αρχιτεκτονικής, που σχεδίασε ο Κυριάκος Κρόκος, όπου το κοινό έχει την ευκαιρία να επισκέπτεται τον χώρο είτε για ιδέες όπως η δράση «Αγγίξτε και γνωρίστε το Βυζάντιο», σχεδιασμένη ειδικά για άτομα με προβλήματα όρασης σε έξι από τις 11 αίθουσες της μόνιμης συλλογής, είτε για ταξίδια στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως η φωτογραφική έκθεση που ετοίμασε το μουσείο και θα είναι ανοιχτή ως τα μέσα Σεπτεμβρίου. Αλλά και η καινούργια που σχεδιάζει για τον Οκτώβριο, αποκαλύπτοντας τα μυστικά της συντήρησης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης. Η «Μάχη με τον χρόνο. Η συντήρηση των αρχαιοτήτων στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού», όπως είναι ο τίτλος της, φωτίζει άγνωστα πεδία στο ευρύ κοινό, αξιοποιώντας την πολύτιμη εμπειρία των εργαστηρίων.
Εως τότε, όμως, είναι ευκαιρία να αφεθούμε στο γαλάζιο του Αιγαίου και της Μεσογείου. Επτά ενότητες ωθούν τον επισκέπτη σε ένα ταξίδι στον χρόνο, ακολουθώντας νοητή διαδρομή από βορρά προς νότο, με αφετηρία την περιοχή του βορειοανατολικού Αιγαίου, τα παράλια της Μικράς Ασίας και τελικό προορισμό τη χερσόνησο του Σινά και την Αίγυπτο. Ολα αυτά στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, όπου 63 φωτογραφίες από το Ψηφιακό Αρχείο Ελληνικού Πολιτισμού του καθηγητή Θεόδωρου Κορρέ (ΑΠΘ) μάς προτρέπουν να ακολουθήσουμε μια μεγάλη διαδρομή.
Με την έκθεση «Ταξιδεύοντας στην Ανατολική Μεσόγειο» το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού συμμετέχει στις εκδηλώσεις της 5ης Biennale Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της κοινής δράσης των πέντε μεγάλων μουσείων της πόλης, γνωστής ως «Κίνησης των 5Μ».
Πρόκειται για φωτογραφήσεις που έγιναν στη διάρκεια των εκπαιδευτικών εκδρομών του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και απεικονίζουν εκκλησιαστικά και κοσμικά μνημεία κατά μήκος της παράλιας ζώνης της Ανατολικής Μεσογείου, τα οποία διασώζονται σε τόπους όπου η παρουσία του ελληνικού στοιχείου είναι διαχρονική. Ολα αυτά μέσα από το βλέμμα του αρχαιολόγου-ερευνητή, του περιηγητή και του ταξιδιώτη που εστιάζει στον πολιτισμό του Ελληνισμού κατά μήκος των ακτών της Ανατολικής Μεσογείου, ταξιδεύοντας στο γαλάζιο της Μεσογείου, σε περιοχές μακρινές αλλά συνάμα οικείες. Πλούσιες κειμενολεζάντες ενημερώνουν τον επισκέπτη και στην αγγλική γλώσσα γι’ αυτό το νοσταλγικό ταξίδι από την αρχαία Αιολίδα και την Ιωνία, το Αϊβαλί, την Πέργαμο, την Εφεσο, την Αττάλεια, την Πέργη, το μοναστήρι του Alahan (Κιλικία), ώς την Ιορδανία, το όρος Σινά και τη μονή της Αγίας Αικατερίνης και, τέλος, την Αίγυπτο, τον ναό του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στο Κάιρο και τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.
Οι γραφιστικές συνθέσεις, ο υποβλητικός φωτισμός, οι ενότητες δίνουν την αίσθηση, όπως επισημαίνει η διευθύντρια του μουσείου, του σκοτεινού θαλάμου ενός εργαστηρίου φωτογραφίας, παράλληλα με εκείνη της οπτικής μέσα από το φινιστρίνι του πλοίου που πλέει στη Μεσόγειο. Χρειάζεται μια επίσκεψη στους χώρους του μουσείου για να αισθανθεί κανείς τη σημασία αυτών των τεκμηρίων για την ιστορία του Ελληνισμού και να νιώσει πόσο τα έχουμε ανάγκη ειδικά σε τέτοιους καιρούς. «Προβάλλει και μια σύγχρονη μορφή συλλογικής προσπάθειας: την προσπάθεια γνωριμίας με τους αρχαιολογικούς χώρους, τα μνημεία, τους οικισμούς, τους τόπους με τη διαχρονική παρουσία και δράση κοινοτήτων Ελλήνων στον χώρο της Μεσογείου».
Εκθεση για τα στάδια συντήρησης
Η επόμενη περιοδική έκθεση του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού εστιάζει στα εργαστήρια συντήρησης. Από το 2012 που ανέλαβε το μουσείο η κ. Αγαθονίκη Τσιλιπάκου ήθελε να οργανώσει μια έκθεση που να φωτίζει τον κόσμο και τα στάδια της συντήρησης, της λεπτοδουλειάς που γίνεται στα εργαστήρια.
Παρότι οι δυσκολίες είναι πολλές ειδικά στην εποχή που διανύουμε για τα δημόσια μουσεία με ελλείψεις σε κάποιες ειδικότητες και εμπόδια (στο ΜΒΠ λείπουν εργατοτεχνίτες και καθαρίστριες), «προσπαθούμε με τα μέσα που έχουμε». Με οργάνωση και συνέργειες γίνονται πολλά». Με αυτό το αίσθημα ετοιμάζει τη νέα έκθεση: «Μάχη με τον χρόνο. Η συντήρηση των αρχαιοτήτων στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού». «Μέσα από πλούσιο εποπτικό υλικό και φωτογραφίες θα δοθεί στους επισκέπτες η δυνατότητα να γνωρίσουν τις σύγχρονες διαγνωστικές μεθόδους και τις καινοτόμες τεχνικές που εφαρμόζονται από τους συντηρητές μας με στόχο την άρτια διατήρηση, την αποκατάσταση και την προβολή έργων των συλλογών μας αλλά και αντικειμένων που κατά καιρούς μας εμπιστεύονται άλλοι φορείς. Τα εργαστήριά μας συνεργάζονται με εγχώρια και διεθνή ερευνητικά κέντρα και αναλαμβάνουν τη συντήρηση συλλογών άλλων χωρών στο πλαίσιο ευρωπαϊκών προγραμμάτων».
Ο καθαρισμός της ζωγραφικής επιφάνειας μιας εικόνας προκειμένου να απομακρυνθούν ρύποι και βερνίκια δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ούτε βέβαια ο καθαρισμός των νομισμάτων,των κοσμημάτων, όσων πρέπει να δουλευτούν κάτω από το μικροσκόπιο με… χειρουργικά εργαλεία.
Οι συντηρητές κάθε μουσείου συμμετέχουν στην προετοιμασία και το στήσιμο μιας περιοδικής έκθεσης και κυρίως «θεραπεύουν» όσα άφησε πάνω στα εκθέματα ο χρόνος και οι παλιότερες επεμβάσεις. Σε αυτούς τους χώρους ειδικευμένο προσωπικό τεκμηριώνει, συμπληρώνει, προστατεύει, αναδεικνύει, εφαρμόζει νέες μεθόδους. Η εικόνα των αποθηκών και των εργαστηρίων ενός μουσείου καθρεφτίζει την οργάνωσή του. Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού διαθέτει 5.000 τ.μ. γι’ αυτόν τον σκοπό, σχεδόν διπλάσιους χώρους -όπως παινεύονται ο άνθρωποί του- από τους εκθεσιακούς του.