Στις αρχές του 1999, μεσούσης της κρίσης στο Κοσσυφοπέδιο, η γερμανική προεδρία στην Ε.Ε. ανέλαβε πρωτοβουλία για την προστασία των χιλιάδων Κοσοβάρων που αναζητούσαν ασφαλή καταφύγια στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Η πρωτοβουλία ολοκληρώθηκε από τη διάδοχη φινλανδική προεδρία με αποτέλεσμα την αναγνώριση καθεστώτος προσωρινής προστασίας στους Κοσοβάρους και την κοινοτική χρηματοδότηση με 17 εκατ. ευρώ. Το εγχείρημα κρίθηκε θετικό και το Συμβούλιο της Ε.Ε. υιοθέτησε σταθερούς κανόνες για το καθεστώς της προσωρινής προστασίας: την κοινοτική οδηγία 2001/55/ΕΚ «σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές παροχής προσωρινής προστασίας σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων και μέτρα για τη δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ των κρατών-μελών όσον αφορά την υποδοχή και την αντιμετώπιση των συνεπειών της υποδοχής αυτών των ατόμων». Η Ελλάδα ενσωμάτωσε την Οδηγία επί υπουργίας Πρ. Παυλόπουλου (Προεδρικό Διάταγμα 80/2006).
Μετά τη χθεσινή απόρριψη από τον κ. Γιουνκέρ του αιτήματος για τη σύγκληση Συνόδου Κορυφής, η Ελλάδα πρέπει να προσανατολιστεί προς την πλήρωση όλων εκείνων των απαραιτήτων πολιτικών όρων που απαιτούνται για την ενεργοποίηση των διατάξεων της Οδηγίας υπέρ των Σύρων. Γιατί ναι μεν η διαδικασία εκκινεί τυπικώς με την υποβολή πρότασης της Επιτροπής (αρμόδιος επίτροπος ο Δ. Αβραμόπουλος) προς το Συμβούλιο, προβλέπεται, όμως, εναλλακτικά, και η επίσημη υποβολή αίτησης κράτους-μέλους προς την Επιτροπή για να δράσει η τελευταία. Κυρίως, όμως, η Ελλάδα πρέπει να συμμαχήσει με όλα εκείνα τα κράτη-μέλη που θα σχηματίσουν την (ειδική) πλειοψηφία για τη λήψη της απόφασης ενεργοποίησης της Οδηγίας.
Στο ερώτημα «γιατί συμφέρει την Ελλάδα η ενεργοποίηση της Οδηγίας 2001/55», η πρώτη απάντηση είναι η αυτονόητη: γιατί προστατεύει, έστω και προσωρινά, κατατρεγμένους συνανθρώπους μας και η Ελλάδα οφείλει να πολιτεύεται υπέρ αυτών (άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγματος). Δεύτερον, η Οδηγία προβλέπει τη δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ των κρατών-μελών. Τρίτον, η Οδηγία επιτρέπει την παροχή της προσωρινής προστασίας σε συγκεκριμένο αριθμό προσφύγων/μεταναστών, στην προκειμένη περίπτωση στους Σύρους, και σε συγκεκριμένη μέγιστη διάρκεια, δηλαδή την τριετία (1+1+1). Τέταρτον, η Οδηγία λαμβάνει υπ’ όψιν της τις εξειδικευμένες επαγγελματικές αρετές των εκτοπισθέντων Σύρων, που θα τους επιτρέψει, όπως συνέβη και με τους Κοσοβάρους, την εργασιακή τους ενσωμάτωση στην Ευρώπη. Τέλος, επιτρέπει την εξομάλυνση της εκρηκτικής κατάστασης διότι, με την υπαγωγή των Σύρων στην Οδηγία, η ελληνική διοίκηση θα επικεντρωθεί, επιτέλους, στα λοιπά κύματα μεταναστών και προσφύγων. Βεβαίως, υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο η Ελλάδα να μην καταφέρει να ενεργοποιήσει την Οδηγία. Σε μια τέτοια περίπτωση, η ορθή λύση πρέπει να είναι η υιοθέτηση μιας εθνικής (ελληνικής) προσωρινής προστασίας, στα πρότυπα της Οδηγίας και του Προεδρικού Διατάγματος. Αν και η εθνική προσωρινή προστασία δεν επιτρέπει την παροχή ταξιδιωτικών εγγράφων στους Σύρους για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. του τελικού προορισμού τους (όπως προβλέπει η ευρωπαϊκή), θα ανοίξει, πάντως, τον δρόμο για την καλύτερη διαχείριση των εκρηκτικών διαστάσεων μεταναστευτικών ροών από τη Συρία: όσοι θελήσουν να φύγουν αμέσως (και είναι οι περισσότεροι), θα αδιαφορήσουν για την ελληνική προσωρινή προστασία, όσοι όμως θελήσουν να μείνουν προσωρινά, θα διαμείνουν αξιοπρεπώς, σε οργανωμένα καταλύματα, τύπου Ελαιώνα, και, κυρίως, με επώνυμη ταυτότητα (αποτρέποντας τον κίνδυνο ισλαμιστών).
Οπως συμβαίνει και με τα περισσότερα σύγχρονα ευρωπαϊκά προβλήματα, μαγικές λύσεις στο μεταναστευτικό δεν υπάρχουν. Υπάρχουν, ωστόσο, κοινές ευρωπαϊκές παραδοχές. Η σημαντικότερη εξ αυτών είναι το μέτρημα: οι ευρωπαϊκές χώρες οφείλουν να γνωρίζουν ποιοι και πόσοι μετανάστες ή πρόσφυγες εισέρχονται στα ευρωπαϊκά σύνορα, προκειμένου η διαχείριση των ροών να είναι ανθρωπιστικώς εφικτή. Την παραδοχή αυτή υπηρετεί πιστά ο νόμος 3907/2011, τον οποίο, όμως, συστηματικά οι ελληνικές κυβερνήσεις αποφεύγουν να εφαρμόσουν. Δεν τον εφαρμόζουν γιατί η ελληνική διοίκηση απεχθάνεται, γενικώς, να μετράει (π.χ. συνταξιούχοι-φαντάσματα).
* κ. Ο Γιάννης Κτιστάκις διδάσκει στα Πανεπιστήμια Θράκης και Βοσπόρου.