Ο Αγγλος ποιητής Μπέρναρντ Σπένσερ (1909-1963) είναι γνωστός σήμερα κυρίως για τη συνεργασία του με τον συγγραφέα Λόρενς Ντάρελ στο Κάιρο, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν εξέδιδαν το περιοδικό Personal Landscape, ένα από τα πιο σημαντικά λογοτεχνικά έντυπα της περιόδου, με δημοσιεύσεις στα αγγλικά ποιημάτων των Καβάφη και Σεφέρη. Σήμερα όμως, η ποίηση του Σπένσερ γίνεται όλο και πιο δημοφιλής. Τα Πανεπιστήμια του Ρέντινγκ και του Λονδίνου διοργανώνουν συμπόσια για τον έργο του, τα ποιήματά του επανεκδίδονται και κατακτά πλέον μια θέση ως ένας νηφάλιος και διακριτικός παρατηρητής της Ελλάδας και της Ισπανίας.
Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, γεννήθηκε στην Ινδία, σπούδασε στην Οξφόρδη όπου διηύθυνε το περιοδικό Oxford Poetry, εργάστηκε ως δάσκαλος και ως διαφημιστής, διατέλεσε όμως και βοηθός αρχισυντάκτη στο περιοδικό New Verse, όπου δημοσιεύονταν ποιήματα των Οντεν, Λούις Μακνίς, Στίβεν Σπέντερ καθώς και δικά του.
Με την κήρυξη του πολέμου, ο φιλάσθενος Σπένσερ κρίθηκε ακατάλληλος για στρατιωτική υπηρεσία κι εντάχθηκε ως καθηγητής στο Βρετανικό Συμβούλιο. Ετσι άρχισε η πρώτη επαφή του με την Ελλάδα. Ο Σπένσερ και η γυναίκα του, η ηθοποιός Νόρα Γκιμπς, έφθασαν τον Μάρτιο του 1940 στη Θεσσαλονίκη, όπου ο Σπένσερ εργάσθηκε ως καθηγητής στο Ινστιτούτο Αγγλικών Σπουδών στην Οδό Τσιμισκή 42, με μισθό 325 λίρες τον χρόνο.
Ποιος είναι ο δολοφόνος;
Ενας από τους ρόλους του Βρετανικού Συμβουλίου εκείνη την περίοδο ήταν η στήριξη της προσπάθειας της βρετανικής κυβέρνησης να εξουδετερώσει την προπαγάνδα του Αξονα στα Βαλκάνια. Ο Λόρενς Ντάρελ, καθηγητής τότε στην Καλαμάτα, πρότεινε τη διοργάνωση διαλέξεων από διάσημους Αγγλους σε όλη την Ελλάδα. Η πιο ιδιόρρυθμη πρόταση όμως ήταν αυτή του Βρετανικού Συμβουλίου στο Λονδίνο: θα έπαιρνε από τους εκδοτικούς οίκους υπό έκδοση αστυνομικά μυθιστορήματα, δίχως το τελευταίο κεφάλαιό τους, και τα Βρετανικά Συμβούλια στις χώρες των Βαλκανίων θα διοργάνωναν φιλολογικές συζητήσεις με θέμα την ανεύρεση του δολοφόνου. Δεν γνωρίζουμε εάν ετέθη σε εφαρμογή το πρωτότυπο αυτό σχέδιο που είχε στόχο να εξουδετερώσει την προπαγάνδα του Χίτλερ με μυθιστορήματα της Αγκαθα Κρίστι…
Στο ποίημά του «Salonica June 1940» ο Σπένσερ περιγράφει την ήσυχη καθημερινή ζωή της συμπρωτεύουσας μπροστά στην επερχόμενη καταιγίδα. Οταν άρχισαν οι αεροπορικές επιθέσεις, το ξενοδοχείο όπου διέμενε ο Σπένσερ καταστράφηκε και ο Αγγλος ποιητής μετατέθηκε στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου.
Στην Αίγυπτο, μαζί με τον Ντάρελ και τον Ρόμπιν Φέντεν, ο Σπένσερ ξεκίνησε το περιοδικό Personal Landscape που αποτέλεσε τη φιλολογική κιβωτό της καλύτερης ποίησης της περιόδου. Συνδέθηκε φιλικά με τον Σεφέρη και στο ημερολόγιό του ο τελευταίος περιγράφει τις συναντήσεις τους στο καφέ Γκρόπι, όπου ο Σπένσερ έδειξε στον Σεφέρη τα ποιήματά του για την Ελλάδα. Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη στην Αθήνα διαθέτει σήμερα μερικά από αυτά τα χειρόγραφα του καφέ Γκρόπι.
Μετά τον πόλεμο, εκδόθηκε στο Λονδίνο η πρώτη συλλογή ποιημάτων του Σεφέρη «The King of Asine and Other Poems», σε μετάφραση των Σπένσερ, Ντάρελ και Νάνου Βαλαωρίτη – των τριών φίλων που είχαν περάσει τις διακοπές τους στη Μύκονο τον Αύγουστο 1940. Αργότερα, εκδόθηκε η πρώτη συλλογή ποιημάτων του ίδιου του Σπένσερ, «Aegean Islands» (Νησιά του Αιγαίου), το εξώφυλλο της οποίας εικονογραφούσε ένα έργο του Νίκου Εγγονόπουλου. Ωστόσο, τη λογοτεχνική του επιτυχία επισκίασε ο θάνατος της γυναίκας του από φυματίωση, ασθένεια από την οποία είχε προσβληθεί και ο ίδιος ο Σπένσερ.
Η δεύτερη θητεία
Οταν μετατέθηκε για δεύτερη φορά στην Ελλάδα -στην Αθήνα- τον Σεπτέμβριο του 1955, οι σχέσεις Ελλάδας και Βρετανίας ήταν τεταμένες. Η θητεία του Σπένσερ στην Αθήνα σημαδεύτηκε από την αποτυχία του Κυπριακού, τα Σεπτεμβριανά στην Κωνσταντινούπολη και την εξορία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Τον Δεκέμβριο του 1955, το Ινστιτούτο Αγγλικών Σπουδών στην Αθήνα έγινε στόχος βομβιστικής επίθεσης. Ο Σπένσερ έδωσε μία διάλεξη για το έργο του Ντίλαν Τόμας ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου, αλλά η λειτουργία του Βρετανικού Συμβουλίου γινόταν όλο και πιο δύσκολη. Στο ποίημά του «Το ραντεβού» περιγράφει τη λύπη του βλέποντας το συρματόπλεγμα γύρω από το Βρετανικό Συμβούλιο, τα συνθήματα στους τοίχους και τις ζημιές από τις ταραχές στην αγαπημένη του πόλη, στην οποία είχε κάποτε προγραμματίσει να συναντηθεί με τη γυναίκα του ― ένα σχέδιο που ματαίωσαν η πολιτική και η απώλεια της τελευταίας.
Ο Σπένσερ πέρασε πιο ευτυχισμένες θητείες στη Μαδρίτη και τη Βιέννη, όπου ξαναπαντρεύτηκε και έγινε πατέρας ενός γιου. Στη Βιέννη όμως αρρώστησε σοβαρά και, φεύγοντας από το νοσοκομείο, βρέθηκε νεκρός το άλλο πρωί κάτω από συνθήκες ανεξήγητες κοντά στις σιδηροδρομικές γραμμές έξω από τη Βιέννη. Ηταν μόλις 53 χρόνων.
Πενήντα χρόνια μετά, βρίσκουμε ακόμα αυτόν τον ήρεμο και ιδιοφυή άνθρωπο στην ποίησή του. Οπως έγραψε ο Ντάρελ, ήταν η Ελλάδα που ξύπνησε στον Σπένσερ τον ποιητή μέσα του.