Ενα σπίτι. Ενας κήπος. Και κάποια φιλειρηνικά φαντάσματα. Είναι αδύνατον να περάσεις τo κατώφλι της οικίας Speyer στην Υδρα και να μην αισθανθείς ότι μέσα στα ψηλοτάβανα δωμάτια, στις σκιερές γωνιές του περιβολιού, στις βοτσαλωτές αυλές αντηχούν ακόμα συζητήσεις, γέλια, οι ανάσες των ανθρώπων που έζησαν και φιλοξενήθηκαν εκεί. Η παρουσία τoυς έχει νοτίσει τους τοίχους, είναι ένα σκίρτημα στην αλαφροΐσκιωτη πλευρά μας και μια σπίθα στη φαντασία που αναπλάθει τις ένδοξες ημέρες ενός καπετανόσπιτου, το οποίο έγινε καλοκαιρινό κατάλυμα για Αμερικανούς και Ευρωπαίους διανοούμενους τη δεκαετία του ’60.
Ο James και η αδελφή του Darthea Speyer αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της σύγχρονης μυθολογίας της Υδρας. Γόνοι μιας οικογένειας πλούσιων Γερμανοεβραίων που εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ από τον 19ο αιώνα, είχαν γεννηθεί στο Πίτσμπουργκ το 1913 και το 1919 αντίστοιχα. Με πατέρα επιχειρηματία και μητέρα γλύπτρια, τα αδέλφια εξάσκησαν εξ απαλών ονύχων το βλέμμα τους στην ομορφιά. Σε πολύ νεαρή ηλικία, ο Τζέιμς πήγαινε σε δημοπρασίες έργων τέχνης και επίπλων με ένα χαρτζιλίκι που του έδινε ο πατέρας του, για να αγοράσει αντικείμενα για λογαριασμό της οικογένειας.
Αν και φιλότεχνοι οι γονείς, προτίμησαν να στείλουν τον γιο τους να φοιτήσει στην αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο Κάρνεγκι και όχι στη Σχολή Καλών Τεχνών, φοβούμενοι ότι θα μείνει στην ψάθα. Ενθάρρυναν όμως την κόρη να σπουδάσει Ιστορία της Τέχνης στη Νέα Υόρκη. Κάπως έτσι τα δύο –από τα πέντε συνολικά– παιδιά των Speyer μπήκαν επισήμως και στους καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής τους.
Στην Ευρώπη
Ο ανοιχτόμυαλος και ανήσυχος James θεώρησε ότι η ακαδημαϊκή του φοίτηση του στένευε τους ορίζοντες και έτσι ταξίδεψε στην Ευρώπη από το 1934 έως και το 1937, γνωρίζοντας από κοντά σπουδαίες προσωπικότητες που τον επηρέασαν, όπως ο Βάλτερ Γκρόπιους. Σταδιακά μεταμορφώθηκε σε προσήλυτο του μοντερνισμού και η ματιά του άλλαξε εντελώς. Ομως αυτό που τον μεταμόρφωσε ήταν η μαθητεία του κοντά στον Μις Βαν Ντερ Ρόε, ο οποίος πήγε στο Σικάγο το 1938 για να γλιτώσει από τους Ναζί.
Το 1959, ο νεαρός Αμερικάνος ήρθε στην Αθήνα και δίδαξε για μερικές χρονιές στο Πολυτεχνείο, χάρη σε μια υποτροφία Φούλμπραϊτ. Εκείνη την περίοδο πρέπει να ανακάλυψε την Υδρα. Εντυπωσιάστηκε από την αρχιτεκτονική της παράδοση. Σταδιακά αγόρασε μέσα στον οικισμό δύο καπετανόσπιτα και οκτώ μικρότερα σπίτια, τα οποία συνένωσε σε ένα ενιαίο δαιδαλώδες σύνολο. Σεβόμενος τη δωρικότητα του ελληνικού ύφους, κράτησε τις απλές γραμμές, φροντίζοντας την εσωτερική διακόσμηση με παραδοσιακά έπιπλα και κεραμικά.
Larger than life
Την ίδια εποχή, η αδελφή του Darthea, μια πληθωρική προσωπικότητα, αναλάμβανε μια καίρια θέση στο Παρίσι: η αμερικανική κυβέρνηση την έστειλε εκεί ως μορφωτική ακόλουθο στην πρεσβεία. Ενα από τα καθήκοντά της ήταν να επιβλέπει τις σπουδές βετεράνων Αμερικανών στρατιωτών που επωφελούνταν από προγράμματα του στρατού για να τελειώσουν το πανεπιστήμιο αλλά και καλλιτεχνών που έπαιρναν υποτροφία στην Πόλη του Φωτός.
Οι τελευταίοι την αντιμετώπιζαν με μεγάλη καχυποψία, θεωρώντας την κυβερνητική εγκάθετο του Μακάρθι. Σύντομα όμως εκείνη κέρδισε την εμπιστοσύνη τους διοργανώνοντας εκθέσεις με πρωτοπόρους Αμερικανούς ζωγράφους, όπως του Αφροαμερικανού Μπόφορντ Ντελάνι. Μέσα στα χρόνια, η Darthea αργότερα ανέλαβε επικεφαλής του Αμερικανικού Κέντρου Πολιτισμού, άνοιξε δική της γκαλερί το 1968 και αγόρασε ένα από τα πιο όμορφα διαμερίσματα με θέα τον Πύργο του Αϊφελ. Χάρη στην τόλμη της, οι Γάλλοι ανακάλυψαν τα έργα του Τζάκσον Πόλοκ, του Εντ Πάσκε, του Γιάσπερ Τζόουνς, του Λίον Γκόλουμπ. Η συνεισφορά της ήταν τεράστια.
Μαζί με τον αδελφό της, ο οποίος, εν τω μεταξύ, είχε γίνει επιμελητής εκθέσεων στο Chicago Art Institute, χαίρονταν το σπίτι της Υδρας κάθε καλοκαίρι. Ζωγράφοι, γλύπτες, διευθυντές μουσείων, συγγραφείς, διανοούμενοι ήρθαν στο νησί του Αργοσαρωνικού, χάρη στη φιλοξενία των Speyer. Σε παλιές φωτογραφίες βλέπει κανείς μια ταπισερί του Λίχτενσταϊν και μικρά έργα του Ντιμπουφέ. Μαζί κρέμονταν και πίνακες ύφους ναΐφ της μαγείρισσάς τους, Βασιλικής Πίκουλα.
Ο James πέθανε το 1986 έχοντας αφήσει σπουδαίο όνομα στο Σικάγο για τον εμπλουτισμό της συλλογής του Art Institute με δικές του αγορές αλλά και για τις πρωτοποριακές εκθέσεις του για την αρχιτεκτονική που άνοιξαν δρόμο και σε άλλα μουσεία να αναπτύξουν αυτόν τον τομέα. Χάρη σε αυτόν, η μελέτη της αρχιτεκτονικής έγινε πιο προσβάσιμη στο κοινό.
Η Darthea πέθανε το 2014 και οι συγγενείς της έβγαλαν κάποια από τα σπουδαία έργα τέχνης που είχε στην κατοχή της σε μια δημοπρασία στον οίκο Christie’s, που είχε τίτλο «Μια Αμερικανίδα στο Παρίσι».
Το σπίτι της Υδρας απέκτησε νέους ιδιοκτήτες που φρόντισαν με μεγάλη αγάπη και σεβασμό να διατηρήσουν την ατμόσφαιρά του, παρότι ήταν εντελώς απογυμνωμένο από αντικείμενα όταν πέρασε στην κατοχή τους. Και σήμερα αυτό που έχει απομείνει από τους Speyer και τους καλεσμένους τους είναι η κοσμοπολίτικη αύρα του υδραίικου αρχοντικού.