Από το πρώτο κιόλας ταξίδι της στην Ελλάδα, στα φοιτητικά της χρόνια, η Βρετανίδα Αμάντα Σίμπσον ερωτεύτηκε τη χώρα μας. Γι’ αυτό και κάθε καλοκαίρι επέστρεφε για διακοπές. Την είχαν εντυπωσιάσει τα νησιά των Κυκλάδων και η Μυτιλήνη, αλλά όταν βρέθηκε στη Σκύρο ένιωσε μια ανεξήγητη έλξη και οικειότητα γι’ αυτόν τον τόπο. «Ηταν σαν να επέστρεφα στο σπίτι μου, έπειτα από καιρό. Αρχισα να σκέφτομαι πώς θα ήταν αν ζούσα εδώ. Η διαίσθησή μου έλεγε πως κάτι ξεχωριστό συνέβαινε σ’ αυτό το νησί. Και αποφάσισα να δοκιμάσω», λέει. Η διαίσθησή της δεν την πρόδωσε. Στη Σκύρο γνώρισε τον σημερινό σύντροφό της, Στάθη Κατσαρέλια, αλλά και τη μικρόσωμη φυλή αλόγων Σκύρου, Equus Caballus Skyriano. Στη φροντίδα, την ελεγχόμενη αναπαραγωγή και τη διάδοσή τους το ζευγάρι έχει αφιερωθεί ψυχή τε και σώματι.
Η Αμάντα, έχοντας μεγαλώσει σ’ ένα μικρό χωριό στο Νόρφολκ, ήταν ήδη εξοικειωμένη με τα άλογα. «Από δύο ετών, πριν καλά-καλά περπατήσω, ίππευα. Ομως τα σκυριανά είναι τα πιο γλυκά άλογα που έχω δει: ευγενικά, συμπονετικά, έξυπνα, αλλά ταυτόχρονα και παιχνιδιάρικα. Δηλαδή, ενδιαφέροντα!» Το 2003, όταν δημιούργησαν τη φάρμα τους στο Τραχύ, είχαν μόλις ένα άλογο. Σήμερα έχουν σαράντα: την Αστραπή, τον Εβενο, τον Ιάσονα, την Αρτεμη, τον Δία, τον Ηφαιστο, τον Ορφέα, τη Λαΐδα, τον Ικαρο, τη Νεφέλη κ.ά. Τα ονόματά τους παραπέμπουν στην ελληνική ιστορία και μυθολογία. Με μια εξαίρεση: τον Νόρμαν. Ετσι έλεγαν τον πατέρα της Αμάντα. Το πανέμορφο αρσενικό καθαρόαιμο γεννήθηκε δύο μέρες μετά το θάνατο εκείνου. Και πήρε το όνομά του.
Η καθημερινότητα του ζευγαριού δεν είναι εύκολη. Η δουλειά ξεκινά με το που ανατέλλει ο ήλιος και τελειώνει αρκετά μετά τη δύση. Πρέπει να ταΐσουν και να φροντίσουν τα ζώα -στην «οικογένεια» περιλαμβάνονται επίσης δεκατρείς γάτες, δύο σκύλοι, δύο κατσίκες και πολλές κότες-, να καθαρίσουν τους στάβλους. Χειμώνα-καλοκαίρι, η ίδια ρουτίνα. «Τα άλογα είναι σαν τα παιδιά. Θέλουν σταθερότητα. Οι αλλαγές τα αγχώνουν», μας εξηγούν. Τους καλοκαιρινούς μήνες «τρέχουν» και τα εκπαιδευτικά προγράμματα για τους επισκέπτες. Η Αμάντα και ο Στάθης δουλεύουν κυρίως με παιδιά, τα μαθαίνουν να ιππεύουν αλλά και να επικοινωνούν με τα άλογα. Αλλά εξακολουθούν να μαθαίνουν και οι ίδιοι πολλά από την καθημερινή επαφή τους με τα σκυριανά αλογάκια. «Ο χρόνος μαζί τους είναι χρόνος κερδισμένος», εξηγούν. «Σε καταλαβαίνουν, σε “διαβάζουν”, γίνονται καθρέφτης σου: αν είσαι χαρούμενος, είναι και αυτά».
Από τον Παρθενώνα στη… Σκωτία
Οσοι έχουν βρεθεί στη Σκύρο πάντα τη θυμούνται για τις πανέμορφες παραλίες, τα δάση της, τον πλούτο των λαϊκών τεχνών της, τη γαστρονομία της. Λίγοι, όμως, γνωρίζουν πως τα αλογάκια της είναι απόγονοι της φυλής που απεικονίζεται στη μετόπη του Εκατόμπεδου, του πρώτου μεγάλου οικοδομήματος της Ακρόπολης, αλλά και στη ζωφόρο του Παρθενώνα, στην πομπή των Παναθηναίων. Ή πως κάποτε οι μακρινοί τους πρόγονοι ξεκίνησαν από το Αχίλλι, στην ανατολική πλευρά του νησιού, για την Τροία στο πλευρό του Αχιλλέα. Πρόκειται για μία από τις αυτόχθονες φυλές της Ελλάδας, δίπλα σ’ εκείνες της Ηλείας, της Μεσσαράς, της Πηνείας και της Θεσσαλίας. Το χρώμα τους είναι συνήθως καστανό και καφεκόκκινο, δεν ξεπερνούν σε ύψος τα 116 εκατοστά, έχουν σκληρές οπλές (που συνήθως δεν χρειάζονται πετάλωμα), η χαίτη τους είναι μακριά και πλούσια, τα πόδια τους λεπτά και νευρώδη και η κοιλιά τους κάπως φουσκωτή. Βλέποντάς τα κανείς από κόντά, θα διαπιστώσει πως μοιάζουν πολύ περισσότερο με τον γνωστό μας αραβικό ίππο παρά με πόνι. Ζουν έως και 30 ή 35 χρόνια – στο προστατευμένο περιβάλλον μιας φάρμας.
«Η συγκεκριμένη φυλή υπήρχε κάποτε σε όλη την Ελλάδα, όμως εξαφανίστηκε. Ενας μικρός πληθυσμός παρέμεινε στη Σκύρο και τελικά επιβίωσε», σημειώνει ο Νίκος Κρητικός, πρόεδρος της Ενωσης Μικρόσωμης Φυλής Αλόγων Σκύρου. Η ένωση συγκροτήθηκε το 2006 με σκοπό την προστασία των αλόγων και σήμερα τηρεί το γενεαλογικό βιβλίο της φυλής. Σε αυτήν έχουν καταγραφεί επίσημα 297 άλογα (182 εκ των οποίων ζουν στο νησί). Μικροί πληθυσμοί ζουν στο αγρόκτημα της Γεωπονικής Σχολής του ΑΠΘ, στην Κέρκυρα στο ιππικό κέντρο Silvaland της Sylvia Δημητριάδη-Steen, στο Αγρόκτημα Αμφίκαια στον Παρνασσό αλλά και στη Σκωτία. «Αποτελούν είδος υπό εξαφάνιση, αφού θεωρείται πως βρίσκεται σε κίνδυνο οποιοδήποτε είδος αριθμεί λιγότερα από 1.000 άτομα», συμπληρώνει ο κ. Κρητικός. Την προστασία τους έχουν κυρίως αναλάβει δύο Κτήματα -εκείνο της Αμάντας και του Στάθη και η φάρμα «Μουριές» του Μανώλη Τραχανά- που συνδιοργανώνουν ένα ξεχωριστό φεστιβάλ, κάθε χρόνο στις αρχές του καλοκαιριού. Στις δύο φάρμες γίνεται ελεγχόμενη αναπαραγωγή με στόχο την αύξηση του πληθυσμού. Ελάχιστα είναι πια τα ζώα που ζουν ελεύθερα στο όρος Κόχυλας – το Βουνό, όπως το λένε οι ντόπιοι.
Ομως η κρίση βάζει ολοένα και νέα προσκόμματα στις προσπάθειές τους. Ο ρυθμός αναπαραγωγής των σκυριανών αλόγων έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια λόγω έλλειψης πόρων. Οι κρατικές επιδοτήσεις έχουν σταματήσει από το 2002, όταν τα έξοδα κάθε αλόγου -μόνο για τη διατροφή του- υπολογίζονται στα 700 ευρώ ετησίως. Ηδη κάποιοι ντόπιοι έχουν αναγκαστεί να αφήσουν τα άλογά τους ελεύθερα στο Βουνό, γιατί αδυνατούν να τα συντηρήσουν. Μόνο που ο Κόχυλας δεν είναι φιλικό περιβάλλον για εκείνα. Αφενός γιατί έχει υπερβοσκηθεί από τα αιγοπρόβατα και αφετέρου γιατί εκεί ζουν μουλάρια, που είναι ανταγωνιστικά και επιθετικά προς τα αρσενικά άλογα, ενώ οι επιμειξίες απειλούν να αλλοιώσουν τη φυλή.
Η ένωση κάνει ό,τι μπορεί. Εχει καταγράψει στο μητρώο όλα τα ζώα που εμπίπτουν στις προδιαγραφές του Pedigree, τα οποία στη συνέχεια φωτογραφίζονται και σημαίνονται με ηλεκτρονικά εμφυτεύματα. Παράλληλα στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών γίνεται έλεγχος του γενετικού τους υλικού από δείγματα που στέλνονται στο εργαστήριό του (συνήθως τρίχες από την ουρά ή τη χαίτη των αλόγων). Τα μέλη της ελέγχουν και καταγράφουν όσα ζουν έξω από τις φάρμες και τους παρέχουν ιατρική φροντίδα. Στο νησί, άλλωστε, δεν υπάρχει κτηνίατρος.
Εχει μέλλον ο ιπποτουρισμός;
Είναι αρκετοί οι Σκυριανοί που πιστεύουν στις προοπτικές του ιπποτουρισμού. «Τα αλογάκια μάς ανταποδίδουν με τον τρόπο τους τη φροντίδα: διαφημίζουν το νησί μας σε όλο τον κόσμο και φέρνουν έσοδα. Αυτό πρέπει όλοι να το καταλάβουν», τονίζει ο Στάθης Κατσαρέλιας. «Δεν είναι τυχαίο ότι εκατοντάδες εθελοντές έρχονται κάθε χρόνο για να μας βοηθήσουν, από τη Δανία και τη Γερμανία μέχρι τη Νέα Ζηλανδία». «Το σημαντικότερο είναι να οραματιστούμε ποιο θα είναι το μέλλον για τα σκυριανά αλογάκια. Πρόκειται για ιδιαίτερα ευφυή ζώα, υπάκουα και πολύ φιλικά προς τον άνθρωπο και τα παιδιά, χαρακτηριστικά που τα καθιστούν ιδανικά, μεταξύ άλλων, για ιπποθεραπεία. Θα πρέπει να προσελκύσουμε το παγκόσμιο ενδιαφέρον, ώστε να υποστηριχθεί η αναπαραγωγή τους και να υπάρξουν πόροι για τη φροντίδα τους», συμπληρώνει η Αμάντα Σίμπσον.
Η καλύτερη, ίσως, ιδέα από όσες έχουν ακουστεί είναι η δημιουργία ενός πάρκου στο Βουνό μιας περιοχής περιφραγμένης και φυλασσόμενης, όπου θα μπορούν τα ζώα να ζουν και να αναπαράγονται ελεύθερα, υπό την εποπτεία της ένωσης. Αυτό το ιππικό πάρκο θα ήταν επισκέψιμο και τα εισιτήρια θα έφερναν κάποια χρήματα. Ωστόσο, ένα τόσο φιλόδοξο σχέδιο προϋποθέτει την ύπαρξη (και αξιοποίηση) κάποιου σχετικού κοινοτικού προγράμματος, την απομάκρυνση των αιγοπροβάτων, τη φύτευση σανοδοτικών φυτών και ασφαλώς τη στήριξη της τοπικής κοινωνίας. Προς το παρόν, τόσο οι φάρμες ιδιωτικά όσο και η ένωση προσφέρουν προγράμματα «υιοθεσίας» αλόγων και προτείνουν τρόπους υποστήριξης και συμβολής στα προγράμματά τους. Ισως δεν χρειάζεται κανένα άλλο επιχείρημα για να πειστούν οι υποψήφιοι υποστηρικτές. Αρκεί να γνωρίσουν την Ελπίδα, τον Ηφαιστο, την Αφρική, τον Ερμή και την υπόλοιπη παρέα.
Ο Νίκος Κρητικός δίνει, πάντως, και μια άλλη διάσταση στο θέμα. «Κατά τη γνώμη μου, είναι λάθος να κρατήσουμε όλα τα άλογα στο νησί. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τι θα συνέβαινε αν προσβάλλονταν από τον ιό του αναπνευστικού των αλόγων. Θα χάναμε όλη τη φυλή. Μπορούν, λοιπόν, να εξαχθούν κάποιοι επιβήτορες και όσα θηλυκά δεν χρειαζόμαστε ως γεννήτορες». Σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο, κανένα αλογάκι δεν μπορεί να φύγει από το νησί χωρίς την έγκριση του αντιπεριφερειάρχη Ευβοίας, της ένωσης και του δήμου.
Τα αλογάκια της Σκύρου έχουν επιβιώσει μέσα από τόσα γυρίσματα των αιώνων. Ας ελπίσουμε ότι η οικονομική κρίση δεν θα καταφέρει να τα αφανίσει. Οσοι ταξιδέψουν στο όμορφο νησί των Σποράδων αξίζει να επισκεφθούν μία από τις δύο φάρμες και να συνεισφέρουν στον αγώνα τους. Κάθε ευρώ μετράει. Για… επιμύθιο σας κρατήσαμε αυτό που μοιράστηκε μαζί μας η Αμάντα Σίμπσον: «Μέσα από την εμπειρία όλων αυτών των χρόνων έχω συνειδητοποιήσει πως, αντίθετα με ό,τι πιστεύουν πολλοί, ο άνθρωπος δεν μπορεί να εκπαιδεύσει ένα άλογο – εκείνο τον εκπαιδεύει. Του μαθαίνει ποιος πραγματικά είναι»…
info
Ενωση Μικρόσωμης Φυλής Αλόγων Σκύρου:
www.skyrianhorsesociety.gr
Skyrian Horse Trust
(Αμάντα Σίμπσον – Στ. Κατσαρέλιας):
www.skyrosislandhorsetrust.com
Κτήμα Μουριές:
www.skyrianhorses.org