Στις αρχές του καλοκαιριού στάλθηκε στις υπηρεσίες του αεροδρομίου Σαντορίνης ένα e-mail από Αυστραλό τουρίστα. Είχε επισυνάψει μια φωτογραφία από τρύπα που εντόπισε σε γυψοσανίδα στην αίθουσα αναχωρήσεων και έγραψε ότι προσφέρεται ο ίδιος να καλύψει τα έξοδα επισκευής. Από το αεροδρόμιο τον ευχαρίστησαν και εξήγησαν ότι δεν χρειάζεται να βοηθήσει. Η ζημιά αποκαταστάθηκε λίγες ημέρες αργότερα, όταν εγκρίθηκε η δαπάνη από τα κεντρικά της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας.
Στους καλοκαιρινούς μήνες αεροδρόμια σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς σαν κι αυτόν αναδεικνύουν τις ελλείψεις τους: γερασμένες εγκαταστάσεις, ανεπαρκείς χώροι και γραφειοκρατικά εμπόδια που δυσχεραίνουν τις πιο απλές επισκευές. Η «Κ» επισκέφθηκε τα αεροδρόμια της Σαντορίνης και της Κέρκυρας, κατέγραψε την ταλαιπωρία των επιβατών, συνάντησε υπαλλήλους στα όρια της εργασιακής εξουθένωσης και βρήκε μακέτες και σχέδια επεκτάσεων που δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.
Η πίστα του αεροδρομίου Σαντορίνης μοιάζει με μπαλκόνι στο Αιγαίο. Πίσω από τα τρία σταθμευμένα αεροσκάφη ουρανός και θάλασσα σμίγουν στον ορίζοντα.
Στην αίθουσα αναχωρήσεων όμως η εικόνα δεν είναι το ίδιο ειδυλλιακή.
Δεκάδες τουρίστες που περιμένουν να παραλάβουν τις κάρτες επιβίβασης σχηματίζουν ουρά που κάποιες στιγμές βγαίνει εκτός του κτιρίου και φτάνει μέχρι το πεζοδρόμιο. Από τις δύο μαγνητικές πύλες ελέγχου των χειραποσκευών λειτουργεί για μεγάλο μέρος της ημέρας μόνο η μία.
Αντίστοιχες είναι οι συνθήκες και στο αεροδρόμιο της Κέρκυρας. Τα τουριστικά λεωφορεία τροφοδοτούν διαρκώς την αίθουσα διεθνών αναχωρήσεων. Είναι Σάββατο, μια από τις πιο δύσκολες ημέρες της εβδομάδας σε φόρτο εργασίας. Μέσα σε μία ώρα δέκα αεροπλάνα θα απογειωθούν από εδώ –κάποια με διαφορά πέντε λεπτών- με προορισμούς σε Αυστρία, Γερμανία, Ιταλία, Μ. Βρετανία και Τουρκία. Ενας υπάλληλος του αεροδρομίου με τη βοήθεια τουριστικών πρακτόρων προσπαθεί σαν τροχονόμος να κατευθύνει το πλήθος. Ο κόσμος είναι τόσο πολύς και οι χώροι τόσο περιορισμένοι που σύντομα σχηματίζονται οκτώ διαφορετικές ουρές που μπλέκονται μεταξύ τους, μπλοκάροντας κάθε δίοδο.
«Περιμένεις στο check in, περιμένεις ξανά για να δώσεις τις βαλίτσες σου στο σκάνερ και μετά στήνεσαι πάλι στην ουρά για έλεγχο. Δεν είναι σύγχρονο αεροδρόμιο αυτό» λέει ο Παντελής Πέππας, καθώς σπρώχνει κάθιδρος ένα καρότσι με έξι βαλίτσες. Πετάει για Βερολίνο και ανησυχεί μήπως χάσει την πτήση.
Τα προβλήματα δεν είναι άγνωστα στις αρμόδιες υπηρεσίες. Τον Απρίλιο του 2008 ο τότε γενικός γραμματέας Τουρισμού Σπύρος Ευσταθόπουλος δήλωνε σε συνέντευξη Τύπου: «υπάρχουν αεροδρόμια στα οποία οι ελεγκτές εντόπισαν αδυναμίες και παραλείψεις σε επίπεδο υποδομών, λειτουργιών, καθαριότητας και υγιεινής». Φέτος, στις 13 Αυγούστου, το κυβερνητικό συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής ενέκρινε την παραχώρηση 14 περιφερειακών αεροδρομίων (συμπεριλαμβανομένων της Σαντορίνης και της Κέρκυρας) στην κοινοπραξία Fraport AG- Slentel Ltd.
Εδώ και χρόνια πάντως στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης και παράγοντες του τουρισμού ζητούσαν με επιστολές τους προς την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας και τα αρμόδια υπουργεία να αλλάξει αυτή η εικόνα. «Εχουμε κάνει αλλεπάλληλες διαμαρτυρίες» αναφέρει ο Νικόλαος Νομικός, πρόεδρος του εμποροεπαγγελματικού συλλόγου Θήρας. «Τα αεροδρόμια είναι η πύλη μας, η πρώτη και τελευταία εντύπωση των επισκεπτών και δεν πρέπει να δίνουν τη χειρότερη εικόνα».
Μελέτες που έμειναν και πάλι στα συρτάρια
Στον προθάλαμο του γραφείου του αερολιμενάρχη Σαντορίνης στέκει μια ξύλινη μακέτα. «Ετσι θα ήταν οι εγκαταστάσεις μας» λέει ο Ηλίας Τανισκίδης που μετράει σχεδόν δύο δεκαετίες ως αερολιμενάρχης.
Οταν ανέλαβε οι κτιριακές εγκαταστάσεις βασίζονταν σε αρχιτεκτονικά σχέδια που εκπονήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Ακολούθησε μια μικρή επέκταση της αίθουσας αναχωρήσεων κατά 300 τ.μ. προς την πλευρά του πεζοδρομίου και η κατασκευή της αίθουσας αφίξεων. Οι διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες του αεροδρομίου όμως δεν καλύπτονταν.
Η ΥΠΑ ανέθεσε στις αρχές του 2000 στην εταιρεία IBI Group Ltd την εκπόνηση μελέτης για τις προοπτικές ανάπτυξης του αεροδρομίου. Η εικόνα που κατέγραψαν τότε οι μελετητές δεν διέφερε πολύ από τη σημερινή. «Το υφιστάμενο κτίριο, σχεδιασμένο να εξυπηρετεί 150 επιβάτες την ώρα αιχμής ανά κατεύθυνση, εξυπηρετεί σήμερα περισσότερους από 400 επιβάτες», έγραφαν. «Το δάπεδο στάθμευσης μπορεί να εξυπηρετήσει τρία αεροσκάφη ανά ώρα, ενώ οι απαιτήσεις το 2001 ήταν τουλάχιστον για 5 αεροσκάφη στην ώρα αιχμής». Αρχικά οι μελετητές πρότειναν μεταξύ άλλων διπλασιασμό των χώρων διακινήσεων επιβατών, επέκταση του υφιστάμενου κτιρίου και κατασκευή νέου κτιρίου 6.000 τ.μ. για προορισμούς εντός και εκτός συνθήκης Σέγκεν. Η δημοπράτηση του έργου όμως δεν έγινε ποτέ. Οπως λέει ο κ. Τανισκίδης όλα πάγωσαν μετά τις εκλογές του 2004.
«Εάν προχωρούσε το σχέδιο, θα είχαμε σήμερα μια πίστα που θα χωρούσε 16 αεροπλάνα και νέο κτίριο τριών ορόφων και 13.500 τ.μ. αντί των 3.500 τ.μ. που έχουμε σήμερα» λέει ο αερολιμενάρχης. Βρισκόμαστε στο μπαλκόνι του γραφείου του. Μπροστά μας απλώνεται η πίστα του αεροδρομίου. Σε κανένα σημείο της δεν έχει διαγράμμιση. «Σε κάποιο βαθμό αυτό μας εξυπηρετεί», λέει. «Εάν υπήρχαν διαγραμμίσεις θα χωρούσαν μόνο πέντε αεροπλάνα».
Σχέδια επεκτάσεων που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ έγιναν και για το αεροδρόμιο της Κέρκυρας. Οι υπάρχουσες κτιριακές εγκαταστάσεις εκεί φτάνουν τα 7.500 τ.μ. και το master plan προέβλεπε διπλασιασμό τους μέχρι το 2030. «Οι υποδείξεις έμειναν στο συρτάρι. Το λιγότερο που θα μπορούσε να γίνει θα ήταν μία ακόμη αίθουσα 1.200 τ.μ. για διεθνείς αναχωρήσεις» λέει ο πρόεδρος του συλλόγου Υπαλλήλων Πολιτικής Αεροπορίας Κέρκυρας, Γιώργος Μαυρωνάς.
«Δεν χρειάζονται πολυτελείς εγκαταστάσεις. Πρέπει όμως να γίνουν παρεμβάσεις εάν θέλουμε ένα αεροδρόμιο που θα εξυπηρετεί τους επιβάτες με αξιοπρέπεια».
Η διοίκηση της ΥΠΑ αρνήθηκε να απαντήσει στα ερωτήματα της «Κ». Βάσει της σύμβασης παραχώρησης των 14 περιφερειακών αεροδρομίων η κοινοπραξία Fraport AG- Slentel Ltd έχει δεσμευτεί στην υλοποίηση επενδύσεων που θα προσεγγίζουν τα 330 εκατομμύρια ευρώ την πρώτη τετραετία, ενώ για όλη τη διάρκεια της παραχώρησης (40 χρόνια) θα φτάσουν το 1,4 δισ. Εκπρόσωποι των εργαζομένων στα αεροδρόμια, τουριστικοί πράκτορες και στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης μιλούν για πολυετή απαξίωση των περιφερειακών αεροδρομίων. Λένε στην «Κ» ότι είναι κερδοφόρα και ότι θα μπορούσαν –εφόσον τα ίδια διαχειρίζονταν τα έσοδά τους και όχι η ΥΠΑ- να προβούν στις απαραίτητες ανακαινίσεις χωρίς να προχωρήσει η ιδιωτικοποίησή τους.
Η Αννα Καμμή, τουριστικός πράκτορας και δημοτική σύμβουλος της αντιπολίτευσης στη Μύκονο με την Κίνηση Ενεργών Πολιτών Μυκόνου κάνει λόγο για ευθύνες των κυβερνήσεων που δεν αξιοποίησαν τους πόρους των αεροδρομίων για να βελτιώσουν την εικόνα των εγκαταστάσεων. «Τα έσοδα από αυτά, τα οποία είναι τεράστια, είναι ανταποδοτικά και αντί να εγγράφονται στον κρατικό προϋπολογισμό ξεκάθαρα πηγαίνουν στην μαύρη τρύπα του χρέους», λέει. Παράλληλα εκφράζει την ανησυχία της ότι ενδεχόμενη αύξηση των τελών των αεροδρομίων μπορεί να απομακρύνει τις αεροπορικές εταιρείες χαμηλού κόστους (low cost) από ακριβούς προορισμούς. Αυτή την εβδομάδα η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων που αντιδρά στην ιδιωτικοποίηση αποφάσισε να πραγματοποιήσει μετά τις εθνικές εκλογές τοπικό δημοψήφισμα για την παραχώρηση των αεροδρομίων.
Γραφειοκρατικά εμπόδια
Σήμερα απλά προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται άμεσα λόγω γραφειοκρατίας. Οποιοδήποτε λειτουργικό έξοδο –ακόμη και για προμήθεια χαρτιού υγείας- πρέπει να εγκριθεί από τις κεντρικές υπηρεσίες στην Αθήνα. Η διαδικασία μπορεί να κρατήσει λίγες ημέρες ή και να ξεπεράσει τους δύο μήνες. Γι’ αυτό και οι τουαλέτες σε Κέρκυρα και Σαντορίνη παρουσιάζουν κατά καιρούς βλάβες και έντονη δυσοσμία. Στη Μύκονο η ετήσια πίστωση για χαρτί υγείας υπολογίζεται στα 2.000 ευρώ. Οι περισσότεροι προμηθευτές όμως δεν δέχονται να συνεργαστούν με το αεροδρόμιο και να ρισκάρουν να καθυστερήσει πολλούς μήνες η εξόφλησή τους από το δημόσιο. Γι’ αυτό και οι ανάγκες καλύπτονται μερικώς από δωρεές επιχειρηματιών του νησιού και του σωματείου ξενοδόχων.
Τουαλέτες στο αεροδρόμιο της Κέρκυρας.
«Είναι αδιανόητο να μην καλύπτουν τα αεροδρόμια πρώτες ανάγκες για βρύσες ή χαρτί υγείας» λέει ο Δημήτρης Διαβάτης πρόεδρος Συνδέσμου Τουριστικών Πρακτόρων Κέρκυρας. Πρόσφατα οι τουριστικοί πράκτορες του νησιού πλήρωσαν για να μπει φρέον στα κλιματιστικά του αεροδρομίου (τα οποία δεν λειτουργούσαν επί 1,5 ημέρα τον Ιούλιο). Πέρυσι κάλυψαν τα έξοδα βαψίματος της εξωτερικής περίφραξης. Αντίστοιχα τον Αύγουστο στη Μύκονο η δημοτική αρχή ανέλαβε να αποφράξει το αποχετευτικό σύστημα του αεροδρομίου. «Από τις τέσσερις βάνες απάντλησης λυμάτων δούλευε μόνο η μία τον Δεκαπενταύγουστο. Είχε φράξει ο αγωγός και έγινε υπερχείλιση», λέει ο αντιδήμαρχος Μυκόνου Μιλτιάδης Ατζαμόγλου.
Ανησυχία για αντίκτυπο στον τουρισμό
Πέρυσι το αεροδρόμιο της Σαντορίνης είχε 13.000 κινήσεις αεροσκαφών, ενώ φέτος έχει ξεπεράσει τις 15.000 κινήσεις. Φέτος για πρώτη φορά συνδέθηκε απευθείας με Λίβανο. Το βάρος της εξυπηρέτησης όμως πέφτει σε υποστελεχωμένες υπηρεσίες. Το αεροδρόμιο του νησιού διαθέτει έξι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας, ενώ ο αερολιμενάρχης λέει ότι θα χρειάζονταν δέκα. «Δεν υπάρχει δυνατότητα χορήγησης αδειών μέσα στο καλοκαίρι και τα ρεπό δίνονται στο ελάχιστο δυνατό», αναφέρει ο κ. Τανισκίδης.
«Ολοι οι υπάλληλοι της πολιτικής αεροπορίας κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να αντεπεξέλθουν στον δυσανάλογο με τις υποδομές του αερολιμένα όγκο επιβατών και αεροσκαφών». Τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο της κινητικότητας έχασε τους δύο διοικητικούς υπαλλήλους. Ο ένας μετατάχθηκε στην αστυνομία και η άλλη στο κέντρο υγείας.
Στην Κέρκυρα το γραφείο πληροφοριών του αεροδρομίου στελεχώνεται με μία υπάλληλο αν και το αεροδρόμιο λειτουργεί και τη νύχτα. Στη Μύκονο -το αεροδρόμιο της οποίας περιλαμβάνεται στη λίστα των ιδιωτικοποιήσεων- ο δήμαρχος Κωνσταντίνος Κουκάς κατάφερε πρόσφατα να δώσει μια μικρή ανάσα στους τέσσερις ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας. «Βρήκαμε μέσω χορηγών ένα σπίτι για να μένει δωρεάν κοντά στο αεροδρόμιο και μας στάλθηκε ένας επιπλέον ελεγκτής από την ΥΠΑ», λέει.
Η ασφάλεια
Η υποστελέχωση πλήττει και το κομμάτι της ασφάλειας. Η ΥΠΑ δεν έχει ολοκληρώσει διαγωνισμό για την κάλυψη των θέσεων στον έλεγχο των χειραποσκευών και η ολιγομελής αστυνομία των νησιών καλύπτει πόστα που σε άλλα διεθνή αεροδρόμια αναλογούν σε ιδιωτικές εταιρείες ασφαλείας. Αστυνομικός στη Μύκονο αναφέρει ότι βάσει του εθνικού κανονισμού της ΥΠΑ προβλέπεται να υπάρχουν καθημερινά σε όλες τις βάρδιες 36 αστυνομικοί στο αεροδρόμιο όταν η δύναμη της ΕΛ.ΑΣ. για όλο το νησί φτάνει τα 45 άτομα. «Αναγκαστικά από εμάς διατίθενται 20 άνθρωποι», λέει στην «Κ» ο αστυνομικός που μίλησε με τον όρο της ανωνυμίας. Αντίστοιχοι είναι οι αριθμοί και στη Σαντορίνη όπου σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. μέσα στον Αύγουστο συνελήφθησαν 50 πρόσφυγες και μετανάστες -ανάμεσά τους και διακινητές- που αποπειράθηκαν να ταξιδέψουν αεροπορικώς με πλαστά έγγραφα στη Δυτική Ευρώπη.
Χάος το καλοκαίρι
Υπό αυτά τα δεδομένα, ο γενικός διευθυντής του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, Αλέξανδρος Λαμνίδης, χαρακτηρίζει την κατάσταση στα περιφερειακά αεροδρόμια «χαώδη κατά τους καλοκαιρινούς μήνες». «Χρειάζονται καινούργιες επενδύσεις», λέει.
Κατά καιρούς, ιδιωτικά τζετ ή αεροπλάνα που θα έπρεπε να σταθμεύσουν για μερικές ώρες ή λίγες νύχτες στη Μύκονο δεν μπορούν να διανυκτερεύσουν στο νησί λόγω έλλειψης χώρου. Αναγκαστικά φιλοξενούνται στη Σαντορίνη ή σε άλλα αεροδρόμια (όπως σε Σύρο ή Νάξο με επιπλέον επιβάρυνση σε καύσιμα). Βάσει των προδιαγραφών του ο διάδρομος στη Μύκονο μπορεί να εξυπηρετήσει έως και τέσσερα αεροσκάφη ανά ώρα. Σε περιόδους αιχμής όμως μπορεί να δεχτεί μέχρι και εννιά πτήσεις σε μία ώρα. «Δημιουργούνται προβλήματα σε πολλούς και καλούς επισκέπτες και το νησί χάνει τη δυνατότητα να φιλοξενεί και τα πληρώματα στα ξενοδοχεία του», τονίζει ο κ. Κουκάς. Πριν από ένα μήνα κατά την απογείωση αεροσκάφους στη Μύκονο ξεκόλλησαν περίπου είκοσι τετραγωνικά μέτρα ασφάλτου διακόπτοντας τη λειτουργία του αεροδρομίου. Η ζημιά καλύφθηκε πρόχειρα από το τεχνικό προσωπικό. Αντίστοιχο πρόβλημα είχε προκύψει τον Ιούνιο.
Μέχρι στιγμής πάντως δεν φαίνεται να υπάρχουν άμεσες επιπτώσεις στο τουριστικό ρεύμα, το οποίο παραμένει ανοδικό. «Βλέποντας την ανταγωνιστικότητα προορισμών από βαθμολογήσεις ανεξάρτητων οίκων του εξωτερικού η Μύκονος και η Σαντορίνη υπερτερούν σε σχέση με το Σεν Τροπέ ή την Ιμπιζα. Η κατάσταση στα αεροδρόμια δεν επηρεάζει άμεσα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να βελτιωθούμε», λέει ο κ. Λαμνίδης.
Την ανάγκη για αλλαγές επισημαίνουν και οι τουρίστες. Είναι Πέμπτη απόγευμα, τέλη Αυγούστου, και στο ισόγειο της αίθουσας αναχωρήσεων του αεροδρομίου Σαντορίνης και τα 60 καθίσματα έχουν καταληφθεί.
Η Μόνικα Ζούλο που είχε επιλέξει το νησί για το ταξίδι του μέλιτος περιμένει επί ώρες όρθια. Δεν ξέρει από ποια πύλη θα φύγει. «Αποκλείεται πάντως από τις δύο πρώτες πύλες», λέει στον σύζυγό της. Λόγω έλλειψης χώρου μπροστά από αυτές τις εξόδους έχει στηθεί κιόσκι με αναψυκτικά και καφέδες. «Είναι λίγο μπερδεμένα τα πράγματα εδώ», λέει η Ιταλίδα τουρίστρια στην «Κ». «Για ένα νησί τόσο σημαντικό για τον τουρισμό θα περίμενες να ήταν όλα λίγο πιο οργανωμένα».