ΑΠΟΣΤΟΛΗ – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Καθώς ανηφορίζουμε στα στενά σοκάκια του Πέραν για να δούμε μερικά από τα διεσπαρμένα –σε ολόκληρη την πόλη– έργα της 14ης Μπιενάλε Κωνσταντινούπολης, τα γυαλιά ηλίου θολώνουν από τον ιδρώτα και τις υψηλές θερμοκρασίες. Δημοσιογράφοι, επιμελητές, συλλέκτες, χορηγοί, διευθυντές μουσείων –με την ψιλόλιγνη φιγούρα του σερ Νίκολας Σερότα της Tate να ξεχωρίζει– αναζητάμε λίγη σκιά, κάνουμε μικρές στάσεις για μιαν ανάσα, χαζεύουμε την καθημερινότητα μιας μεγαλούπολης που σφύζει από ζωή. Και μέσα σε αυτόν τον πυκνό αστικό ιστό βρίσκουμε έργα κρυμμένα σε γκαράζ, δωμάτια ξενοδοχείων, μαγαζιά, πολιτιστικούς χώρους, σχολεία, χαμάμ, βαπόρια, φάρους. Σαν μια φυγόκεντρος δύναμη να τα πέταξε έξω από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στον Βόσπορο.
Ενα πραγματικό σαφάρι, διοργανωμένο από την Ιταλοβουλγάρα επιμελήτρια Κάρολιν Κρίστοβ-Μπακαργκίεφ, η οποία, όπως υποσχέθηκε, πραγματοποίησε την πιο απλωμένη έκθεση που έχει γίνει ποτέ στην Πόλη.
Και είναι αλήθεια: Αν κάποιος θέλει να δει όλους τους 30 χώρους και τα 1.500 έργα (εκ των οποίων 1.100 μικρές φωτογραφίες που είναι μαζεμένες στην ίδια αίθουσα), πρέπει να αφιερώσει τουλάχιστον 6 μέρες και πολλές ώρες ποδαρόδρομο ή ταξίδι με πλοιάριο. Με τον χάρτη ανά χείρας και πολλή υπομονή για να πάει από το Μουσείο της Αθωότητας του Παμούκ μέχρι το Μουσείο του Πέραν και από εκεί στο Ρουμελί Χισάρ στον Βόσπορο και την Πρίγκιπο.
Μια πρώτη γεύση απ’ όσα προλάβαμε να δούμε μέσα σε 1,5 ημέρα: η Μπακαργκίεφ στο «Θαλασσινό νερό. Μια θεωρία των νοητών μορφών» θέλησε να κάνει ένα αφήγημα που να συνδέει την τέχνη με την πολιτική, την επιστήμη και τη ζωή. Ηταν ένας φιλόδοξος στόχος όχι μόνον διότι είχε ένα αρκετά περίπλοκο θεωρητικό υπόβαθρο –από τον Σέξτο Εμπειρικό μέχρι τον Αντόρνο και από τον Δαρβίνο μέχρι τους ωκεανογράφους– όσο διότι ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ενώσει κανείς τις νοητές τελείες ανάμεσα στα έργα, έτσι ώστε η διαδρομή να βγάζει κάποιο συνεκτικό νόημα. Η τεράστια διασπορά είχε ένα πρόβλημα πρακτικό που στο τέλος γινόταν θέμα ουσίας.
Στο ιταλικό σχολείο, λ.χ., όπου έγινε και η αρχική συνέντευξη Τύπου, οι παριστάμενοι ανεβοκατέβαιναν πέντε πατώματα για να ανακαλύψουν πού είναι κρυμμένες οι εγκαταστάσεις. Στην Πρίγκιπο με τις παλαιές ξύλινες επαύλεις χάνονταν στους κήπους με τα θεριεμένα φυτά από την εγκατάλειψη, σαν να παίρνουν μέρος σε ένα κυνήγι θησαυρού. Λίγες φορές όμως τα έργα ήταν πράγματι ανταποδοτικά του κόπου που έβαζαν για να τα βρουν. Συνήθως επρόκειτο για φωτογραφίες, ηχητικές εγκαταστάσεις, βίντεο, που θα έπρεπε πρώτα να έχει μελετήσει κανείς τον κατάλογο για να αντιληφθεί πόση δουλειά ή έρευνα κρύβεται πίσω από τη δημιουργία τους. Αυτό είναι ένα κοινό ζήτημα στην τέχνη της σημερινής εποχής, που συχνά κάνει τον θεατή να αισθάνεται ότι βρίσκεται μπροστά σε ένα μόνο στάδιο μιας ολόκληρης διαδικασίας. Αληθινή εξαίρεση τα υπέροχα γλυπτά του Αργεντίνου γλύπτη Αντριάν Βίλαρ Ρόχας στην ακροθαλασσιά μπροστά από το σπίτι που έζησε ο Λέοντας Τρότσκι στην Πρίγκιπο. Είναι το πιο εμβληματικό έργο της φετινής Μπιενάλε, με διάσταση μεταφυσική και χειροτεχνική.
Η μεγαλύτερη συγκέντρωση εκθεμάτων βέβαια ήταν στο Istanbul Modern Museum, όπου εκεί φαινόταν πιο καθαρά η πρόθεση της επιμελήτριας να μιλήσει για καλλιτέχνες, συγγραφείς και επιστήμονες που είχαν μεταμορφωτική επίδραση στον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή. Υπήρχαν και έμμεσες πολιτικές νύξεις με πολλές επιλογές Αρμένιων καλλιτεχνών και Αβορίγινων, με τους τελευταίους να εικονογραφούν την ιστορία μιας πραγματικής φυλετικής κάθαρσης. Την Ελλάδα εκπροσώπησε η Γεωργία Σαγρή με ένα ενδιαφέρον τρισδιάστατο βίντεο. Η έκθεση εγκαινιάζεται το Σάββατο και θα διαρκέσει έως την 1η Νοεμβρίου.